ЖЕЛТОҚСАН ҚАҺАРМАНЫ ЕЛЕУСІЗ ҚАЛМАСЫН ДЕП ЕДІК...

    Төрткүл дүниені дүр сілкін­дір­ген, 1986-жылғы ұлт-азаттық желтоқсан көтерілісі намысы бар, көзі ашық, көкірегі ояу қазақ баласын бей-жай қалдырмады. Ұлт намысы сынға түсіп, таразыға тартылған сын са­ғатта жалын жүрек, өр мінезді, қайсар жастар нар көтерер ар жүгін арқалап, ел еңсесін түсірмеді. Тар қыспақ­та иіні босап иілмеді. Қорқып, үр­кіп, бүгежектеп бүгілмеді. Астам­шылығы асқынған, отаршыл-шовинистік пиғылы шектен шық­қан қызыл көз кеңестік им­перияға кеуделерін тосып, жалаң қолмен атойлап, алаңға шықты. Қазақтың біртуар ұлы, ке­мең­гер ұлт көш басшысы – Д.Қо­наевты еш себепсіз орнынан алып, Ресейдің түкпірінен Кол­бин деген әлде біреуді әкеліп, орнына қонжитқанда, бойында қасиетті қаны бар, қазақ баласы қалай шыдасын? Жұдырықтай жұмылып, Алматының орталық алаңына қарай ағылды. Сол на­мысты жастардың бел ортасында өрімдей бой жеткен 24 жастағы Сұлухан Сайдахметқызы Сиқым­баева (Назарова ) да бар болатын. Жасынан алғыр, өр мінезді, ұлты үшін от пен судан тайынбайтын, қайсар намысты қағылез ару, қазағын қорлаған, намысын таптаған, бұндай әділетсіздікке қалай төзсін! Қатар құрбы­ла­рымен бірге 17-желтоқсан күні, бет қарытып қақаған аязға қара­мастан, ертемен алаңның орта­сында жүрді. Мұздай құрсанған әскерилер мен абалаған қасқыр иттерден қаймықпай, нәзік жү­регі шырылдап, лаулаған өртке ұмтылған, бейкүнә қарлығаш­- тай, халқының намысын қорғау жолында, не тажалдан болсын тайынбайтынын, тайсалмай­ты­нын көрсетті. Бейбіт шерумен алаңда «Ме­нің Қазақстаным» әнін шырқап, жанындағы жастарға жігер берді, рухтарын жаныды. Көп ұзамай, жендеттердің қоршауында қа­лып, таяқ жеп, қос қолын артына қайырып, сүйрелеп әкеле жат­қан, ала пәлтелі Сұлухан қарын­дасымыз сол бір сұрқай суық күндердің, кино хроникасында жазылып, жадымызда жатталып қала берді. Бұл көрініс ала құйын зұлмат заманның асқан зұлым­дығын еске түсіріп, жүректен өшір­мей, күні бүгінге дейін, сыз­датады да тұрады. Сұлухан да желтоқсан ызғарынан кейін талай тергеуді, қуғындауды бас­тан кешіріп, шет қақпай көрді. Жұмысында «ұлтшыл», «бұзақы», «бүлікші» атанып, нағыз халық жауына қарағандай, қасаң қа­бақтың қатулығын көп көрді. Бірақ тумысынан өжет, жалған­дыққа жаны қас, әділет пен ақи­қат жолынан айнымас бір бет­кей­лігінен таймады. Мүжіліп, мұ­қалмады. Қайта қайраған шар болаттай беки түсті. Бір қиыны, сол ауыр күндерде басынан алған соққының салдарынан, денсау­лығы сыр беріп, ақыры ауруға шалдықты. Онысында сыртқа жария етпей, іште бүгіп, нағыз ер­лерше сыр бермейтін.Жас­тайы­нан тағдыр тауқыметін арқалап, аялы әке алақанының жылуын көрмей, тас бауыр же­тім­діктің зардабын тартқаны­мен, Сұлуханның бойында адам сүйгіш ізгілік пен өмірге деген ерек­ше құштарлығы, табиғи дарын-таланты кез-келген жерде байқалатын. Өзі де аса мейірім­ді, бөлекше бауырмал, жан дү­ниесі жақсылыққа толы, адами қасиеті мол екендігін бірге жүр­ген дос-құрбыларымен, туыс-ту­ған, аралас-құралас болған адам­дар тамсана еске алады. Әсіресе, қоңыр домбырасын қолына алып, сызылтып ән сал­ғанда, айырықша шабыттанып, бота көздері жайнап, қараған жанның көңілін сүйсіндіріп, құлақ құрышын қандырушы еді деседі. Жарық дүние есігін енді ашып, бесіктен белі шықпай ің­гәлап жатқанында, тұз-дәмдері жараспаған ата-анасының ажы­расып, бөлек кетуінен, жетім­діктің ащы зарын тартып, жарым көңіл, жартыкеш күй кешіп жү­ріп өсті. Тек анасы – Кішкілдік­тің ақылы мен өз еті тірлігінің ар­қасында қатарынан кем қал­май, оқу оқып, білім алып, бой жетті. Кейін Серік деген жел­тоқ­сандық азаматпен жүректері жа­расып, отау құрды. Тағдырдың жазуы болар, Сұлухан арудың ғұмыр жасы келте болды. Бар жоғы 45-ақ жасында сол баяғы бас ауруы салдарынан, айықпас дертке ұшырап, жарық дүние­мен қоштасты. Көп ұзамай жан-жары Серік те артынан бақиға аттанып кетті. Соңдарында Тәуе­кел атты жалғыз перзенті қалды. Қос бірдей желтоқсандық боз­дақ­тардың қасиетті қандарынан жаралған, Тәуекел баламыз да бұл күнде, ат жалын тартып мінер шаққа жетіп, ер жетіп өсіп келеді. Әке мен шешеден бірдей ерте айырылған, алтынның сынығы, жақсының көзіндей Тәуекелге жетімдіктің ащы запыранын тат­қызбау үшін, қол созып, мейірім шапағатын аямай жүрген, кең жү­ректі азамат, Патриоттық қоз­ғалыс «Желтоқсан ақиқаты» Рес­публикалық Қоғамдық Бірлес­тігінің төрағасы – Нүкен Бейсен­ғазы Сәдуұлының зор адамгер­шілік танытып, тікелей араласуы­ның арқасында Тәуекел Алматы қаласындағы Ибрагим Нүсіпбаев атындағы №4 мектеп-интернатқа орналастырылды. Толықтай мем­лекет қарауына алынды.«Жетім көрсең жебей жүр» деген аталы сөз­ді, айнымас қағидасына айнал­дырған, Бейсенғазы Сәду­ұлының бұл азаматтық ұстанымы кім-кімге де ой салып, үлгі болар­лық қасиет. Өйткені мына тас керең, құл темір қоғамда, өлі аруақты сый­лап, ұмытпай еске алып рухын қастерлеу, артында қалған жарым көңіл жалғызының маңдайынан сипап көз жасын құрғатып, қам­қорлық жасау, бауырына тарту, кез-келгеннің кеудесіне сыйып, қолынан келе бермес кісілік! Бұл айтуға ғана оңай болғанымен, жаны жомарт, жүрегі ізгілікке толы, мәрт мінезді азаматтардың ғана қолынан келетін үлкен іс. Осындайда қазақтың қанатты бір қағидасы ойыңа оралады: «Жыл­қыда да жылқы бар, қазанаты бір басқа, жігітте де жігіт бар, аза­маты бір басқа»! Осыдан 3-4 ай бұрын ПҚ «Желтоқсан ақиқаты» ұйымы ардагерлерінің бас қосқан жиынында Бейсекең мынандай ұсыныс жасады. Сұлухан Сиқымбаева (На­за­рова) қаһарманымыздың қабірі мына іргеміздегі Мыңбаев ауылындағы зиратта елеусіздеу ғана болып, ескерусіз жатқан кө­рінеді. Сол жерге барып, басына арнайы ескерткіш тақта орнатып, көрнекілеу етіп жаңадан қоршау жасатсақ, жерленген жеріндегі ел-жұртқа, ауыл-аймаққа, Сұлу­хандай батыр қызымыздың кім болғанын дәріптеп, насихаттап, әруағын қастерлегеніміз жөн бо­лар еді. Өткен өмірі мен көрсет­кен ерлігі өскелең ұрпаққа үлгі болар,сол бір 1986-жылғы ұлт-азаттық желтоқсан көтерілісінде, ұлтының намысы үшін, аязға тоңып, азабына төзген, аяулы ару­дың тасада қалып, елеусіз, ескерусіз жатуы елдігімізге сын, бетімізге шіркеу болмай ма? Халқы үшін жанын аямаған ба­тыр қыздың рухын биікке көте­ріп, ел халқымызға танытсақ, мәңгілікке топырағын жамылып жатқан сол ауылдың да абыройын аспандатқанымыз болар еді. Ахи­реттік сапарға аттанар алдында, артында қалып бара жатқан ана­сы мен іні-сіңілілеріне айтқан ама­наты «мені сол кіндік қаным тамған Жамбыл ауданы, Мың­баев ауылына жеткізіп жерлең­дерші» – деген екен. Бұл да болса қазақтың кең жазира даласын, зұлым жаулардан ақ найзаның ұшымен, сом білектің күшімен қорғаған Қарасай мен Шапы­раш­ты Наурызбайдай жүрегі түкті әруақты батыр бабалары­мыз­дың қасиеті желеп-жебеп, киесінің қолдағаны рухтарының үндескені болар деген ой келеді. Аруағынан ат үркіп, кие қонған қазақтың осы бір ауылына Сұлу­хандай батыр қыздың зиратын іздеп, зиярат, тәу етіп келер келе­шек ұрпақ, тебіреніп, бойына осынау тектілікпен, ел халқы үшін жанын аямас батырлықты сіңіріп, тәбәрік етіп, үлгі алып қайтпасына кім шүбә келтіреді? Өйткені өмір бізбен ғана біт­пейді ғұмырдың салқар керуен көші ілгері жылжып, бүгінгі тір­шілік те тарихтың қойнауына бойлап, болашақ ұрпақ ілгері­дегілердің істеген істеріне өз ба­ғасын беретін болады әлі. Өмір заңдылығы солай! Қазақ халқы қашаннан қасиеттіні қастер­ле­ген, аруақты құрметтеген, адам­гершілікті аса биік әспет­теген ел. Дегенмен, неге екені жұм­бақ, жақ­­сылыққа жаны құмар, із­гі­лікке өз әлінше үлес қосып, биік істерге ұмтылған азаматтарға тосырқай қарап, орайы келсе тос­­қауыл қоюға даяр, іші тар ала­са ойлы, ала көңіл адамдар­дың арамыздан табыла кетерін қай­терсің? Сұлухандай батыр қыздың қа­бірін жаңартып, ескерткіш орна­туды құп көріп қолдаған ПҚ «Жел­тоқсан ақиқаты» ұйымы­­ның ардагерлері бұл ұсынысты бір ауыздан мақұл­дады. Өз жан­дарынан қаржы-қаражат жинап, ауыздарынан жырып, бір үйдің баласындай ұжымдасты. Қашан да азамат­тыққа келгенде артқа шегінуді білмейтін, айтқан жер­ден табы­лып, бірлесе қимыл­дай­тын әдет­терінен тағыда таймады. Қызыл мәрмәр тастан ойып, көр­некі етіп ескерткіш тақта жасат­тыр­ды. Қоршау кесенесі де ке­лісті еті­ліп, дайындалып, ба­сы­на орнатылды. Қасиетті Қағ­баны айналып, Мекке–Мә­ди­ненің топырағын тәу етіп, умра қажы ата­нып келген жел­тоқсан арда­гері – Әжітаев Секен Нұрқа­сым­ұлы, Сұлухан марқұмға арнап Құран бағыштап, дұға қылды. Тек бір әттеген-айы, осы сауапты істі көре алмаған, көр­кеуде аз ғана топ, бұл игі шараға бақан ала жүгіріп қарсы шықты. Қашаннан адал іске жаны қас, бір бармағын ішіне бүгіп, ақи­қатпен айқасқан, шын­дық­пенен жауласқан, қарнына шын­­тақ айналмас қара ниетті жандардың әрекеті ғой бұл. Бұ­лар да күні кеше ғана ПҚ «Жел­тоқсан ақи­қаты» мүшелері ата­нып, ант қа­былдап арамызда жүрген бо­латын. Алайда, аз уақыт өтпей ақ, арзан ойлы, ала­са пиғылдарын көрсетіп, ұйым ішінде алауыздық тудырып, «бас басына би болған, өңкей қиқым» (Абай) ретінде, ұйымымыздан аластатылған болатын. Осынау айғайшыл «бас­тамашыл» топтың басшылары тағы да сол баяғы аты-шулы Ал­магүл Мұхаманова мен жетекке ерушісі –Жексем­баев Жақсылық болды. Айғай­шыл топтың арты­нан еріп, дем берген – Жұлдызай Бейсембаева, Ләззат Жапашева, (бұл кісі жел­тоқсанға қатыспаған) Аухан Мұ­хатанов, Халелхан Әділ­­хановтар да ізгіліктің ізіне шам алып түсетін, жақсылықтың жолына тосқауыл қоюға жаны құмар, қараулықтан басқаны қаламай­тын, қараңғылықтан басқаны көрмейтін, өресі аласа, өрісі тар кісілердің пошымынан болып шықты. Адалдық атаулыға аба­латып ит қосып, жандарына өз­дері секілді алтыбақан алауыз топты, үйір етіп, «атың шықпаса жер өрте» деп жүргендердің кебін кигендер! Бұндайларды қазақ «су ішкен құдығына тү­кіргендер» дей­ді. Әйтпесе, ты­ныш жатқан аруақты күңірентіп, шу шығарып, басын дұрыс ниет­пен жаңартып ескерткіш-қорған жасағаннан қандай жамандық көрді екен бұл пақырлар? Өгей анасының өзін де бізге қарсы өршелендіріп, небір қи­тұрқы әрекеттерге барулары қан­дай заң нормаларына сиярын қайдам, әйтеуір адами қасиет­терден алшақ жатқаны ақиқат. Бейсенғазы Сәдуұлының бұл бас­тамашыл ісінде де басқадай ағаттық жоқ екені бәрімізге аян. Сол жердегі барлық туыс-туға­нынан бастап, облыс, аудан, ауыл көлеміндегі құзырлы мекемелер басшылығымен де келісімге кел­генбіз. Оң іске лайықты бағасын берген, бұл азаматтар да ұсыны­сы­мызды құптап, бұл шараны өз дәрежесінде дәріптеп өткізуге уәде берді. Сол Мыңбаев ауылын­да тұратын, Сиқымбаев Қайраттың (Сұлуханмен әке­лері бір, шешелері бөлек, туған бауыры) үйіне он төрт адам ар­найы барып, дастарханынан шәй ішіп отырып, осы істің мән-жайын айтқанымызда, бұл аза­мат та қарсылық білдірмей, қай­та қуанып, келісімін бергенді. Сол кезде айтса, болмас па еді. «Мен бұл шаруаға араласпаймын ше­шем бар сол кісіден сұраңдар» – деп, біздер Сұлухан марқұмның ол ауылда өгей шешесінің де ба­рын қайдан білеміз? Туған ба­уыры – Қайрат рұқсат берген соң бірден іске кірістік. Алматыда тұратын, жасы сексенге таяғанда, жанарынан айырылып, зағип болып жер таянып отырған туған анасының қуанышында шек бол­мады. «Қыршынынан қиылып, халқы үшін құрбан болған қай­ран қызымның әруағы бір аунап түсіп жатыр-ау! Мына жарық дүниенің жақсылығын аз көріп, өмірден өксіп өткен қарлыға­шым­ның атын шығарып, әруа­ғын құрметтеп, халыққа танытып жатқандарыңа ризамын қарақ­тарым», – деп ақ батасын берді. Әсіресе, Мыңбаев ауылының әкімі – Нұржан Нұрғожаұлы Шадыров, ауыл ақсақалы, арда­герлер кеңесінің төрағасы – Стан­бек Әбдікерімұлы атты аза­маттар үлкен парасаттылық көз­қараспен қолдау көрсетті. Жөн іске бастарын иді. Әлгі бүйректен сирақ шығарған айғайшыл, арзан топтың бар ынта-ықыласы осы ыж­дағаттылықпен біткен абы­ройлы істің пәрше-пәршесін шы­ғарып, артын ырду-дырду, қым-қиғашқа айналдырып, қаралауға бар жан тәндерімен құлшына кірісті. Бұқаралық ақ­парат құралдарының да табал­дырығын тоздырып, мазасын алды. Теледидардан жау шапқан­дай, қиқуласып әлек-шәлектері шықты. Түсінбей аң-таң болған көпшілік «бұл қалай» деп жаға­ларын ұстады. Жан-жақтан ха­бар­ласып дұрыс істі құптап, «бұ­лары несі істеріңіз жөн ғой, бұ­ның не айыбы бар» дескен аза­мат­тарда жетіп жатыр. Бір сенеріміз ақиқаттың ал­даспанына айбар қылар пенде жоқ.Болса да адымы алысқа бар­майды.«Аққа құдай жақ» деген. Батыр Баукеңнің – Бауыржан Момышұлының мына қанатты қағидасымен сөзімізді тәмәм­дасақ.«Әділет, шындық, ақиқат түптің түбінде жеңеді. Бір өкі­ніштісі, сәл кешігіп жетеді».Біз­дің де бұл ісіміздің ақ-қарасы анықталып, дұрыстығына көз жететініне кәміл сенеміз! Лепесов Сайлау, 1986-жылғы ұлт-азаттық желтоқсан көтерілісіне қатысушы.