ТАҢҒАЖАЙЫП ТАБИҒАТ

Ана құрсағынан шыр еткен сәби жарық әлемге келісімен көрікке тұнып тұрған тартымды ағаштарды, мөлдір таза тұнық тұрған қарқынды бұлақтарды, болмағанда ағып жатқан бұлақтың сыбдырын, айналада болып жатқан жұмыстың сыңғырын, құстардың бұлбұлдай әсем үнін, әлемнің нұр сыйлаған жарық күнін естіп-көріп ерекше ерендей күйге түседі, бұл күй – табиғат күйі.

Табиғат – жаратылыстың ғажап туындысы. Табиғатта болып жатқан алуан түрлі оқиғалар желісі, алуан түрге енетін әуе кеңісі, қызыл-жасылды түзілген ағаштар жемісі бәрі-бәрі адам баласының таңдайын қағып, таңқалдыратыны сөзсіз. Міне, сондықтан да адам баласының табиғатты жырлауға шеберлігі, табиғатпен сырласатын көрегендігі осының айғағы. Қанша десек те, табиғаттың күйін, әсем формасын, қазынаға толы қоймасын көрсек жанымыз тойғысыз, жырласақ, айтсақ та тіл жеткісіз. Тылсым табиғаттың құпия сырларына үңіле түсіп, суға құмары қанған сиырдай қаныққан сайын оның құпиялылығы толассыз ілгері жылжи береді. Онымен қоса беймәлім сырлары ашылып, құмар ойындай қызықтыра түседі. Заңғарлы зерттеудің нәтижесінде адам баласы тайпалық  қоғамнан қазіргі ақпараттық қоғам дәрежесіне жете білді. Дәлірек айтсақ, бүгінгінің 4-5 жасар бөпесін бұрынғының 40-50 жасар әкесімен ойлау, іс-қимыл қабілеті бойынша өзара салыстыруға келмейді. Ғалымдардың пайымдауынша, екеуінің арасы жер мен көктей, яғни қазіргінің бөпесі жан-жақты қабілетті көрінеді. Қазіргі қоғамның озығы мен тозығы табиғатқа қарап үйренудің нәтижесінде дамып отырды, адам миының  пісіп-жетіліп озығының басым болуына ықтимал болды. Дүниеге зуылдайтын заманауи зымырандар, адуынды автомобильдер, ұшарда ұршық иіретіндей тікұшақтар, мықты моторлы қайықтар, ақыр аяғында роботтар келді.Ғылымда озық техниканың жетістігі ретінде айтылғанымен, оның барлығы ой тұрғысынан алғанда құпияға бай табиғаттан үйренудегі адам баласының жетістігі екендігі хақ. Мысалы, қазіргі тікұшақты инелікке, жук машинасын қоңызға, ұшақты құсқа, автобусты есекқұртқа, сүңгуір қайықты балыққа, жерді қопарғыш тракторды бұзаубасқа қарап жасағандығы тайға таңба басқандай. Жер жүзіндегі жеті кереметке Вавилон бақшасы арқылы үлесін қосқан табиғаттың шеберлігін ұққан адамзат сәнденушілік (мода), суретшілік, сәулетшілік(архитектура), шеберлік(мастер), күйшілік секілді т.с.с. қастерлі қасиеттерді бойына дарытқандығы даусыз. Мәселен, «алыстан арбалағанша, жақыннан дорбалап» алысқа бармай-ақ өзіміздің әлемге әйгілі суретшіміз Әбілхан Қастеевті алайық . Баршаға аян, суретшілік өнерімен талайды таңғалдырған Әбілханнан «Сен мұндай өнерді қайдан үйрендің?»- деп сұрағанға:

«Таудың бұлағынан,

Қойдың құлағынан,

Апамның киізінен,

Ешкінің мүйізінен

үйрендім»,-деген.Яғни, адамзат өмір бойына табиғаттан бәрін үйренер, үйренеді, үйрене бермек те. Міне, сондықтан да табиғатқа адамзаттың қыруар өлшеусіз қарыздылығы оның табиғат тынысын тазартып, аялай білуімен қатар, кәдуілгі көркем бейнесін қалпына келтіріп, әлемнің жеті кереметін жетпіс кереметке жеткізуімен өлшенеді. Десек те, бәрін қоршаған ортадан алып, қамбаға астықтарын салып жатсақ та, кейбіріміз, атмосфераны түрлі түтіндермен ластап, хош иісті гүлдерге ұсқынсыз қоқыстарды тастап, тіпті, атом бомбасын да жер-ананың оюлы кілеміндей көрікті көкке жарып, таңғажайып табиғаттың жерін қарып жататындығымыз даусыз. Мұндай жағдайлардың жер бетінде қайталап орын алмасы үшін қазақтың әдемі «саусақ бірікпей ине ілікпейді» деген мәтелін тұңғиықпен түсінген әлем жұмыла еңбек етуде. Әу бастан дана халқымыз сол себепті «судың да сұрауы бар» деп тегін айтпаған. Бұл мәтелге арқау болар тылсым табиғаттың тосын жасаған адамзатқа арналған антонимдік арпалыстары да жоқ  емес. Мәселен, әлемдегі лас қалалардың ірі бірнешеуі орын алған Индонезия жерінің бетін «Аллаһ» деп жазылған 30метрлік цунами аз ғана уақыттың ішінде тып-типыл еткен.

       Бұл бір ғана мысал. Әлемде осы секілді қаншама табиғат апаттары, жер сілкіністері, қар көшкіндері, тайфун, жел, сел, дауылдар, құйындар тіркелген. Мұның барлығы тілсіз ашынған табиғаттың қаруын асынған адамзатқа іспен қайтарған жауабы. Ал, қаруын асынбаған адамзатқа, ешқашан ашынбаған табиғат та. Қайта ондай адамзатқа «жылы-жылы сөйлесең жылан інінен шығады» дегендей табиғат та өз ұясынан шығып, көркем бейнесіне еніп, жер әлемінің кейбір тұстары  асыл адам баласының адамгершілік принциптеріне қарай жән­наттың бір бақшасындай жайқалып көркеюде. Адам баласының адамгершілікті әрбірі надангершілікті кейбірін жазалай отырып, әлемнің кейбір емес, әрбір тұсын жайқалтуға жұмыла жұмыс жасаса, бәрімізге нұр үстіне нұр болар еді. Лайым солай болғай.   

 

                                                                                                               Нұрсұлтан Әмірбек