АҚШ - ИРАН қақтығысы: Басты мақсат - шейіттер режимін құлату

Тегеранда, Бағдадта және Дамаскта аймақтағы жаңа соғыс немесе тіпті ішкі қақтығыстар шииттер мен исламға қарсы режимдердің өзгеруіне әкелуі мүмкін деген ортақ түсінік бар, бұл кезеңде билеушілер статус-квоны барлық жағдайда ұстағысы келеді, деді шығыстанушы Станислав Иванов.

Ирактағы АҚШ Қарулы Күштерін жоюды Иран Ислам Революциялық Сақшылар корпусының «Аль-Кудс» арнайы күштер бөлімінің қолбасшысы генерал Касем Сүлеймани жаһандық бұқаралық ақпарат құралдарының назарында қалып отыр. Иранда және бірқатар басқа елдерде бұл кісі өлтіру мемлекеттік терроризм актісі ретінде бағаланады, Вашингтонда және Батыста олар оны Сүлейманиге өзінің шетелде жасаған диверсиялық әрекеті үшін кек ретінде, соның ішінде АҚШ-ның мекемелеріне қарсы дұшпандық әрекеттері мен саботаж ретінде жіберуге тырысуда.

Бұл туралы "Қазақ үні" ақпарат агенттігіне Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты Керімсал Жұбатқанов хабарлады.

Иранның рухани көсемі Аятолла Али Хаменеидің жақын және сенімді адамдарының бірі американдықтардың өлімі аймақтағы жалпы жағдайға теріс әсер етті және бұл Таяу Шығыста зорлық-зомбылықтың жаңа толқынын тудыруы мүмкін деген қорқыныш бар. Тегеран мен Вашингтон бір-бірінің нысандары мен мақсаттарына жауап қайтару үшін өзара қауіп-қатерлерді алмастырды.

Алайда жағдайды ертерек ушықтырмауға және осы оқиғаны тым драматизациялауға болмайды. Сирия мен Иракта шет мемлекеттердің белсенді қатысуымен (Иран, Түркия, АҚШ, Ресей Федерациясы, Израиль, Хезболла шииттерінің жалдамалылары және басқалар) белсенді қарулы қақтығыстар жалғасып жатқаны жасырын емес. Сирияның өзінде ғана азамат соғысы жылдарында оннан астам ирандық генерал қайтыс болды. Сүлейманиге қастандық жасаудың бірден-бір себебі АҚШ-ның әскери нысандарына жасалған шабуылдар, тіпті Ирактағы АҚШ елшілігіне шабуыл жасау болды. Бұл шабуылдардың артында Иранның арнайы қызметтері тұрды, ал тікелей орындаушылар - ирандық кеңесшілер дайындайтын шиит полициясының «Хашд аш-Шааби» содырлары.

Вашингтонның пайымдауынша, Тегеран Багдад пен Ирактың оңтүстігінде бірнеше ай бойы жалғасып жатқан жаппай наразылықтардан қорқады, нәтижесінде патриоттық шиит арабтарынан шыққан наразылық білдірушілер мен демонстрациялар шииттердің премьер-министрі мен президентінің отставкасына қол жеткізіп қана қоймады, Иран аятолларының елдегі және аймақтағы ықпалына шектеу қоюды талап етті. Ирактағы позициясын сақтау үшін ирандық фундаменталистері арнайы қызмет арналары арқылы ираншіл содырлар Хашд аль-Шааби мен олардың агенттерін Ирактың наразылық білдірушілерін американдық елшілікке шабуылдап, американдықтарға қарсы ұрандар қою үшін жіберді. Мұндай мәселелерде аймақтың бас диверсанты генерал Сүлейманидің тәжірибесі өте маңызды болды.

Ресми наразылықтар мен Ирандағы американдыққа қарсы келесі науқан К.Сүлейманидің қайтыс болуына байланысты басталғанына қарамастан, Тегеран АҚШ-пен әскери қарсыластықты одан әрі ушықтыруға батылы баруы екіталай. Иран лидерлері шынымен де өздерінің күштерін бағалайды және АҚШ-мен кез-келген ашық қарулы қақтығыс немесе

аймақтағы американдықтармен болған соғыс апатқа әкеліп, елде аятолла режимі үшін биліктің жоғалуына әкелуі мүмкін екенін түсінеді.

Сонымен қатар, Тегеранның өзінде Сулейманидің іс-әрекеті біржақты бағаланбады. Хаменеидің көптеген серіктері Сүлейманидің сот иерархиясындағы ерекше жағдайына, оның ішкі және сыртқы саясатқа шамадан тыс әсер етуіне және ел басшылығының қабылдаған шешімдеріне риза емес еді. Иранның басқа лауазымды тұлғалары әл-Кудстың қаржы-экономикалық мәселелерге араласуына, қоғамдық өмірдің барлық салаларын ислам революциясы күзетшілеріне бағындыруға тырысуымен және т. б. қанағаттанбады. 2017 жылдың аяғында - 2018 жылдың басында жалпы Сирия Башар Асадқа көмек көрсетуді тоқтатуды және бюджет қаржысын өз азаматтарының қажеттіліктеріне бағыттауды талап еткен Иранның ондаған қалаларында стихиялық митингілер мен наразылық демонстрациялар туралы ұмытпауымыз керек. Яғни, қарапайым ирандықтарға шиіттердің Таяу Шығыста мұндай қымбат экспансияның қажеті болмады, оны ұйымдастырушылардың бірі генерал Сүлеймани болды.

Ирак шиіттерінің Иран мен Сүлеймани қызметкерлерінің шамадан тыс қамқорлығына ие болған наразылықтарын демонстранттардың Иранға қарсы ұрандарымен бағалауға болады. Әрине, ирактық сунниттік арабтар шиіттердің «өлім жасақтары» мен Тегеран құрған «Хашд аш-Шааби» содырларын жек көреді. Айтпақшы, соңғысы Ирак күрдтеріне көп зиян тигізді. Жалпы, Иракта қоғам Сүлеймани мен ирактықтар сияқты ирандық эмиссарлардың пайда болуына наразылық білдіріп, Иран аятолларының елдің ішкі істеріне араласу әрекеттерін күннен-күнге теріске шығаруда. Ирактан барлық шетелдік әскерлерді шығару туралы мәселе парламентте көтерілгенде, бұл тек АҚШ Қарулы Күштері мен олардың батыстық одақтастарына ғана емес, сонымен бірге Иран Қарулы Күштеріне де қатысты.

Жақында Сирияда Иранның Ислам Революциялық Сақшылар корпусы және генерал Сүлеймани құрған шетелдік жалданған шиит легиондарының беделі біршама есеңгіреп қалды. Асад пен оның жанындағы адамдар Тегеранның қысымымен айқын сезінді және шешім қабылдауда тәуелсіздік алғысы келеді. Сирия билігі Иран мен Ливан Хезболланың Израильге қарсы іздеулер мен арандатулар үшін Сирия Араб Республикасының аумағын трамплин ретінде пайдалануға талпыныстарына наразы. Израиль Әуе Күштерінің соққысы сириялықтардың өздеріне үлкен зиян келтірді. Бұл Ресейдің аймақтағы мүдделеріне сай келуі екіталай.

Осылайша, Иран мен аймақтағы шиитшіл қауымдастықтар Касем Сүлейманидің өліміне қатысты ресми теріс реакцияға қарамастан, Таяу Шығыстағы жағдайдың күрт шиеленісіп кететінін күтуге болмайды. Тегеранда, Бағдад пен Дамаскта аймақтағы жаңа соғыс немесе тіпті ішкі қақтығыстар шииттер мен еврейшіл режимдердің өзгеруіне әкелуі мүмкін деген ортақ түсінік бар. Осы кезеңде Иран, Ирак және Сирия билеушілері статус квоны әрдайым сақтап, өз елдеріндегі ең өткір әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешуге көңіл бөлгісі келеді.

Сүлеймани сияқты көрнекті мемлекет қайраткерінің кесірінен Иран аятолларының өз күштерін жоғалту қаупі болуы екіталай. Болашақта бұл американдықтарға немесе Таяу Шығыстағы израильдіктерге өздерінің серіктерінің қолынан қиындық туғызуы мүмкін. Тегеранның ядролық келісімнен шығу қаупі туралы айтатын болсақ, бұл қадам екіталай және бұл келісімге қатысушы еуропалық тараптарды Вашингтонның Иранға қатысты саясатына тежеуіш әсер ететіндей етіп жасамау үшін жасалған.