Ілімнің дарабозы

Бүкіл ғұмырын ғылым жолына арнаған Әбдімұса Қуатбековтің туғанына биыл – 80 жыл. Ғалым терең білімі мен дарынымен толағай табысқа жетті. Химия ғылымының докторы, профессор, П.Капица атындағы халықаралық сыйлығының лауреаты атанды.

Ол өзінің еңбексүйгіштігі, кəсіби ұйымдастырушылық қасиеті, шебер тəсілі мен терең білімінің арқасында 1999 жылы Шымкент қаласында Ұнат университетінің негізін қалады. 2003 жылдан бастап Қазақ-өзбек инженерлік педагогикалық университеті атанған білім ордасы бүгінде Халықтар Достығы университеті деген атпен елімізге де, алыс жақын шетелге танылып үлгерді.

Әбдімұса Қуатбековтың ғылым жолындағы ұзақ жылға созылған ізденістері жеміссіз емес. Ұлағатты ұстаз, дарабоз ғалым 800-ден астам ғылыми еңбектің, соның ішінде 5 монография және 10 оқулықтың авторы. КСРО-ның 10 авторлық куәлігі, Қазақстан Республикасының 5 инновациялық патентінің иесі.

Жоғары ғылым академиясының академигі, Өзбекстан, Ресей, Нью-Йорк ғылым академиясының академигі, ҚР Жаратылыстану және Ресей педагогика және психология ғылымдары академияларының академигі. Оңтүстік Қазақстан облысының «Құрметті азаматы», ҚР Білім беру ісінің құрметті қызметкері. Сонымен бірге «А.Нобель» алтын медалінің, XXI жүзжылдықтың «Әлемдік ғылымға қосқан зор үлесі үшін» медалінің, Халықаралық Сократ комитеті Еуропалық бизнес ассамблеясының «The Name Science» жүлдесіне ие болды.

Қазақ елінің біртуар азаматы ғылымқа қосқан үлесімен бірге қайырымдылығымен де танылған. Ата-анасынан жастайын айырылып, жетімдік тауқыметін тартып өскен Ә.Қуатбеков көзі тірісінде талай жәутеңкөзді қамқорлығына алып, қанаттандырған. Арыс қаласындағы Т.Тәжібаев атындағы балалар үйінің 24 түлегін 2005 жылдан бері жатақхана, ыстық тамақ және киім-кешекпен қамтамасыз етіп, оларға ай сайын шәкіртақы бөліп тұрды. Осылай жетімді жебеген тұлға балалардың оқу бітіргесін жұмысқа орналасуына да күш салды.

Өмір керуенінде білім мен ізгіліктің нұрын шашқан, салиқалы ұрпақ өсірген, парасатты болмысымен көпке үлгі болған Әбдімұса Қуатбеков жарқын із бен қайталанбас қолтаңба қалдырды.

Мұрат ӘЙТЕНОВ,

Шымкент қаласының әкімі

Тәлімі мен тағылымы ұмытылмайды

«Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі» –, дейді Әл-Фараби.

Сондықтан, болашақ жастарымызға тәлім мен тәрбие беруді қоғам болып, ұстаздар қауымы болып, ең бастысы ата-аналар болып қолға алсақ келешегіміз жарқын, болашағымыз баянды болмақ.

Халықтар Достығы университетіндегі тәрбие жұмысының басты мақсаты – тәлім мен тәрбие, ұлттық сана сезімі жетілген, рухани қабілеті биік, мәдениеті, парасаты, ар-ожданы таза, бойында ұлттық қасиеті қалыптасқан білікті де білімді жастарды тәрбиелеу.

Осы ұстанымды негізге алған оқу ордамыздың құрылтайшысы академик Әбдімұса Мұратұлы туралы көптеген естеліктерді тілге тиек етуге болады.

Мен Әбдімұса ағамен 1995 жылы М.Әуезов атындағы ОҚМУ-нің жастар ұйымының төрағасының қызметін атқарып жүрген кезімде танысқан болатынмын. Ол кезде ағамыз аталмыш оқу орнындағы «Органикалық заттар технологиясы» кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарушы еді.

Жұмыс барысында сұраса келе таныстығымыз артып, 1999 жылы Қазақ-Өзбек инженерлік педагогикалық университетін ашқан соң, мені 2004 жылы аталған оқу орнының тәрбие ісі жөніндегі проректоры қызметіне шақырды.

Ағаның ұсынысын қабылдап, 2004-2008 жылдар аралығында проректорлық қызметті абыроймен атқардым. Қызмет барысында, студенттердің тәлім мен тәрбиесіне көп көңіл бөлуді тапсыратын. Әбекең күн сайын мені кабинетіне шақырып алып, студенттердің хал-жағдайын, оқу-үлгерімі мен сабаққа қатысуын сұрайтын. Сөздің реті келгенде айтайын ағамыздың кезінде оқу-ғимаратымызда радиоузель жұмыс істеді. Онда, ҚР Мемлекеттік әнұраны сабақ басталар алдында міндетті түрде орындалатын және үзіліс кезінде белсенді студенттерден құрылған докторларымыз оқытушы профессорлар мен қызметкерлерді және студенттерді мерекелік күндер мен немесе «Атаулы туған күн иелерін» радио арқылы құттықтап, музыкалық сәлемдеме жіберіп отыратын. Бұл да бір тәрбиенің оқу орнына деген сүйіспеншілігінің белгісі іспетті еді.

Әбдімұса ағаның тағы бір кереметтілігі тазалықты, ұқыптылықты өте жақсы көретін. Оқу апталығының кейбір күндері есік алдында ұстаздар мен студенттерді өзі күтіп алып, олардың киім (форма) үлгісінің сәйкес болуын қатты қадағалайтын. Киім үлгісі жоғары оқу орны талабына сай келмегендерді міндетті түрде қайтарып, сабаққа кіргізбейтін.

Әбекеңдей тұғыры биік тұлғамен, жүрегі кең азаматпен жұмыс істеу мен үшін үлкен мәртебе. Ол кісімен бірге жұмыс істей жүріп мол тәжірибе жинақтағанымызды айту ләзім. Ағамыз аз сөзбен, көп іс тындыратын азамат еді. Жаны жайсаң, қайырымдылық пен қамқорлыққа құштар ағамыз университет қабырғасында оқып жүрген студенттердің арасынан аз қамтылған отбасы, жетім және жартылай жетім, мүгедек балалардың тізімін алдырып, оларға жыл бойы асханадан бір мезгіл түскі тамақпен, жылына бір рет қыстық киімдермен қамтамасыз ететін. Осындай бір топ студентке қыстық киімдерді тапсырып жатып, олардың қуанғанына өзі де дән риза болғаны әлі күнге дейін көз алдымда.

«Жетім көрсең жебе» жүр» демекші, ағамыз өзі туып өскен Арыс қаласындағы Т.Тәжібаев атындағы отбасы үлгісіндегі балалар үйін толығымен өз қамқорлығына алғандығын атап өткеніміз жөн. Бұл мекемеде қанша ұл-қыз тәрбиеленсе барлығын толық қамқорлыққа алып, ұжымға демеушілік көрсетіп, мектеп бітірген тәрбиеленушілерді тегін оқуға қабылдап диплом беріп, тіпті үйлендіріп, үй де алып бергенін айтуға тиіспіз.

Тағы да демеушілік іс-әрекеттеріне тоқтала кетсем, 2006 жылы Шымкент қалалық әкімдігінің тапсырмасымен қаламыздың әлеуметтік жағдайы төмен, аз қамтамасыз етілген баспанаға мұқтаж екі отбасыға «Достық» мөлтек ауданынан үй салып бергені өзгелерге аңыздай болып көрінері хақ. Сонымен қатар, Әбекең өзіне көмек сұрай келген азаматтардың барлығына қамқорлығын көрсетуден танбайтын.

Әбекеңнің ісі оңынан жүріп немесе бірнәрсеге қатты қуанса «мощный» деген сөзді үнемі айтатыны да есімізде сақтаулы. Әбекеңдей ер көңілді, кең пейілді, үлкенге ізет, кішіге құрмет көрсететін атпал азаматтың қазақ білімі мен ғылымына қосқан үлесін бүгінгі өскелең ұрпаққа жеткізу біздің азаматтық борышымыз.

Қайран аға! Өзіңдей ғасырда біртуар қамқор жандар көп болсайшы. Жарқын бейнеңіз ізіңізден ерген інілеріңіздің жүрегінде мәңгі сақталады!

Бердіқұл САДЫҚОВ,

Академик Ә.Қуатбеков атындағы Халықтар достығы университетінің тәрбие және әлеуметтік істер жөніндегі проректоры

Білікті басшылығымен де ерекшеленді

Академик А.Қуатбеков атындағы Халықтар достығы университеті 23 жылдан бері жұмыс істейді. Университет өзінің құрылған күнінен бастап білім, ғылым және жастар тәрбиесіндегі алдыңғы қатарлы стандарттарға бейімділігі мен дербестігін дәлелдеді. Бүгін осы жоғары оқу орнының негізін қалаушы, химия ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі, Нью-Йорк Ғылым Академиясының академигі,П.Капица атындағы Халықаралық сыйлықтың лауреаты Қуатбеков Әбдімұса Мұратұлы 80 жасқа толғанда оның атына көптеген алғыс сөздер айтқым келген.

Мен, Әбдімұса Мұратұлымен 25 жылдан астам уақыт таныс болған тағдырыма ризамын. Біз бір-бірімізді туыстар, содан кейін ғалымдар, ғылым мен білімнің серіктері ретінде білдік.

1997 жылдың басында ол бізді, оған жақын бірнеше адамды жинады және бос күндердің бірінде кешті отбасымен, туыстарымен, достарымен және әріптестерімен бірге өткізгісі келетінін айтты. Мұның бәрі Әбдімұса Мұратұлының көп жылдар бойы Шымкент қаласы мен облыстан тыс жерде жұмыс істегеніне және 1997 жылы оның туғанына 55 жыл толуына байланысты болды.

Кешті Шымкент қонақ үйінің мейрамханасында өткізді, ол жылы жағдайда өтті. Әр кездесуде біз ғылым мен білім туралы, әсіресе жоғары мектептегі білім туралы көп сөйлестік. Маған ғылым адамы жоғары оқу орнындағы білім туралы әңгімені тыңдауға қызығушылық танытты.

Әбдімұса Мұратұлы мемлекеттік жоғары оқу орындарымен қатар жекеменшік оқу орындары да қатар жұмыс істеуі керектігін жиі айтқан. Көп ұзамай ол аймақта алғашқылардың бірі болып "Қайнар" жеке университетін, содан кейін "Унат" жеке университетін ашып, кейіннен Инженерлік-гуманитарлық университет деп аталды. Ол ашқан университет Оңтүстік Қазақстан облысының орта мектеп түлектері үшін әсіресе ауылдық жерлердегі жастар үшін қолжетімді болды.

Мұнда көптеген ойшылдардың бірі Дипак Чопрдың сөздерін келтірген орынды: "адамзаттың алға жылжуы әрқашан жаңа идеялардың, шабыт пен күшті тілектің арқасында жүреді. Мұның бәрі өздігінен жүреді". Шынында да, бұл оған қатысты, өйткені ол өзінің идеяларымен, шабыт пен күшті ықыласының арқасында басқаларды алға жылжытты. Ол негізін қалаған оқу орны күн сайын сапалы түрде кеңейіп, нығая түсті.

Жыл сайын университеттің студенттері мен оқытушы – профессорлық құрамы көбейді.Ол әрқашан өзінің энергиясының сапасына сәйкес келетін адамдарды, оқиғалар мен өмірлік жағдайларды тартады.

Әбдімұса Мұратұлы менің үйіме қоңырау шалған күнді ерекше жылылықпен еске аламын. Бұл 2001 жылдың қыркүйек айының басында болды, ол университетке келуімді өтінді. Мен одан ештеңе сұрамадым.Біз онымен Ғылым туралы, жоғары мектептегі білім сапасы туралы ұзақ әңгімелестік. Кенеттен ол біздің әңгімемізді басқа бағытқа, ғылымға аударды және маған университеттің ғылыми жұмыстар жөніндегі проректоры лауазымын ұсынды. Маған қоса техника ғылымдарының докторы, профессор Орал Бейсенбаевты шақырды. Оны маған бірнеше күн бұрын тағайындаған оқу және әдістемелік жұмыс жөніндегі проректор ретінде таныстырды. Олар екеуі мені көндірді, мен келісім бердім. Сол күні ол менің тағайындауым туралы бұйрыққа қол қойды. Келесі күні ол маған не үшін керек екенін нақты түсіндірді. Мен оны жақсы түсіндім, өйткені білім мен ғылымды бірге көтеру керек еді. Осылайша университетте екі негізгі бағытты басқаратын 2 ғылым докторы мен профессорлар пайда болды. Біз екі негізгі бағытты басқардық. Бірте-бірте профессорлық-оқытушылық құрам жаңа ғылым докторларымен, кандидаттарымен сапалы түрде толықтырылды.

Әбдімұса Мұратұлы білімге, бәсекеге қабілетті мамандарды сапалы даярлауға ерекше баса назар аударды. Ол сұранысқа ие, аса мұқтаж мамандарды оқытуға, топ-менеджерлерді, өндірісті ұйымдастырушыларды, маркетологтарды және жаңа технологиялар деңгейінде өндірістік күштерді дамытуға қабілетті басқа да мамандарды даярлауға мақсатты түрде назар аударды. Абай Құнанбаев былай дейді:" ғылымсыз игілік жоқ", оны дамыту өндірістің тиімділігіне, сайып келгенде халықтың әл-ауқатының өсуіне ықпал етуі тиіс. Ә.Қуатбеков Білім және ғылыммен қаруланған шығармашылық, ойлы мамандар ғана экономикалық өсімді қамтамасыз ете алады деп есептеді. Ол әрдайым "Педагогтік стильмен" және үнемі галстук тағатын, өзіне және айналасындағыларға талапшыл болатын. Ол бос уақытында университет аудиториясын аралап, сабақтарға қатысып, оқытушылар мен студенттердің сыртқы келбетіне ерекше назар аударды. Бірде орта жастағы мұғалімдердің бірі сабақта формасыз киінгенін көргенде, яғни ол студенттен сыртқы келбетімен ерекшелене алмайтын жағдай болды. Әбдімұса Мұратұлы оған ескертті. Келесі күні біз ол оқытушыны тиісті педагогтік үлгіде көрдік . Осының өзінен темірдей тәртіпті қалыптастырған тұлғаны көруімізге болады. Сонымен қатар оның өзіне тән ерекшелігі болды –басқаларға қамқорлық, жанашыр жүрек және рухани сапа. Қазақ ойшылы Абай Құнанбаев адамның осындай қасиеттері мен мінездері туралы былай деді: рухани қасиеттер, адам өміріндегі ең бастысы осы. Жанды жан мен жанашыр жүрек адамды еңбек пен өркендеудің мағынасы болған кезде жетелеуі керек-деген болатын. Ол бақытты және өзін бақытты адам деп санады, студенттер мен профессорлық-оқытушылық құрамның жетістіктеріне қуанды. Мұнда ағылшын жазушысы, Нобель сыйлығының лауреаты Джон Голсуорсидің: "Адам жұмыс немесе махаббат толығымен басып алынған сәттерде ғана шынымен бақытты"деген тұжырымдарын келтірген орынды. Бұл сөздер толығымен Әбдімұса Мұратұлына қатысты. Академик А.Қуатбеков көзі тірісінде із қалдырды - бұл оның шәкірттері, ұжымы, университеті. Бүгін, Ол бізбен бірге болмаған кезде, оның армандары мен идеяларын балалары, студенттері және университет ұжымы жүзеге асыруды жалғастыруда. Француз жазушысы Антуан де Сент-Экзюперидің бұл сөздері бүгінде өзекті. Дәл осы сән-салтанат Әбдімұса Мұратұлына тән болды. Оның бай, көптеген ортасы болды. Олардың қатарында балалар үйінің тәрбиеленушілері, студенттер, магистранттар, докторанттар, оның оқушылары, университеттің профессорлық-оқытушылық құрамы, зейнеткерлер мен атақты ғалымдар болды. Ол басқаларға қалай қарады, сондықтан олар оған деген көзқарасты солай қалыптастырды. Академик Әбдімұса Мұратұлы: педагогтар отбасы үшін басты міндет – жастарға үлгі болу. Қоғамда дәстүрлі қағидаттар, отбасылық құндылықтар және ең бастысы – ұрпақтар сабақтастығы сақталуы тиіс-дейтін. Шынында да, жақсы мұғалім өзі тәрбиелеген адамдардың ойлары мен әрекеттерінде өмір сүреді. Ол өзінің студенттері мен жас оқытушыларына және басқаларға өмірді лайықты ететін нәрсені берді. Ол өмірді барлық көріністерде жақсы көрді, өмірді белсенді және талапшыл, жан мен жүректің күштерін толығымен жақсы көрді. Ол айналасындағыларға энергия мен ынта-жігердің үлгісін көрсетті.

Академик Ә.Қуатбеков – зерттеу ізденісінің тереңдігі мен кеңдігімен қалыптасқан үлкен шығармашылық дарынның ғалымы және педагогы. Мұның бәрі оның монографияларында, ғылыми еңбектерінде және теориялық және әдіснамалық әзірлемелерінде көрсетілген. Ұйымдастырушылық және ғылыми-педагогикалық талантқа ие бола отырып, ол онымен қарым-қатынастың ашықтығы мен қуанышын сақтап қалды.

Әлеуметтік мәселелерді шешпей экономикалық өсу мүмкін емес екені белгілі. Осы жағдайды ескере отырып, Әбдімұса Мұратұлы студенттердің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жан-жақты дамытуға шешім қабылдады:

- қолжетімді оқу ақысы;

-жетімдерге 100% - ға дейін және ішінара жетімдерге 50% - ға дейін жеңілдік;

- үздік оқушыларға, спортшыларға, ғылыми олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне университеттік гранттар бөлу;

-Д.А.Қонаев және А. М. Қуатбеков атындағы атаулы стипендияларды жақсы оқитын студенттерге, спортшыларға, әртүрлі дәрежедегі чемпиондар мен жүлдегерлерге бөлу;

 - тұрғын үйге мұқтаж студенттерді жатақханамен қамтамасыз ету.

Жоғары оқу орны құрылғаннан бергі 23 жылдан астам уақыт ішінде университет өзінің әлеуметтік және экономикалық дамуында айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізді. Осы мерзім ішінде ЖОО-ны қалыптастыру мәселелері шешілді, оның басым бағыттары айқындалды, студенттерді, магистранттар мен докторанттарды сапалы оқыту бойынша ауқымды жұмыс жүргізілді. Қазіргі уақытта әлемдік кеңістікке интеграциялану жағдайында университеттің негізгі міндеті – білім саласындағы жаһандық бәсекелестікке бейімделген мамандарды даярлау. Экономиканы жаңғырту, сондай-ақ ,жоғары қарқынмен дамып келе жатқан республиканың барлық салалары жоғары білікті кадрларға мұқтаж. Сондықтан білімге жаңа және инновациялық әдістер мен тәсілдерді енгізу бұрынғыдан да қажет. Экономиканың барлық салаларындағы инновациялар бәсекеге қабілеттіліктің пәрменді әдістерінің бірі және нарықта көшбасшылық позицияны ұстайтыны құпия емес. Бүгінгі таңда университет басшылығы университеттің негізін қалаушы А.М.Қуатбековтің идеялары мен жоспарларын жүзеге асыруды жалғастыруда және студенттердің білім сапасын одан әрі арттыруға және әлеуметтік-экономикалық дамуға баса назар аударып отыр.

Мұханбетжан ЕСҚАРА,

ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы,

 профессор, академик.

qazaquni.kz