Париждегі жарылыс: кім кінәлі?

  Франция астанасында бірнеше жерден жасалған терактіден 132 адам опат болып, 352 адам жараланғаны мәлім. Бұл лаңкестік шабуылдар бүкіл әлем жұртшылығын тіксінтті. Содырлар концерт залында жұртты кепілге алып, бірнеше округте атыс ұйымдастырды, тіпті, мемлекет басшысы қатысып отырған футбол матчы кезінде жарылыстар сериясын жасады. Мұнда да жарақат алған адамдардың 100-ден астамы ауыр халде жатқаны хабарланған еді.  Сәл кейінірек жары­лыс­тарды ДАИШ террористік ұйы­мы мойнына алғаны белгілі. «Аяқас­ты жағдай неге бұлайша өрбіді?» де­ген­ге келетін болсақ, «Франция АҚШ құрған әскери коалицияға еніп, Сирия және Ирак жерінде әре­кет етіп жатқан террорлық топтарға, со­­ның ішін­де атышулы ДАИШ деп атала­тын содырларды бом­балауды қолға ал­ған. Әсіресе, қа­рашаның 11-і күні Фран­ция әскери ұшақтары ДАИШ тобы басып алып, қажетіне жаратып жатқан Сирия же­ріндегі мұнай кені­шін бомбалады. Бір таңғаларлығы, бұған дейін коа­лиция құра­мын­дағы АҚШ бас­та­ған елдер, не болмаса Ресей ұшақтары ДАИШ-тің қолас­тындағы дәл осы мұнай көздеріне соқ­­­қы бермеген еді. Де­ген­мен, ақпарат құ­­рал­дары беттерінде ДАИШ осын­дағы мұнайды арзан ба­ға­ға Түркияға сатып келді. Сондай-ақ мұны Сирия үкіметі де тікелей бол­маса да ара-тұра ағайын­дар арқылы са­тып алып отыр­ды. Өйткені, мұнай ке­ніштерінен қара алтынды тиеген жүк көліктері тек Түркияға қарай ға­на емес, Дамаск бағытына да жүздеп ағы­лып жатты. Дамаск үшін мұнай өте қажет еді. Негізгі, мұнай ке­ніштерін террорлық топтар басып алған соң, Сирия жанар-жағармай тап­шылығын қатты сезіне бастаған-ды. Амал­сыз ортадағы делдал топтар ар­қылы лаңкестерден мұнай-бензин са­тып алып келген. Себебі, аурухана, ме­кемелер, тіпті танк, әскери ұшақ, брон­ьды техника үшін де Сирия үкі­метіне мұнай аса қажет еді. Дәл осы кезде Франция мұнай бұрғы­ла­рын бомбалады. Бұл осы мұнайға тәуел­ді болып отырған барлық топ­тарға жақпады. Әсіресе, қара  алтыннан көл-көсір пайда көріп отырған ДАИШ үшін үлкен соққы еді. Осыған жауап ретінде содырлар Франциядан кек алу жоспарын жасап, оны жүзеге асырды» деседі сарапшылар. Содырлар «Батаклан» театрындағы қанды қыр­ғында «Сирия үшін!» деп айқайлаған кө­рінеді. Қазір террорлық шабуылдарды жасады деген күдік­тілер мен олардың серіктері іздес­тірі­ліп, кейбірі ұсталды. Франция аста­на­сындағы бейбіт адамдарға жасалған бұл жойқын шабуылдың ендігі сал­дары қандай болмақ? Таяу Шығыс, өзге де дамушы елдер азаматтарының Еуропаға кіруі, тұруы қиындауы мүм­кін бе? Тіпті, алдағы жылы осы елде өтетін футболдан Еуропа чем­пионаты өтпей қалуы да мүмкін деп болжам жасап жатқандар көп. Өйт­кені, футбол бір қала емес, онда­ған қалада өтетін болғандықтан, Фран­ция бәрінің бірдей қауіпсіздігін қамтамасыз ете алмауы мүмкін ғой. Мәселен, былтыр Ре­сейдің Сочи қаласында өткен қыс­қы олимпиаданы 100 мың полицей мен қауіпсіздік қызметкерлері кү­зет­кен. Ал Франция осындай әлеуетке ие ме? Лаңкестер шабуы­лы­нан қаза тапқандар арасында 12 мем­лекет – Бельгия, Германия, Испания, Пор­тугалия, Румыния, Ұлыбритания, Ту­нис, Чили, Алжир, Марокко, Мек­сика, АҚШ және Италияның кемінде 20 азаматы бар. Мемлекет басшысы Франсуа Олланд осы қайғылы оқиғаларға байланысты елде төтенше жағдай жариялады. Жұртқа үйлерінен шықпау жөнінде кеңес берілуде. Француз астанасының прокуроры Франсуа Моленс жарылыстың Париждің алты жерінде бір мезгілде жасалғанын айтады. Солардың ішінде нағыз қанды оқиғасы «Батаклан» концерт залындағы теракт болды. Онда Американың белгілі рок-тобы Eagles of Death Metal концерт беріп жатқанда атыс басталып кетті. Онда отырғандар лаңкестердің шабуыл кезінде: «Бұл Сирия үшін!» деп айқайлағандарын анық естіген. Көрермендердің бір бөлігі сол тұста залдан шығып үлгерсе, өте көп бөлігі кепілде қалып қойған. Жалпы алғанда, концерт залы 1,5 мың орындық көрінеді. Сол кеште онда сатылмаған билет қалмаған. Кепілге алынғандарды босату үшін үкімет күштері онда шабуыл жасаған. «France Info» радиостансасының хабарынша, концерт залына шабуыл кезінде кемінде жеті рет жарылыс орын алған. Француз ішкі істер министрлігіне сілтеме жасаған «CNN» телекомпаниясы хабарлағанындай, концерт залында 112 адам қаза тапқан. Ресми мекемелер әзірге нақты мәліметтер беріп отырған жоқ. Тағы бір теракт Франция мен ГФР құрамалары ойнап жатқан Stade de France стадионында жасалды. Екі жарылысты басын өлімге тіккен жанкештілер орындаса, үшіншісі газды баллонның көмегімен бұрқ етіп көтерілді. Матчты көруге Олланд пен ГФР сыртқы істер министрі Вальтер Штайнмайер де келген екен. Бұлар арнайы қызмет орындары қызметкерлерінің қалқалауымен оқиға орнынан тез әкетілді. Ал стадиондағы жанкүйерлер мен футболшыларды әкетуге бірнеше сағат уақыт жұмсалды. Париж прокуроры бұдан басқа Шарон бульварында 18, Вольтер бульварында 1, Фонтен-о-Руа көшесінде 5 және Алибер көшесінде 14 адамның құрбан болғандары жайлы баяндады. Ол шабуылдардың нәтижесінде көптеген адамдардың ауыр жараланып, қиын халде жатқандарын атап өтті. Дегенмен, «CNN» телеарнасының мәліметтеріне қарағанда сериялы шабуылдардың салдарынан 153 адам қаза тапқан болып шығады. Ал Париж прокуратурасы бұлардың санын 120 адамнан асады деп отыр. Сонымен қатар, құқық қорғау органдарының күшімен бес терроршы жойылыпты. Нақтыланбаған деректер бойынша шабуылдаушылардың бірі қылмыс орнынан аман-есен кете алған. Трагедия орын алған алғашқы сағаттарда Франция президенті Елисей сарайында шұғыл кеңес өткізіп, қаза тапқандардың туған-туыстарына үндеу арнады. Ол қылмыстың көлемін бұрын-соңды болмаған дәрежеде екенін атап өтіп, терроршыларға қарсы күрестің аяусыз болатынына уәде берді. Францияның мемлекет басшысы сол бойда бүкіл елде төтенше жағдай жариялап, мемлекеттік шекараларды күзетуді күшейтуді тапсырды. Елисей сарайынан хабарланғандай, қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін Парижге 1,5 мың әскери қызметкер жөнелтілген. Осы оқиғаға орай, Француз орталығындағы лаңкестіктерге байланысты Франсуа Олланд жақында Түркияда өтетін «Жиырманың тобы» саммитіне қатысудан бас тартты. «Онда Францияның атынан сыртқы істер министрі Лоран Фабиус пен қаржы министрі Мишель Сапен барады», – деп анықтады. Ал күні кеше Франция премьер-министрі Мануэль Вальс елде «химиялық немесе биологиялық қару» қолданып шабуыл жасау қаупі барын мәлімдеді. Парламентте елдегі төтенше жағдай мерзімін үш айға ұзарту туралы мәселе бойынша дауыс беру алдында сөйлеген Вальс «қандай да бір қауіп барын жоққа шығаруға болмайтынын» айтты. Осыған орай, Федералдық парламент алдында сөйлеген Бельгия премьер-министрі Шарль Мишель қауіпсіздікті күшейтіп, экстремизммен күреске қосымша 400 миллион еуро бөлуге уәде еткен. Ал Франция прокуратурасы Париждің солтүстігінде 18-қарашада жүргізілген арнайы операция нәтижесінде ел астанасындағы шабуылдардың басты ұйымдастырушысы болуы мүмкін делінген Әбделхамид Абааудтің өлгенін хабарлады. Бұған дейін прокуратура жеті сағаттан астам уақытқа созылған операциядан соң жеті ер адам мен бір әйелдің ұсталғанын жария еткен. Операция болған ғимарат үйіндіге айналғандықтан тағы бірнеше өлі адамның кім екені анықталмағанын, олардың нақты санын да айта алмайтындарын мәлімдеген. Операцияның мақсаты Абааудті іздеу екені айтылған. Франция парламентінің төменгі палатасы – ұлттық ассамблея 13- қарашадағы Париждегі терактілерден соң елдегі төтенше жағдай режимін үш айға дейін ұзарту туралы заң жобасын қабылдады. Төтенше жағдайды созу туралы шешім 20-қарашада парламенттің жоғары палатасы – Сенатта талқыланады. Франция президенті Франсуа Олланд Париждегі 132 адам қаза болып, 350-ден астам адам жарақаттанған шабуылдардан кейін елде төтенше жағдай жариялап, шекараны жапқан. Париждегі терактілердің жауапкершілігін «Ислам мемлекеті» экстремистік тобы өз мойнына толығымен алды. Сонымен қатар естеріңізде болса, осы жылдың наурыз айында  «Ислам мемлекеті» лаңкестік тобының өкілі Париж бен Римге шабуыл жасайтындарын айтып, сес көрсеткен болатын. Экстремистік топтардың әлеуетін зерттеумен шұғылданатын SITE Intelligence Group ұйымы таратқан мәліметке қарағанда «Ислам мемлекетінің» баспасөз хатшысы Әбу Мұхаммед әл-Аднани алдымен Парижге, одан кейін Римге соққы жасайтындарын жеткізген еді. Бұдан бөлек, әл-Аднани таяуда Мекке мен Мәдина қалаларына, сосын Иранға соққы жасауға әрекеттенетіндерін хабарлаған-ды. Ал ең үлкен оқиға қаңтардың 7-нде орын алғаны есте шығар. Парижде «Charlie Hebdo» сатиралық журналы редакциясына бетперде киген қарулы үш адам шабуыл жасап, 12 адам қаза тапқан болатын. Мерт болғандардың көпшілігі – баспасөз қызметкерлері. Шабуылға күдіктілерді ұстап, көзін жою операциялары кезінде Парижде тағы бес адам мерт болған еді. Журналға шабуылды «Әл-Қаида» ұйымының Араб түбегіндегі қанаты мойнына алып, «шабуылдаушылар журналдың Мұхаммед пайғамбарды карикатураға салғаны үшін кек қайтармақ болды» деп мәлімдеген. Қаңтардың 14-нде «Charlie Hebdo» журналының шабуылдан кейінгі саны үш миллион тиражбен шықты. Журнал алты тілге аударылып, әлемнің 25 мемлекетінде саудаға түсті. Журнал мұқабасында «Мен Чарлимін» деген жазуы бар плакат ұстаған «Мұхаммед пайғамбар» бейнесі басылған. Картина «Барлығы кешірілді» деп аталған. Пайғамбар карикатурасы әлемде көптеген мұсылмандардың наразылығын тудырған еді.

Сейілбек АСАН

"Қазақ үні" газеті