АСЫРАУШЫ САЛАНЫҢ АУҚЫМДЫ ІСТЕРІ
2012 ж. 22 желтоқсан
3659
0
Сыр елі ежелден ауыл шаруашылығы дамыған өлке. Асыраушы сала әсіресе егін мен малға басымдық береді. Әлеуметтік-экономиканың өсуімен ауыл шаруашылығында ауыз толтырып айтарлықтай тың өзгерістер бар. Аймақ басшысы Болатбек Қуандықовтың айрықша назар аударуының нәтижесінде және мемлекеттік бағдарламалардың өңірде жүйелі түрде жүзеге асуына байланысты көңіл толатын істердің көрігі қызып тұр.
Балапанды күзде санайды...
Бұл атадан қалған нақыл. Үстіміздегі жылдың 10 айы бойынша айтар болсақ, іргелі жұмыстардың іргетесы қаланғанын байқаймыз. Мәселен, аталған мерзімде ауыл шаруашылығы жалпы өнімдерінің өндірісі 39 млрд теңгені құрап отыр. Бұл дерек өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда нақты көлем индексі 94, 2 пайыз.
Жоғарыда атап өткеніміздей, облыстың ауыл шаруашылығы саласына мемлекет тарапынан қолдаулар жасалып отыр. Осы мақсатта осы жылы 3,9 млрлд теңге Сырдың қаржы қазанына құйылғанын ескеріңіз. Егін шаруашылығын екшер болсақ, бұл мақсат үшін 2 498, 4 млн теңге бөлінген. Ал мал шаруашылығының алшысы оңынан түсу үшін 731 млн теңге берілген. Ветеринарлық шараларды да ұмытуға болмайды, 646 млн теңге аударылды. Қызылорда – Арал өңіріндегі аймақ болғаннан кейін балық тұқымын көбейтуге басымдық беріледі. Бұл – аймақ басшысы Болатбек Баянұлының ілгеріден көз тігіп, көңіл бөліп отырған шаруасы. Осы орайда тауарлы балық өсіру мен сапасын арттыруға жиырма бір млн теңгеден аса қаржы берілгенін айта кетуге тиіспіз. Теңіз жануарын өрістету арқылы аймақта балық шаруашылығы дамиды, теңіз бен көлдер жағасындағы халық ата кәсібімен шұғылданады. Жақсылықтың шапағатын көрген қай сала бойынша да осындай анықтама айтуға болады.
– Есепті кезеңде ауыл шаруашылық тауар өндірушілері барлығы 2181,6 млн теңге несие қаражатын игерді, – дейді обылстық ауыл шаруашылығы басқармасының бастығы Талғат Дүйсебаев. – Оның ішінде «Ауылшаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ арқылы 447,3 млн теңге, «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-дан 633,7 млн теңге, «ҚазАгроҚаржы» АҚ-мен 1100,6 млн теңге несие қаражат игерілді.
Күріштің көлемі артық...
Сыр – күріштің отаны. Қазақстандағы ақ маржанның денін осы Қызылорда күріші қамтамасыз етіп отыр. Әңгіменің ауаны егін-жайға ауып келе жатқанын байқап отырған боларсыз. Үстіміздегі жылы шаруашылықтардың барлық нысандары бойынша 159, 5 мың гектар ауыл шаруашылығы дақылдары орналастырылған. Оның ішінде дәнді дақылдар ауқымды алып жатыр. Яғни, 83, 9 мың. Мал азығындық дақылдар 50 мың, картоп, көкөніс, бақша жиырма үш мың, майлы дақылдар екі мың гектарды құрайды. Міне, өзіңіз байқап отырғандай, негізгі артықшылық, аймақтағы ауа-райы ерекшелігіне қарай дәнді дақылдарға беріліп отыр.
Биыл Сыр диқандары еткен еңбек, төгілген тердің өтеуі – егістерін өз уақытында жинап алды.
– Жиналған күздік бидайдың орта өнімі гектарына 5,5 центнерден, жаздық бидай 5,9 центнерден, жаздық арпа 5,6 центнерден келді. Өткен жылмен салыстырғанда күздік бидайдың өнімділігі 3,2 центнерге, жаздық арпаның өнімділігі гектарына 1,6 центнерге төмен. Ал жаздық бидай біршама артық. Биылғы жылы ылғалдың аз түсуі, Сырдария өзеніне судың кеш берілуі және ауа райының өте ыстық болуынан күздік бидай мен арпаның өнімділігі төмен болды, – дейді Талғат Тұрсынұлы.
Елбасы мақаласында екшелгендей, еңбек адамының қаһармандық үлгісін сыр елінен табасыз. Ала жаздайғы бейнеттің зейнеті де осы ардақты жандардікі. Мәселен, облыс бойынша 110 мың тонна картоп, 93,4 мың т көкөніс, 145 мың т бақша, 0,9 мың т мақсары, 0,3 мың т күнбағыс, 21,9 мың т тары, 2,2 мың т дән жүгері жиналғанына ел куә.
Оған қоса 6,9 мың т жүгері сүрлемі салынып, 97,2 мың тонна жоңышқа шөбі дайындалған.
Ал күріштің жөні бөлек. 360 мың тонна Сыр салысы жиналды.Бұл дегеніңіз орташа өнімділік өткен жылмен салыстырғанда 3,7 центнерге артық деген сөз.
Әрине, диқандарға дәнді дақылдарды тиянақты егіп, төгіп-шашпай жиып алу үшін материалдық-техникалық база қажет. Соған сай құрал-жабдық пен май-судың өз мөлшерінде болғаны аса маңызды. Бұл орайда облыстық ауыл шаруашылығы мамандарының айтуынша, аймақ шаруашылықтарын дизель отынымен қамтамасыз етуде облыста он бір оператор белгіленіп, олар мемлекет тарапынан кепілдік берілген он алты мың тонна дизель отыны өңірге жеткізілген.
Еңбекшінің тілегі де ескерусіз қалмайды. Ауыл шаруашылығы құрылымдары биылғы жылы 109 техника сатып алуға сұраныс беріп, түгелге жуық ауыл шаруашылығы техникалары сатып алынған.
Мұның бәрі ел үшін, еңбекші үшін жасалып жатқан ерен шаралар. «Әлемнің әміршісі – еңбек» дейді қазақ. Демек, маңдай тер арқылы нәпәқасын теріп жеп жүрген жандарға жасалып отырған қамқорлықтың қайтарымы болғай деп тілейміз.
Төрт түлігі түгел
Сыр елінде төрт түлікке де ерекеше көңіл бөлініп отыр. Мал шаруашылығын өркендету жолында облыста кешенді шаралардың қолға алынып отырғанын айтуға тиіспіз. Мәселен, өңірде екі жүз мыңнан аса мүйізді ірі қара бар. Алты жүз мыңның үстінде қой мен ешкі, жетпіс мыңға жуық Қамбар ата тұқымы тіршілік етеді.
Мемлекет ерекше назар аударып отырған тәсілдің бірі – асыл тұқымды мал өсіру. Бұл бағытта шет елдерден арнайы Зеңгі баба ұрпағы тасымалданып жүргенінен ел құлағдар. Ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметі бойынша, бүгінде облыс бойынша 23 асыл тұқымды шаруашылық асыл тұқымды мал өсірумен айналысады.
Оның ішінде: асыл тұқымды мүйізді ірі қара малын өсіретін 5 шаруашылық бар. Ондағы тұяқтылар қазір үш мыңнан асып жығылады. Қой өсіретін жеті шаруашылықта асыл тұқымды қой саны қырық тоғыз мың басты, жылқы өсіретін бес шаруашылықта жылқы саны төрт мың басты және түйе малын өсіретін 6 шаруашылықта түйе саны үш мың басты құрап отыр.
Бұдан басқа ірі қара малын қолдан ұрықтандыратын елу үш пункт қолдан ұрықтандыру жұмыстарын және бір дистрибьютерлік орталық асылдандыру жұмыстарымен айналысады.
Бүгінгі таңда аймақта, жоғарыда сөз еткеніміздей, ауыл шаруашылығы малдарын асылдандыру арқылы өнімділігімен сапасын арттыруға басым бағыт беріліп отыр. Сол арқылы ет, сүт бағытындағы түліктер пайдалы әсер коэфициентін арттырады.
Осы бағытта бюджеттен бөлінген қаржы былтырғымен салыстырғанда 58 пайызға немесе 731,3 млн теңгеге көбейген. Оның ішінде жергілікті бюджеттен бөлінген қаржы 82 пайызға артты.
Аймақтағы бір жаңалық, 2011-2015 жылдарға арналған «Ірі қара мал етінің экспорттық әлеуетін арттыру» жобасының жүзеге асырылуы. Бұл орайда облыс бойынша екі репродукторлық шаруашылығы, екі мал бордақылау алаңы және сексен фермерлік шаруашылықты ұйымдастыру жоспарланған. Мал шаруашылығын дамытуға бұл бастамалардың да дем беретіні анық.
Айта кететін тағы бір нәрсе, “Сыбаға” бағдарламасы. Өңірде тың жолға қойылған аталмыш бағдарлама аясында фермерлік шаруашылықтар ұйымдастыру үшін тындырымды жұмыстар жүргізілуде. Мысалы, жалпы 2400 бас тауарлы сиыр сатып алу жоспарланса, бүгінгі күні «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ арқылы алпыс бір шаруашылық 518 млн тенге несие алып, 2675 бас сиыр алды. Яғни, жоспар артығымен жүзеге асты деген сөз.
Жоғары нәтиже күтіліп отырған жобаға сәйкес “Сыбаға” бағдарламасының аясында облыста репродуктор шаруашылықтар мен мал бордақылау алаңдарын ұйымдастыру алдағы жылдан бастап жүргізілетін болады.
Төрт түліктің туын желбірету мақсатында мұнан да өзге жұмыстар атқарылуда. Оның бәрін жіпке тізіп айту мүмкін емес. Ал облыстағы мал басын қажетті жем-шөппен қамтамасыз ету мақсатында мал азығы дақылдарының көлемін көбейту шаралары іске асырылып жатқанын осы сәтте тілге тиек ете кетеміз. Үстіміздегі жылы қуаттылығы сексен тонна жем шығаратын екі зауытты іске қосу жоспарланып отыр.
Қалай дегенмен, Сырдағы серпін аталған екі салада да анық көрініс тапқанын көре аламыз.
«Сақтансаң, сақтайды...»
«Ауруды жаратқан құдай, ауыртқан құдай емес» дейді қазақ. Сақтансаң, сақтаймын деген қанатты сөз тағы бар. Ескерту, сақтандыру мақсатында айтылған нақылдардың жақсы жағын көруге болады аймақтан. Нақтырақ айтқанда, малға қатысты мәселе.
Дерекке сүйенейікші. Биыл эпизоотиялық іс шаралардың алдын алу мақсатында аса қауіпті 14 жұқпалы ауруға (құтыру, аусыл, пастереллез, листериоз, сібір жарасы, эхинококкоз, күл, құс тұмауы, қарасан, түйе обасы, брадзот, эктима, туберкуллез, маңқа) қарсы 4683,6 мың доза ветеринариялық препараттар бөлініпті. Сол ветеринариялық препараттарды тасымалдау, уақытша сақтау және қолдануға барлығы 399,8 млн теңге қаржы қаралған.
Қазір ауыл шаруашылығы жануарларын алдын ала егу және диагностикалық тексеру жұмыстары жүргізілуде.
Бүгінгі күні бес мыңға жуық ауыл шаруашылығы жануарлары алдын ала егілді. Ал кей түліктердің сырқаты аса қауіпті болғандықтан, олардың көзі жойылған. Алғаш рет жануарларының энзоотиялық ауруларына қарсы дәрі-дәрмек сатып алуға облыстық бюджеттен қырық екі млн теңге бөлінді. Бүгінгі таңда өттеуге қарсы 66,2 мың бас МІҚ, бауыр құртқа қарсы 109,2 мың бас уақ мал, сақауға қарсы 23,1 мың бас жылқы, қатпаға қарсы 3,0 мың бас түйе алдын ала егілді.
«Компьютерге енгізілген» сиырлар...
Былайша айтқанда бұл шараның атын – бірдейлендіру деп атайды. Яғни, таңбалау, ен салу, малдардың базасын қалыптастыру. Үстіміздегі жылы уақ мал, түйе, шошқа сырғаланған.
– Қазіргі күні, – дейді, – Талғат Тұрсынұлы. – «Төрт Түлік Белгілері» ЖШС арқылы таңбалау жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар, «Ақжүрек 2030» ЖШС арқылы түйе малының сырғасы мен құлақ тескіштер толығымен жеткізілді. Өткен жылы екі жүз мыңнан астам мүйізді ірі қара малы бірдейлендіріліп, компьютерлік дерек қорына енгізіген.
Өңдеу саласында өрлеу бар
Аймақтың көшін ілгері сүйреп отырған тағы бір сала бар. Ол – тамақ өңдеу өнеркәсібі. Қазіргі таңда өлкеде үш инвестициялық жоба іске қосылған. Атап айтар болсақ, Сырдария ауданындағы «Мағжан және К» «Күріш тұқымын тазалау және дайындау өндірісін ұйымдастыру» инвестициялық жобасын үстіміздегі жылдың қаңтар айының аяғында іске қосты. Ал Қазалы ауданында «Қазалы ауданында балық өңдеу зауытын салу» жобасы жүзеге аса бастады. Аралда «Балық өңдеп шығаратын өндіріс ұйымдастыру» жобасының тұсауы кесілді. Биылғы жылы «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ облыстық филиалы арқылы 50 жылыжай салынып жатқанын айтуға тиіспіз.
Тұрақты баға, тыныш көңіл...
Экономиканы реттеп отыратын бірнеше тетік бар. Соның бірі – баға саясатын қалыптастырушы технология. Мәселен, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін облыста арнайы жұмысшы тобы жұмыс істейді. Топ мүшелері бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің қатысуымен азық-түлік өнімдерінің бағасын апта сайын аралап, бақылап отыр. Облыс тұрғындарының назарына өнімдердің ең төменгі бағада сатылып жатқан сауда орындары бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануда. Аймақ тұрғындарын негізгі азық-түлік өнімдерімен қол жетімді бағада тұрақты қамтамасыз ету мақсатында облыста жыл басынан бері 115 рет ауыл шаруашылығы өнімдерінің жәрмеңкесі өткізіліп, 344 млн теңгенің өнімдері сатылды. Баға саясатын жүзеге асыру мен келелі мәселелерді шешу жөнінде жергілікті атқарушы органдар бизнес құрылымдарымен ынтымақтастық туралы меморандумға отырып, өзара әрекет жасауда. Бұл ретте, Қызылорда қаласының және барлық аудандардағы ірі жабдықтаушылар мен өнімді өндірушілер арасында жиырма бес меморандумға қол қойылды. Биылғы жылы тұрақтандыру қорына өнім сатып алу үшін республикалық бюджеттен мақсатты трансферт түрінде тағы 559 млн теңге бөлініп, бүгінгі күні Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен мақсатты трансфертті жұмсаудың ережесі бекітілді.
Сонымен қатар, «Қызылорда» ӘКК» АҚ-ның жанынан Қызылорда қаласының әр мөлтек аудандарында құрастырмалы типтегі он екі әлеуметтік сауда дүкендері ашылды. Алдағы уақытта осы сауда дүкендерде тұрақтандыру қорындағы өнімдер нарық бағасынан 10,25 пайызға дейін төменгі бағада сатылатын болады.
Облыс халқының маусым аралық кезеңдердегі көкөніс өнімдеріне қажеттілігін қамтамасыз ету және олардың бағасын тұрақтандыруды жүзеге асыру бағытында облыс көлемінде жылыжай шаруашылықтарын дамыту қолға алынып келеді. Бүгінгі күні облыс көлемінде 50 жылыжай бар.
Сонымен қатар, «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ-ның қаржы ресурстары есебінен Қызылорда қаласында жалпы көлемі жүзден аса шағын жылыжай және Арал ауданында көлемі сегіз жылыжай іске қосылатын болады.
Түйін
Сыр елінің асыраушы саласында істеліп жатқан шаралардың бір парасын ғана көрсеттік. Атқарылар жұмыс мұнан да көп. Елге ризық, халыққа несібе әкелер ауыл шаруашылығы саласының берері көп болсын дейміз.
Н.Мыңбай