Ұлт намысының шарқайрағы

Спортқа он жасымыздан қы­зықтық. Ол кезде ауыл үйлерiнде пошта жәшiгi болмайтын. Пошта тасушы үйге келетiн газет-журналды аулаға кiре берiстегi шарбаққа қыстырып кетедi. Сабақтан қайтып келе жатып, алыстан ағараңдаған газет көрiнсе, құс­тай ұшатын әдет пайда болды. Ең әуелi “Лениншiл жастың” (қа­зiргi “Жас Алаш”) соңғы бетiне үңiлемiз. Жақсылық Үшкемпiров, Аманжол Бұғыбаев, Асқантай Иманқұлов ағалар туралы ең алғаш жастар газетiнiң спорт бе­тiнен оқыдық. Сол жетпiс үшiн­шi жылдың қысы мен көктемiнде бiздiң еркiн күрес құрамасы Кеңес одағының iрi жарыстарында алдыңғы сапта жүрдi. Одақтас республикалар бетпе-бет командалық бәсекеге түсiп жатты. Сан алуан қызықты жарыстарды Сейдағаң басқарған жастар газетi үзбей жариялап тұрды. “Лениншiл жастың” спорт бетi өте тартымды болатын. Басқа газеттер спорт материалдарын там-тұмдап, қысыңқырап бере­дi. Ал Бердiқұлов басқаратын басылым жарыстардан әдемi репортаж, атақты спортшылар туралы тартымды мақалалар, очерктер жариялайды. Сол жыл­дары апта сайын шығатын кiшкентай ғана “Спорт” газетi бiздi жастар газетiндей қызықтыра алған жоқ. Ал “Лениншiл жастың” төртiншi бетi жүз мыңдаған қазақ баласын спорт дүниесiнiң айдын-шалқарына алып шықты. Бiз спортшы болуды армандаған жоқпыз, жылдар өте келе сонау жер түбiндегi Сейдағаңның ықпалымен қолға қалам ұстадық. Ал қазақтың байтақ даласының әр түкпi­рiн­дегi мыңдаған бала “Лениншiл жастың” спорт бетiне құмартып, спорт жолын таңдағаны анық.

Сейдағаң жастар газетiнiң тiзгiнiн қағып отырып, сол кезеңде өз жерiнде азшылықта бол­ған қазақтың рухын көтерудiң төте жолын тапты. Ол кезде кеңес империясының қыспағы күштi болатын. Жастар газетi ұлттық мүддеге адал болды. Әсiресе, спорт саласында топ жарған қа­зақ саңлақтары туралы көп жазды. Шаршы алаңды ойлы да сұлу боксымен сәнге бөлеген Мақсұт Омаров Сейдағаңның газетiне мақала жазса, қазақтан шыққан әлем чемпионатының алғашқы жүлдегерi, Еуропа чем­пио­ны, даңқты волейболшы Жәнi­бек Сауранбаев жастар басылымының тұрақты кейiпкерiне айналды. Октябрь Жарылғаповтың төл командасы – Кеңес одағы мен Еуропаны сан мәрте мойындатқан “Буревестник” туралы ең әдемi материалдар осы газетте жиi шығып жатты. Әбдiсаланның ғажап боксы, Әбiлсейiттiң тамаша белдесулерi туралы да “Лениншiл жас” аз жаз­ған жоқ. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдары жұмыр жердiң ең айтулы жүйрiктерiмен қатар шапқан Әмин мен Ғұсман Сәкеңнiң сырлас iнiлерi едi. Түсiнген адамға сол жылдар қазақ спортының алтын кезеңi болатын.

Жиырмасыншы, отызыншы жылдардағы алапат аштықтан, қанды қасап репрессиядан, одан берi екiншi дүниежүзiлiк соғыстан ендi-ендi ғана есiн жия бастаған қазақ халқының рухын жоғарыдағы мықтылар дүркiн-дүркiн көтерумен болды. Ұлттық намыс шарқайраққа түсiп, жарқылдаған кез едi. Сейдағаң ұлт намысын әлемдiк деңгейде асқақтатқан саңлақтардың жеңiсiне жаны қалмай қуанып, сол жүрекжарды сезiмiн газет арқылы миллиондаған оқырманға жеткiздi. Осындай дүниелердi оқыған бауырлардың жүрегiнде өз ұлтына деген мақтаныш сезiмi күшейдi. Қазақ еңсесiн көтере бастады. Мәскеу бiздiң халықты   табиғи болмысынан үзудiң сан тәсiлiн ашық, кейде жасырын түрде жүзеге асыруға кiрiссе, Бердiқұлов басқаратын жастар газетi мәдениеттi жағдайда ұлтты сақтау үшiн арпалысып жатты. Сөйтiп, жас журналист шағында жеңiл атлетшiлер сынына қазақ баласын iздеп барып, спортшылар тiзiмiнен бiр бауырын таппай, оның үстiне жарыс хатшысы орыс әйелдiң “Сен iздеген жүйрiктер бұл тiзiмге келесi ғасырда енсе, рақмет айт”, деген мағынадағы қыжыртпа, кекесiнге толы сөзiнен тасаға барып солқылдап жылаған Сейдағаң қолына газет тiзгiнi тиген соң ұлтының алмас қылышына айналып шыға келдi.

Сейдағаң бозбала кезiн­де спорт сайыстарынан қа­ракөз бауырларын талмай iздесе, бас редактор кезiнде өз тiлшiлерiн осы бағытта талмай қамшылап отырды. КСРО халықтарының спартакиадасында Молдавияның атынан жүгiрген Ғұсман Қосановты алаш жұртынан сүйiншi сұрап, көпшiлiкке алғаш та­ныс­тырған осы Сейдағаң болатын. Велосипед спортынан 1971 жылғы Одақ спартакиадасында күмiс медаль олжалаған Олег Түсiмханов жайында бiрiншi болып көлемдi көр­кем хикаят жазған да бiздiң ұстазымыз. Ағаның қаламынан туған “Жұмыр жерде теңбiл доп” кiтабын сол тұстағы қа­зақ жанкүйерлерi қыл үстiнен бөлiп алды. Қазақ боксының атасы Шоқыр Бөлтекұлы туралы “Бастау барын мұхит та бiледi”, Әбдiсалан Нұрмаханов туралы “Тау қопарған жекпе-жек”, Серiк Қонақбаев жайлы “Соңынан қос ат мiнiп қусам ба екен?”, Жақсылық Үшкемпiров жайындағы “Бi­рiншi” әңгiмелерi қандай тамаша, шiркiн! Бұл дүниелердi оқыған адам Сейдағаңның өз ұлтына деген махаббатына, жазушылық шеберлiгiне ерiк­сiз сүйсiнедi.

Бiз ағаның қаламынан туған шығармаларды құмартып оқыдық. Қайта-қайта парақ­тадық. Сөйтiп жүрiп, ағаға көзсiз елiктедiк. Сол сезiм бiздi “Лениншiл жасқа” бастады. Тарих мамандығына талпынып жүрiп, жастар газетiн жағаладық. Сейдағаңды бiр көру арман едi. Күндердiң күнiнде арманымызға жеттiк. Айдарынан жел есiп, таралымы 300 мың данаға жеткен “Лениншiл жастың” ұзын дәлiзiнде ұстазды алыстан бi­рiншi рет көрдiм. Ол кiсi өзiн ұзақ жыл сырттай ұстаз тұтқан, кiтаптарын кемiрiп оқыған арық қара бозбаланы байқаған жоқ.

Көп ұзамай тағдырдың жа­зуы­мен Сейдағаңның ең сүйiктi шәкiртi Несiп Жүнiсбайұлының тiкелей себепшi болуымен “Ле­ниншiл жастың” спорт бөлiмiне тiлшi болып қызметке тұрдық.     Дәл осы сәтте Алматыға Киевтiң “Динамосы” келе қалды. Кеңес одағы чемпионатының кезектi турында Алматыда “Қайратпен” айқасуға. Орталық стадион жанкүйерге лық толды. “Қайрат” атағы жер жарған Валерий Лобановскийдiң командасын – Еуропа кубогын олжалап, Одақты сан мәрте дүркiреткен “Динамоны” 2:1 есебiмен ұтып жi­бердi. КСРО құрамасында бiр­неше жiгiтi ойнайтын киевтiктер жер шұқып қалды. Даңқы жер жарған Олег Блохинннiң алаңнан стадионға ене бере араның ұясындай гулеген қалың жанкү­йерге қайырыла қарап, ызаға булыққаны әлi көз алдымда.

Хош, сонымен репортаж қа­мына кiрiстiм. Алаштың қос марғасқа футболшысы Сейiлда Байшақов пен Құралбек Ордабаевтың ойын туралы бiрауыз пiкiрлерiн бiлгiм келген. Ағаларды ұстай алмадым. Содан екi күн, екi түн алақағаз бен қаламды серiк қылып, үш беттей репортаж жазып шықтым. Ағаның мақала тақырыбына ерекше мән беретiнi белгiлi. Ұмытпасам, 12-13 тақырыпты қағазға тiзiп, солардың iшiнен “Жанкүйер бiр желпiндi “Қайратым” деп!” тақырыбын таңдап алдым.

Дүйсенбi күнi таңертең репортажды машинкаға бастырып, ақырын басып ағаның алдына бардым. “Бұл не?” “Қайрат” пен “Динамоның” ойынынан репортаж жазып едiм...” Iшкi толқуды зорға тежеп, репортажды қолына ұстаттым. Аға үш бет қағаздың шекесiндегi тақырыпқа ойлана қарап, әрi қарай оқи бастады. Байқаймын, менiң бұл тiр­лiгiмдi терiс көрмейтiн тәрiздi. Жаңа алғаш кiргенде қабағы қатулы сияқты едi. Ендi жүзi жылып, екiншi бетке көштi. Бiр кезде “Секретариатқа досыл бере­мiн деп ескертiп пе едiң?” – деп сұрады. “Жоқ”, – дедiм төмен қарап. “Онда бiр айналып кел”.

Қайту керек. Жазғаның ұна­ды”,– деп, репортаждағы кейбiр ойларды, иiрiмдердi атап айтты. Тақырыпқа да көңiлi толған екен. Бiрнеше күн ширығып, алаң көңiл жүр едiм. Иығымнан ауыр жүк түскендей жеңiлдеп сала бер­дiм. Сөйтiп, ұстаздың алғашқы емтиханы артта қалды.

Сейдағаңның бiр қасиетi, әлем­дегi ең мықты басылым “Ле­ниншiл жас” деп бiлетiн. Егер қазақтың бұрын танылмаған бiр дарынды баласы туралы басқа газет бiрiншi жазып қойса, сол салаға қатысты бөлiмнiң тiл­шiлерiне қатты ренжитiн. Ал бiз тыңнан жас қазақ спортшысын тауып келсек, балаша қуанатын. Ондайда “Өзiме тартқансың” деп өзi де марқайып, бiздiң де мерейiмiздi өсiрiп тастайтын.

Жақсы мақала жазған журна­листi көптiң алдында көтермелеп, басқаларға үлгi қылушы едi. Бiр дүниемiз сәттi шықса, үлкен басымен кабинетiмiзге келедi. Қатты мақтамайды. Көңiлi тол­ғанын жанарынан ұғасың. Бiр ауыз сөзбен бағасын бередi. Бiр ауыз сөзбен жетiлдiретiн тұсын айтады. Қуанып тұрып, ойланасың. Ойланып тұрып, ширығасың.

...1986 жылғы Желтоқсан көтерiлiсi кезiнде сол тұстағы Орталық комсомол комитетi қатты дүрлiктi. Барша қазаққа жабылған жаладан “Лениншiл жас” та құтылған жоқ. Комсомолдың белсендiлерi: “Қайратта” қазақ жоқ деп, қазақтың ұлтшыл болуына сендер атсалыстыңдар”, – деп Сейдағаңның ұжымына да шүйлiктi. Ұзамай ағаны бас редакторлықтан босатып, “Жалын” баспасына директор қылып тағайындады. Аптасына бес рет жалаулатып шығатын газеттен Сейдағаң осылай алыстады. Бiрақ бiз жөнi түзу дүние жазсақ, телефон шалып, риза қылатын. Кабинетiне жолымыз түсiп бара қалсақ, құшағын жайып қарсы алушы едi.

Қазiр қазақ спорты әлемге танылды. Бiз осы жеңiстiң алтын бастауында Сейдағаңдай арыстан жүректi, сырбаз ағалар тұр­ғанын ұмытпауымыз керек.

Бiз көбiнесе Сейдахмет Бердiқұлов ағамыздың журналистикадағы, оның iшiнде спорт тақырыбын қалай жаз­ғанын айтып, тамсана әңгi­ме­леймiз. Ағамыздың бұл орайдағы еңбегi ерекше бағалы екендiгi ақиқат. Саңлақ қазақ спортшыларының өмi­рiн өрнектеген, ұлттық на­мыс­ты ұлықтаған сайыпқырандар өнегесiн жас ұрпақ санасына сiңiруге бағыттап, жазу стилi де, көркемдiгi де жаңаша жазылған “Тұйғын” т.б. сияқты көркем әрi де­рек­тi хикаяттары мен мақалалары сонау Б. Соқ­­пақ­баевтың есiмiн елге таныт­қан. “Он бес жасар капитан”, “Менiң атым Қожа” сынды ғұмырлық шығармаларымен тең түсiп жатқан талантты туындылар. Алайда, осы бiр тамаша еңбек­терiнiң тасасында тағы бас­қа тақырыпқа жазылған көркем шығармалары ұмыт қалып жүр. Жазушы талантының бiр қырын қызықтап жүрiп, оның “Жүрек ұйықтау­ды бiлмейдi”, “Сағыныш”, “Егеулi найза”, “Ол орамал жоғалмайды” деген көркем­дiк кестесi керемет, тақырыбы тың, жазылу мәнерi жаңаша туындылары талданып айтылмай, шеберлiгi сараланбай сырт қалуы өте өкiнiштi. Бұл шығармалары кез келген атақты жазушының айтулы туындысымен тең түсетiн, тiптi кейбi­рiнен асып түсетiн қазақ әдебиетiнiң алтын қорына қосылатын өресi биiк, өр­негi көркем еңбектер. Әсiресе, тiлi төгi­лiп тұрғандықтан, кейiпкер­лерi кiсiлiктi қасие­тiмен су­рет­телгендiктен, мiнез-құ­лықтарының айрықша қазақы бiтiмiмен қайран қалдырады.

Ендi айтқан пiкiрiмдi тi­рiлтетiн азды-кем мысал келтiре кетейiн: “Қыстан қалған қарын шөптей селдiр сақалы бар екен”, “Қыза-қыза сөйлеп, расында да күптi ойды қолды-аяққа ти­гiзбей сейiлттi де жiбердi”, “Ой қара нөсер алдындағы бұлттай жөңкiледi”, “Сымбат жып-жылы алақанын ұсынды. Бiр минут жап-жарық күндi ұстап тұрдым”, “Ақ бура боран келгендердiң етегiне оралып жүр”, “Шыңылтыр аяздан қуқыл тартып жаураған ай”, “Шыңдар серейген, серейген. Қараңғыдағы кө­леңкедей арбиған, сұсты, тәкаппар”, “Кейде ойдың өзi де тышқан аулап кетедi”, “Келе жатқан иек артпада тұрған күз”, “Шу... Басын тауға да, тасқа да ұрып сабасына түскен қарияға ұқ­сайды”, “Ауыр жылдары бала болған бәрiмiздiң жүрегi­мiздi бiрге соқтыратын қаталдығы нар жүгiндей, нәзiктiгi жi­бектей майда бiр сезiм бар”, “Отырмыз омалып, құдай алмайды. Қылқиып жүргенiмiз болмаса, көңiл көрiн баяғыда қазып алғанбыз”, “Бүгiнгi ажырасу жүрегiмдi сояу тырнақпен тырналайды”, “...Аты Тауыпкел... Неге олай атал­ғаны бiр көш жерге жетерлiк әңгiме”, “Қылаң иек көктем”, “Талыстай десе талыстай екенсiз... Алақанға ұсынған қолым зым-зия жоқ боп кеттi”... Мiне бұл Сәкеңнiң сөз ойнатып, сөйлем құрып, жазу машығын айғақтайтын, суреткерлiгiн сездiретiн үзiп-жұлып алған мысалдар ғана. Оның ақиқаттығына көз жеткiзу үшiн жазушының шығармаларын түгел оқып шығу қажет...

Сәкеңнiң өнердегi өмiрi сияқты тiршiлiктегi түр-тұлғасы да, болмысы да бөлек едi. Ағаның киiм киiсi, жүрiс-тұрысы, адамдармен араласы да ешкiмге ұқсамайтын. Әңгiменi майын тамызып, әдiптеп, әсерлеп, дәмiн кел­тiрiп айтатыны да есте. Әзiл-қалжыңы да жарасымды, әдептен озбайтын қалыпта естiлетiн. Сыпайы, сырбаз мiнезi бекзат болмысына лайық едi. Сергектiгi мен сезiмталдығы да ғажап қалдыратын.

Аяулы ағаның асыл бей­несi көзiмiз тiрiсiнде көңi­лiмiзден өшпесi анық. Өйткенi Сәкең асқақ адам­гершiлiк пен азаматтық парызына адал ұлт перзентi болатын.

***

“Аспаннан шұға жауған күн” секiлдi кiтапты жазған Сейдахмет ендi әлемдiк спорт ойындарын iшкi-сыртқы сырымен, сан қырымен, шебер бояуымен көлегейсiз көрсететiн болыпты. Спорт тақырыбын биiк мәдениетке көтерiптi. Бiр байқағаным: оның кiтап­тарындағы кейiп­керлерi тек қара дауыл күш-қайраттың, ересен ептiлiктiң ғана иесi емес, намыс оты маздаған, жүрегiне ел мен жердi сыйғызып, сымбаты мен сыры жарасқан жiгерлi адамдар екен. Маған Сейдахметтiң негiзгi сүйген дүбiрi – бүкiл әлемдiк оқиғалардың қатарында санал­ған спорт жарыстары (Олимпиада, одақтық, еуропалық және дүниежү­зiлiк бiрiншiлiк) болса да, сол ұлы жарыстарға бара жүрiп, сол елдердiң тарихын, тағдырын аңғарғыштығы ұнады. Тағы бiр ұнағаны – баяндап отырған геройларымен қатар өз оқушыларына деген ақжар­қындығы және сенгiштiгi.

С.Бердiқұловтың кiта­бын­да қала, теңiз, мұхиттар, сан қилы халықтар, олардың әдет-ғұрыптары өте бай әңгiмеленедi. Оқырманға қызықты да жақын бiр нәрсе бар. Ол қайда жүрсеңiз де, кiмдермен кездессеңiз де, сiзге жат көрiнетiн ештеңе жоқтығы. Бәрi де өз мекенiң, өз жұртың, өз туысың сияқты қабылданады.

Спорт әлемi – жазушының соңғы жылдардағы сүйiктi тақырыбы. “Аспаннан шұға жауған күн”, “Мұңайып оянған қала”, “Аргентина: әлем­дiк доп-дода”, “Жұл­дыз­дар өмiрiнен бiр жолақ”. Әр шығарма – шашаусыз жазылған әдемi дүние.

***

Қайда тұрып, қайда жүрсе-дағы туған ел мен жердiң тұлғасын таныта алатын, адамдық қадiр-қасиеттерiмен дүниедегi құбы­лыс­тарға көзқарасы бойынша өзара бiте қайнасып, бекiген азаматтарды iздесек, соның бiрi – жазушы Сейдахмет Бердiқұлов. Не iстесе де барлық адам атаулыға ортақ мақсат-мүдденi көз­дейдi. Нағыз адамдық, азаматтық мiнез Сейдахметтiң қаламынан да, адамгершiлiк санатынан да көрiнедi. С.Бердiқұлов жазып шығарған кейiпкерлер мiнезiнде адамдық ар мен абырой, намыс пен сенiм басым екенiн көрiп жүрмiз. Бұл – оның қаламгерлiк даралығы дер едiм. Оның шығармалары құрылымдық жағынан оқшауланады, айшықты, нәр­лi, қазақ тiлiнiң нәшiмен сөйлеседi. Жазушының кi­таптарын сөреге қатар жи­са, соның тең жартысы дер­лiк спорт әлемiн қамтиды. Сейдахмет – қазақ топырағында бұл тақырыпты көркем әдебиет сатысына дейiн жеткiзiп, оның биiгiне алып шыққан алғашқы адам. Мен оның “Егеулi найза” мен “Жұмыр жерде теңбiл добын” да, “Мұңайып оянған қаласы” мен “Нартәуекелiн” де тұтас прозалық шығармалар ретiнде қызығып оқимын. Өйткенi оның барлығында да кейiпкерлердiң тұлғасы то­лық ашылады. Жазушы Бердiқұлов деректi дүниеден сыр суырып, қазақ қалам­герiнiң игiлiк дәстүрiн iлгерi апарушы, жаңа ойды керме­дегi жүйрiктей үкiлеп ұстап үйренген. Ой дегенде көр­дiм-бiлдiм деп тiзбектей беретiн доғал ойдың кемiгiн сорғызуды бiлмейтiн, тыңнан қиқу салып, айтарын қылыштай қиып түсетiн, өзiнiң ой-өрiсiмен, iзденiсiмен, толға­уымен бiрге, өзiн ғана емес, туған ел, өскен жерiн, туған өнерi мен мәдениетiн уақыттың арғымағына бiрге мiң­гестiрудi көздейтiн ұзаққа жаратылған азаматтық тұлға бар.

 ***

Кеңес империясы кезiнде “Мен қазақпын!” деген адамның жан дүниесiне рух берiп, қанына жылу жүгiртер газет “Лениншiл жас” (қазiргi “Жас Алаш”) едi. Таралымы 350 мыңнан бiр кем түспейтiн. Мiнеки, халықтың махаббаты! Бәлкiм, одан да асып кетер ме едi, бiрақ “ЛЖ”-ға жазылуды қиып тастайтын. Газет сан түрлi тақырыптарды қаузайтын. “Жастар басылымы” деп әспеттесе де, оған үлкен де, кiшi де жазылатын. Бiр жаңалықты бiлгiң келсе ала салатын ол кезде компьютер, интернет деген атымен жоқ. Бiрақ кең-байтақ Қазақстандағы жаңалықтар мен оқырман осы газеттен сусындайтын. Еңбекқор аралар сияқты тiлшiлер тыным таппай елдi аралайтын. Ерекше оқи­ғалар болғанда ат арытып жететiн де сол газеттiң тiлшiлерi едi. Тек тiрi материал жазатын олар. Сонысымен ол газет халықтық басылым болды.

Газеттi “Жас журналистердiң ұстаханасы” дейтiн. Ол кездерi аттары дүрiлдеген талай жазушылардың, ақындардың тұсауын кесiп, жазуға баулыған – осы газет. Аптасына 5 рет оқырманмен қауыштыратын газеттi ең көп басқарған, сол газетте ең көп iстеген адамды бiле­сiздер ме? Әрине, ол Сейдахмет Бердiқұлов көкемiз. 27 жыл ғұмырын бiр газетте өткiзiп, бойындағы бар қуат, ақыл-ойын бере бiлу мыңдардың бiрiнiң қолынан келмейтiн шаруа. Және бiр ғажабы, сол газеттi жоғары деңгейден бiр түсiрмей жар­қыратып ұстап тұруға қаншама қайсарлық, қаншама күш-жiгер, кемеңгерлiк керек десеңшi! Иә, Сейдағаң толқын-толқын болып келген талай мықтылардың тұсауын кескен ең мықтының өзi едi ғой, шiркiн!

*****

Мен “Лениншiл жасқа” келгенде жиырма бесте едiм. Бiзге сол кезде Сейдағаңдар жасы үлкен, Алатаудай биiк көрiнетiн. Ендi бағамдап қарап отырсам, ол кiсi бар бол­ғаны сол кезде қырық бесте екен.

“Лениншiл жаста” iстеп жүргенде менi аға өзiне жақын тартып iнiсiндей көрдi. Демалыстарда отбасымен бiрге саяжайға баратынбыз. Аз-мұз шаруа iстеген соң аға әңгiме тиегiн ағытатын. Көңiлден­генде жүзiнен нұр төгiлiп, ара-арасында қарқылдап күлiп те алатын. Бiлмейтiн нәрсесi жоқ едi. Әзiлдiң де отын жиi-жиi жандыратын. Бiрде мен ол кiсiнiң балалық шағы туралы сұрадым. Үнсiз отырып қалды. Содан соң мына төмендегi жайды жүзiн мұң кiреукелеген күйi айтып бердi.

Қазақ даласында сұрапыл аш­тық болып жатқанда Сейдахмет аға дүниеге келiптi. Ел ендi ес жия бастағанда “халық жауы” деген ылаң шығып, мұның Бердiқұл әкесiне де сондай қара күйе жағылып, айдалып кете барған...

*****

“Лениншiл жасқа” жарты ғұмырын берген адам Сейдағаң нағыз қазақ едi. Кеңес империясы ұлттық нақышты жек көрiп, оны баспасөз бетiне жолатпауға, жоюға тырысатынын жақсы бiле тұра, Сейдахмет аға байқатпай қазақтың санасын оятатын штрихтарды шеберлiкпен сызаттап енгiзетiн. Мәселен 22 нау­рыздың нөмiрiн жыл сайын көктем нөмiрi деп бояумен шығаратынбыз. Кейiн аңғарсақ, оның астарында Наурыз мейрамы жатады екен. Арнаулы нөмерлерге Сейдағаң жiтi қарап, оның әрбiр сызығына дейiн өзi бақылайтын. Айта берсең, ұстазымның мұндай қырлары көп. Оны ғылыми тұрғыда зерттеп, журналистика оқулығына “Сейдахмет Бердiқұлов мектебi” деп енгiзген дұрыс-ау...

 *****

Сейдахмет ағаның жары Күлә­тай тәтемiз ғажайып жан болатын. Бүйрегiне жасаған отадан кейiн ол кiсi дұрыс сөйлей алмай қалды. Менiң айтайын дегенiм, Сейдахмет ағаның өзiнiң жарына деген нәзiк те аяулы сезiмiн сөзбен жеткiзу қиын. Сейдахмет ағаның қыз-қырқынға қырындағанын, оларға қызығып көз салғанын көрмеппiн. Балаларына, бiздей шәкiрттерiне бұл қасиетi ерекше үлгi деп бiлемiн.

Бiз Желтоқсан көтерiлiсiнде Жұбан Молдағалиевтiң ерлiгiн, батыл сөзiн жиi мысалға келтiремiз. Ал ендi Кремльден келген басшыға “Осы қанды қырғынды жасап, соған жеткiзген сендерсiңдер!” деп арыс­тандай ақырып айтқан ағаның сөздерiн бiз неге айтпаймыз? Заңғар айтқан мына әңгiме де есiмнен кетпейдi. “Русская зима” деп тамсанған бiр қазақты бұрышқа тығып, қуып шыққанының өзi неге тұрады?!

Ұстазға деген сағыныштың орны бөлек. Қолдан келетiнi Құран бағыштайсың ол кiсiлердiң аруағына. Жақында жылдағы әдетiмiзбен Сапарбай Парманқұлов досым екеумiз ағаның жатқан жерi Кеңсайға барып, Құран оқып қайттық...