"Панама тізімінде" қазақстандықтар санының көп болуы мемлекеттің қаржылық заңының осалдығын байқатады

Панамада құрылған офшор аймағында қаржысы көрінген қазақстандықтар «заңсыз әрекет жасамағандарын» айтса, кейбір сарапшылар «тізімдегі саяси, я қоғамдық қызметпен айналысатын адамдар мен олардың туыстары түсініктеме беруі тиіс» деп санайды.

 

Бұл туралы Азаттық хабарлайды.

Мамырдың 9-ы күні «Панама құжаттары» деген атпен белгілі офшордағы табыс көздері туралы журналистік зерттеудің тағы бір бөлігі жарияланды. Жарияланған деректе қазақстандық 250 жеке және сегіз заңды тұлғаның есімі аталады. Олардың арасында Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиевтің аты аталады. Тізімде Маңғыстау облысы әкімі Алик Айдарбаевтың бауыры Ерік Айдарбаевтың, бұрынғы мәжіліс депутаты Қабиболла Жақыповтың ұлдары – Жасұлан және Аслан Жақыповтардың, бұрынғы премьер-министр Нұрлан Балғымбаевтың ұлы Төлеген Балғымбаевтың және басқа да лауазымды тұлғалардың аты-жөндерімен сәйкесетін есімдер кезігеді.

Әзірге мемлекеттік қызметке тікелей қатысы бар азаматтардың арасында білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев қана «Панама құжаттарына» байланысты жауап берді. Жергілікті today.kz сайтына берген сұхбатында ол: «25 жыл бизнеспен айналысқан адам үшін мұның қалыпты нәрсе екенін» айтып, «қазіргі кезде шетелде ешқандай активі жоқ екенін» мәлімдеген.

«Мемлекеттік қызметпен ешқашан айналысқан емеспін»

«Панама құжаттарында» Volero Management компаниясының бенефициары ретінде көрсетілген бұрынғы мәжіліс депутаты Қабиболла Жақыповтың ұлы Жасұлан Жақыпов Азаттыққа берген сұхбатында офшорда «кәсіпкер ретінде Қазақстанға ақша әкеліп, пайда табу үшін» бизнеспен айналысқанын айтады.

«Қазақстанға ақша тарту үшін ашқан жобамыз болатын, бірақ түк шықпады. 2012 жылдың соңына қарай жауып тастадық. Біз әрқашанда ақша тауып, ұтуға тырысамыз. Өз басым ешқашан мемлекеттік қызметте болған жоқпын, мемлекеттік ақшамен жұмыс істеген емеспін», - дейді Жасұлан Жақыпов.

Ашық деректерге сәйкес, 42 жастағы Жасұлан Жақыпов «Батыс Қазақстан Қуат Сервис» компанияның негізін қалап, басқарып келеді. 2001 жылы құрылған компания құрылыс, эксплуатация, техникалық қызмет көрсету саласында қызмет көрсетеді. Кейбір жергілікті БАҚ-тың жазуынша, компания түрлі мемлекеттік бағдарламаларға қатысқан. Компания Қарашығанақ пен Теңіз кенішін игерумен айналысатын ірі компаниялармен тікелей жұмыс істейді. Жасұлан Жақыповтың өзі Батыс Қазақстан облысы мәслихатының депутаты.

Ал белгілі бизнесмен Марғұлан Сейсембаев әлеуметтік желіде «офшорлық компаниясын халықаралық қаржы операцияларын жасау үшін қолданғанын» хабарлады.

«Офшор компаниясының болуы салықтан жалтару мақсатында жасалатын заңсыз нәрсе емес. Қазақстандағы сияқты салық төлемейтін компания ашуға болады, немесе керісінше барлық салықты төлейтін компания ашуға болады. Бұл компания («Панама құжаттарында» көрсетілген офшор компаниясы – ред.) Қазақстан Ұлттық банкінде тіркелген, сол арқылы KMobile-ды сатудан пайда көрдім және қаржының барлығын «Альянс банктің» капиталын толтыру үшін жұмсадым. Өзімнің кез-келген қаржы операциям бойынша жауап беруге дайынмын», - деп мәлімдеді кәсіпкер.

Сейсембаев өзінің ешқашан мемлекеттік қызметте болмағанын, ешқандай мемлекеттік тендерге қатыспағанын айтып, «барлық ақшасының заңды табылғанын әрі декларацияланғанын» айтады.

«Офшордан қашуға шақырып, офшоры табылған шенеунік»

Офшорда компания құрудан ешқандай заңсыз әрекет көрмейтінін айтқан сарапшылар әйткенмен мемлекеттік қызметтегі адамдардың офшордан қаржысы табылуы ерекше жағдай екенін ескертеді. Мәселен, экономист Петр Своик «офшор табылған мемлекеттік қызметпен айналысатын қазақстандықтар немесе олардың туыстары бұған байланысты қоғамға түсініктеме беруі тиіс» деп санайды.

«Бұл салық төлеуде үнемдеудің жолы болғандықтан қоғамдық немесе саяси лауызымдағы адамдарға лайықты нәрсе емес. Ондай адамдар немесе сондай адамдардың туыстары кемінде бұл бойынша түсініктеме беруі тиіс. Үндемей қалмауы тиіс», - дейді Своик.

Ал саясаттанушы Айдос Сарым «бұл мәселенің моральдық тұсы басымдау» екенін айтады.

Айдос Сарымның ойынша, офшорға ақша салу кейбір кәсіпкерлердің мемлекет заңына сенімсіздік танытуының да бір белгісі болуы мүмкін.

«Адамдар бір ғана себеппен офшорға ақша салатын сияқты. «Мына менің қолымдағы бар ақша немесе капиталды ертең біреу тартып алады, осыдан айрылып қалуым мүмкін, егер қазір белгілі бір ақшамды, пайдамды декларацияда көрсетсем, ертең біреу қызығып, ертең біреу жиендік жасап алып кетеді» деген үрейден туындаған нәрсе. Яғни, тізімдегі адамдар мақтанарлық ештеңе жасаған жоқ, оларды тек аяуға болады», - дейді Айдос Сарым.

Кейбір сарапшылар «Панама құжаттарынан» қазақстандықтардың көптеп табылуы көлеңкелі табыспен бірге Қазақстан заңдарының жетілмеген тұстарының да бар екенін айғақтайды деп ойлайды. Экономист Денис Кривошеев те осындай пікірде.

«Офшорға көбіне адамдар салықтан жалтару үшін бармайды. Бұл халықаралық юрисдикция болғандықтан өте күрделі жағдайларда тіпті билікке жақын адамдардың өздеріне халықаралық сот арқылы шешімдерді даулауға мүмкіндік береді. Бизнес жүргізу бойынша заңдарымыз толымды емес екені белгілі... Сондықтан бұл тұста қойылатын ең басты сұрақ - неліктен біз әлі күнге дейін елде ақша қалатындай, сол бойынша барлық салық төленетіндей жағдай жасай алмадық? Тағы бір сұрақ, жалпы салық жүйесімен байланысты. Неліктен [кәсіпкерлерге] Қазақстанда жұмыс істеу қиын? Бұл қиындықтардың барлығы салық жүйесімен байланысты. Өзің тапқан капиталды салық көп болғандықтан елге енгізу қиын. Билікте отырған адамдар салық жүйесін өзгертуі тиіс, мұның қазір мүмкін емес екенін көріп отыр. Сондықтан олар ішкі жүйені реттеуден гөрі офшорға ұмтылып отыр. Осы жайт қынжылтады», - дейді Денис Кривошеев.

Танымал тұлғалардың «Панамагейт» аясында әшкере болған офшорлық есеп-шоттары жайлы алғашқы деректер биылғы сәуірдің басында жарияланған.

«Панама құжаттарында» аттары аталған бірқатар Батыс саясаткерлері түгелге жуық офшордағы дәулеттері туралы қоғам алдында ашық есеп берген. Осы мәселеге байланысты Исландияның премьер-министрі отставкаға да кеткен.

Дерек көзі: Азаттық