Ұлы Абайдың даналығы туралы бірер сөз

Ұлы Абай тұлғасына, оның қазіргі қазақ қоғамы үшін, елімізде болып жатқан қазіргі процестер үшін маңыздылығына үлкен мән беру керек екені әркімге мәлім. Ұлы Абайдың қазақ халқы үшін үлкен тарихи құндылық екендігі даусыз. Ұлы Абайды туған Семей жері тек Абайдың емес, онымен қоса Шәкәрімнің, Мұхтар Әуезовтің аттарын әйгілеген айшықты рухани орталықтардың бірі. Біздің міндетіміз – Ұлы Абайдың ұлылығын паш етіп, бағасы шексіз мұраларын ұрпақ игілігіне пайдалану. Ұлы Абайдың данышпандылығы неде? Ол қазақ халқын – сол кездегі көшпелі мал шаруашылықтың иарқасында өмір сүрген халықты басқа дамыған халық пен ұлттар сияқты жаңа өмір сүру сатысына өтуге шақырды, қазақ халқын әлемдік өркениет кеңістігіне тартып, елді өскелең қасиеттерге баулыды. Абай өз шәкірттерін дайындады, өз балаларын да лайықты білім алу үшін медресе-интернатқа жіберді. Ұлы Абай өз заманының аса прогрессивті өкілі еді. Мұны Абайдың өзі жазған жазбалардан көруге болады: «Бізде әр шоғырда екі судьяның сайлануының бос болуын тексеруге мүмкіндігіміз болды. Әділдікті бәрі бірдей жасай алмайды. Олар айтқандай, «Күлтөбенің басында күнде жиын» өткізу үшін ата-бабаларымыздан мұра болған заңдар кодекстерін білу керек – «Қасымханның қасқа жолы», «Есімханның ескі жолы», Тәуке ханның «Жеті жырғысы»... Бірақ олар уақыт өте келе біртіндеп ескірген, сондықтан заман талабына сай өзгертулерді талап етеді. Жоғарғы судьяның және біршама билердің болмауы дауларды шешуді қиындатады. Неліктен би санын көбейту керек? Әр болыстан үш білімді және парасатты адамды таңдап, олардың лауазымға келу мерзімін анықтамай, қарапайым мәселелерге тап болған адамдарды жұмыстан шығарғаны жақсы емес пе? Абайдың өзі бір уақытта Семейдегі бастауыш мұсылмандық және зайырлы орыс мектебінде оқи алды. Бала кезінен кітаптар оны қоршап алды, әкесі газет-журналдарға жазылды, кейінірек болашақ ақын бұл тәжірибені жалғастырды. Абай араб-парсы, көне түркі және Батыс Еуропа әдебиетімен таныс болған. Абаймен кездескеннен кейін, әйгілі американдық жазушы Джордж Кеннан оған өте жоғары баға берді: «Мен ескі қырғызды білемін ­– Ибрагим Құнанбаев, ол кітапханаға барып қана қоймайды, тіпті Милль, Бокль және Дрепер сияқты авторларды оқиды  Ал олар – әлемнің ең керемет философтары». Ұлы Абай білім мен тәрбие арқылы жастарды жамандықтан, дөрекіліктен құтқаруға шақырды, ол үшін қазақ балаларына зайырлы мектептердің ашылуын белсенді қолдады. Атап айтқанда, ол былай деп жазды: «Біз балаларды ата-анасынан алып, мектепке жіберіп, бір мамандыққа, екіншісіне жіберіп алуымыз керек. Мектептер құру керек, тіпті қыздар да оқуы керек». Ұлы Абай ұлттық жазба әдебиеттің негізін қалаушы болды және поэзия, ақынның тәрбиелеу сөздері замандастарына ғана емес, кейінгі ұрпақтарға да ересен әсер етті.   Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты qazaquni.kz