ӘБІЛҚАСЫМОВА 100 КҮНДЕ НЕ ТЫНДЫРДЫ?

Мемлекеттің қоғамдық, экономикалық тұрғыдан өркендей түсуіне салалық министрліктер тікелей жауапты. Тиісінше, әр министр басшылыққа келгеннен-ақ уәделер үйіп-төгеді. Ол уәделер халықтың тұрмыс-тағдырына тікелей қатысты болғандықтан, біз үшін өте маңызды. Сондықтан газетімізде «Министр мінбері» атауымен жаңа айдар ашылып отыр. Айдарда ведомство басшыларының Үкімет отырысында, Парламент жиындарында, журналистер алдында, баспасөз мәслихаттарында, басқа да ресми һәм бейресми жиында берген уәделері мен бастамалары талқыланбақ. Алғашқы кейіпкеріміз – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Мәдина Әбілқасымова. 

Мәдина Әбілқасымова биыл 9 ақпанда Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі қызметіне тағайындалған. Ол осы қызметті 5 жыл бойы атқарған Тамара Дүйсенованың орнын басты. Жаңа басшы әлеуметтік салаға нендей өзгерістер алып келмек? Қандай уәделер беріп үлгерді? Осы сауалдарға жауап іздейміз. Министрлік мәліметінше, қазіргі таңда еліміз бойынша өз-өздерін жұмыспен қамтып жүрген азаматтар саны 3 миллионға жуық­тайды. Дәл осы мәселені шеше алма­ғаны үшін Тамара Дүйсенова Мемлекет басшысынан сөз естіген. Сөйтіп, қызметтен кеткен. Содан ба, Әбілқасымова министрлік креслосына отырысымен жұмыс­сыз­дарды іздеп жүріп тауып алып, танауларынан сүйреп отырып тіркетіп, сосын олардан бума-бума салық өндіруді ойлаған сияқты. – Өзін-өзі жұмыспен қамтып жүрген 2-3 миллион адам ешқандай салық төлемейді, солай зейнетақы қорына қаржы да аударылмайды. Олар міндетті сақтандыру қорына да қатысып жатқан жоқ. Осыны реттеу мақсатында жаңа заң әзірлеп жатырмыз. Жақын арада оларды ресми түрде тіркеп, мемлекетке салық төлетеміз, – деген еді министр Әбілқасымова. Өз бетімен табыс тауып, күн көріп жүргендерге салық төлету үшін, министр салықтық ережені жеңілдетпекші. Бұл туралы 13 ақпанда Премьер-министрге өтініш те айтты. «Желтоқсан айынан бастап салық туралы заң жобасына өзгерістер енгізіп, Қаржы және ұлттық экономика министрлігінің Салық кодексіне өзгерістер енгізуіне қатысты тиісті бұйрықты беруіңізді сұраймын» деген еді өзі қатысқан алғашқы Үкімет отырысында. Әзірге Әбілқасымованың басшылығымен министрлік екі заң жобасын құрастырмақ: кәсіподақтар қызметі және міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заң жобасына өзгерістер енгізу. Министр биылдан қалдырмай міндетті медициналық сақтандыру жүйесіне қатысты жоспарды да әзірлемек. Сонымен қатар еңбек дауын шешудің де жаңа ережесін бекітпекші. Оның айтуынша, мемлекет, жұ­мыс беруші және жұмысшылар арасында алдағы үш жылға арналған келісім жасалған. Жаңа ережеде әрбір тараптың құқықтары нақты жазылыпты. Осылайша, еңбек дауын шешу жаңа ережелер негізінде іске асырылмақ. Еңбек дауы демекші, соңғы 1-2 жылдың ішінде еліміз бойынша бірнеше еңбек дауы бұрқ етіп көтерілді. Оның қатарында: •Астанадағы Әбу-Даби Плаза дауы; •«Қазақмыс» кеншілері мен басшылығы арасындағы дау; •«АрселорМиттал Теміртау» еңбекшілерінің бірнеше күн бойы аштық жариялап, наразылық танытуы; •«Қаражанбасмұнайдағы» еңбек дауы мәселелері бар. Министрлік мәліметіне сүйенсек, елдегі жалақы бойынша қарыз көлемі 2,2 млрд теңгеге жеткен. Оның 84 пайызы – банкротқа тап болған компаниялар берешегі. Жылына 1500-ден астам адамның өндірістік жара­қат алып, 250-ге жуық жұмысшының қаза болуы – жағымды дерек емес, әрине. Мұндай келеңсіздіктер көп жағдайда жұмыс беруші мен жұмысшы арасында тиісті еңбек келісімшартының жасалмауынан, құқықтық сауат­ты­лықтың тө­мен­дігінен туын­дап жата­ды. Министр осын­дай дауларды шешу мақсатында, Кәсіпкерлер пала­тасы және кәсіп­одақтармен бірлесе отырып еңбек қатынасын реттейтін жаңа заң қабылдатпақ. Жаңа заң – жалдамалы жұмыс­шылардың жағ­дайын, еңбек қауіп­сіздігін, еңбек шартына отырудың элек­тронды тіркеу жолын тиімді шешпек. Министрдің өзін-өзі жұмыс­пен қамты­ған­дарды іздеуге кіріс­­кені бекер емес. Осы арқы­лы олар­дың салық тө­ле­уіне жеңіл­дік жа­са­­мақ. Осы күнге дейін көлең­келі іспен айналысып келген­дер, енді өз еріктерімен кәсіптерін тіркейді. Осылайша, жеңілдетілген ережемен мемлекетке салық төлейді. Әбілқасым­ованың айтуынша, азаматтың айлық табысы 339 мың теңгеден аспайтын болса, оның жеке кәсіпкер ретінде тіркеуге тұруы міндетті емес. Тек Үкімет әлгі азаматтың мәртебесі мен табысын анықтап береді.

БЖТР деген не? Мәдина Әбілқасымова 17 сәуірде төрт төлемді құрайтын бірыңғай жиынтық төлем режимін енгізуді ұсынды. Бұл бастама – бейресми жұмыс істейтін азаматтарды рес­ми­лендіру және оларды ел эко­но­ми­ка­сы­на бейімдеу мақсатында істелмек. – Бүгінде ресмилендірудегі маңызды мәселелер қатарында ста­тистикалық есепке алу, жоға­ры салық және ұйым­дасты­ру­­­шылық құқықтық режимі секіл­ді мәселелер бар. Қазіргі уақытта бейресми жұмыс­пен қам­тылған­дардың қызме­тін заң­дас­тыру мәсе­лесі бойынша «Қазақ­стан Республи­касы­ның кейбір заңнамалық актілерге өзгеріс­тер енгізу туралы» тиіс­ті заң жобасы әзірленуде. Бұл заң жобасында жұмыспен қамтыл­ған­дардың және өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың бірыңғай түсінігі мен олардың санаты анықталады, – деді Әбілқасымова. Әбілқасымова берген тағы бір уәде – халық тығыз қоныстанған аймақтардың адамдарын солтүстік өңірлерге орналастыру. Оларға әлеуметтік көмектер беру шараларын кешенді түрде жүргізу. Оның сөзінше, қазіргі кезде күнгейден келгендерді жұмыспен қамту жеткілікті дәрежеде атқары­лып отырған жоқ. Көш бұған дейін де басталған. Әбілқасымова сол көшті ары қарай жалғастырушы ғана. Солтүстік өңірлерді қазақы­лан­дыру – Үкіметтің ең оңтайлы шешімдерінің бірі. «Көш көлікті болып» жатса, министрдің ұтқаны. Жалпы, министрдің өзін-өзі жұмыс­пен қамтушыларды ресми­лен­діру реформасына көз сала отырып, негізгі үш бағытты тани алар едік: •Әбілқасымованың баста­­масымен тұңғыш рет ұлттық заңнамада «Өзін-өзі жұмыспен қамты­ған» ұғы­мы пайда болмақ. Бұған арнайы заң жобасы қарастырылады. •Өз беттерінше табыс тауып жүрген­дердің әрекеті «көлең­кеден» шығарылып, салық­тық ынталандыру шаралары қарастырылады. Бұл бағытта Жол картасы жұмыс істейді. •«Өзін-өзі жұмыспен қамтыған­дарды» оқыту және өнімді жұмыспен қамту мәселесі қаралады.

Ана мен балаға бөлінетін қаражат қысқарды Дәл осы мәселені – жаңа министр келгелі туындаған жағым­сыз бір ақпа­рат деп бағамдауға болатындай. Сәуір­дің соңында «2018-2020 жыл­дарға арналған республикалық бюд­жет туралы» Қазақстан Республи­касы­ның заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы талқыланған. Осы заң аясында бір жасқа дейінгі балаларға төленетін қаржы көлемі қысқарған. Әлеуметтік салаға бөлінетін 10 млрд 722 млн теңгенің көлемі 5 млрд 720 млн теңгеге азайды. Министрдің айтуынша, 2017 жылы бала туу көрсеткіші төмендеп кеткен. Шығыстар қысқарғанымен, бала туғаны үшін берілетін төлемдер мөлшері өзгермейді. Тіпті өсе түсуі де ықтимал. Айта берсек, Әбілқасымова айт­қан сөз көп. Келгелі бері естіген бәрекелдісі аз. Сенаторлар шүйлікті, оның заңын депутаттар түсінбеді… ақыры Нығматулиннен «таяқ жеді». Мәжіліс спикері оның халықты жұмыс­пен қамту және көші-қон мәсе­лесі бойынша заң жобасын – «жылтыр есеп» деп бағалаған болатын. – Осы оқылымнан кейін ретте­ңіз, өтінемін. Қазір ауди­торияға айтқа­ны­ңызды тыңдап отырғандардың жартысы түсін­бей отыр. Жұмысқа орна­лас­ты­рудың ұзақтығы туралы кри­терийді айттыңыз. Бақылау қалай болатынын, зейнетақы ау­д­арымдары туралы айттыңыз – бұлар да түсініксіз. Барлық өл­шемді анықтап алыңыз. Қара­п­айым адамға түсінікті болсын, – деген еді спикер. •Министр жұмыспен қамту орталықтарының қызметін жеке агенттіктерге бөліп беріп, бұл салада аутсорсинг ұғымын енгізбекші. •Жұмыс іздеушілерді Элек­трон­­ды үкімет веб-порталын­да ғана емес, халыққа қызмет көрсету орталық­тары­на да бағыттамақ. •Жұмысқа орналасу рәсі­мін тездету үшін жұмыссыз аза­мат жұмыс­қа келісетіні не келіспейтіні туралы мәліметті үш жұмыс күні ішінде ұялы телефонмен немесе электронды түрде хабарлай алады. • Мемлекеттік және үкіметтік бағдарламалар аясында құрылатын бос жұмыс орындарына мони­торинг жүргізу құзыретін орталық және жер­гі­лікті атқарушы органдарға бермекші. • Студенттер мен жоғары сынып оқушыларының жазғы дема­лыс кезінде ғана емес, оқу­дан бос уақытта да қоғамдық жұмыс­тарға белсене қатысқанын қалайды. Жалпы, Мәдина ханым атқар­ғысы келетін іс көп. Оның бәрін жіпке тізе алмаймыз. Сон­дық­тан маңызды дегендерін тарқат­тық. Ол жауапты сала көп: жұмыс­сыз­дардың санын азайту керек, еңбек дауын шешуі қажет, ар жағын­да азаматтар мен зейнет­керлердің құқықтары мен­мұн­да­лайды. Қоғамның санасына сіңбей жатқан медициналық сақтан­дыру қыр астында тұр. Қала берді, бүкіл министр атаулыға тән – «қазақ тілін үйрену» атты аса қиын шаруа тағы бар. Шенеуніктің жүз күні осылай өтті. Жұмыс көп, министр жалғыз. Бізге керегі – нәтиже.

Динар Нүкетаева, сенатор:  Басқа көршілес мемлекеттердің барлығы бала туу көрсеткішінің артуы үшін жылдан-жылға қолдау жасап жатыр. Олар қаржыны ұлғайтады, ал біз керісінше азайтамыз. Мысалы, Ресейде «ана капиталы» деген жақсы нәрсе бар. Мемлекет беретін қаржыны қысқартып тастасақ бала санын көбейту, демография деген үғымдарды қалай жаңғыртамыз?

Абай АЙМАҒАМБЕТ,

Дереккөз: "Айқын" газеті