АЗАТТЫҚ АЛАҢЫ

Желтоқсан көтерілісі – Ұлт азаттық көтеріліс ретінде танылып, бағалануы қажет

1986 жылы әлемдік алпауытқа айналып тұрған қаһарлы Кеңес империясынан теңдік сұрап, Азаттық үшін алаңға шыққан көтеріліске биыл 35 жыл.

Жетпіс жылдық тас бұғау да жігерін жасыта алмаған, ұлттық намысын тұншықтыра алмаған Қазақ жастары алаңға шыққан күн - Тәуелсіз ел үшін ең қастерлі күндердің бірі болуы тиіс!  

Қазақ жастары қылышынан қан тамған кеңес империясына қарсы алаңға жан үшін шыққан жоқ, нан үшін шыққан жоқ, Намыс үшін шықты! Пұл сұрап шыққан жоқ, Тіл сұрап шықты! Жоғалып бара жатқан Ұлттық Рухтың атойлап, алаңға шыққан аттаны еді бұл!

Желтоқсанның сол бір ызғарлы күндері тек Алматыда ғана емес, Қазақстанның көптеген қалаларында халық кеңестік тоталитарлық режимге қарсы шыққаны белгілі. КСРО Ішкі істер министрлігі Алматы,Ташкент, Новосибирск, Челябинск Фрунзе, Тбилиси және тб қалалардағы бөлімшелерін Алматыға шұғыл жеткізіп, әскерлер саны 5700-ге жеткен.

Тек Алматы қаласының өзінде 8500-дей адам ұсталды. Оның 1772-і жараланды. Прокуратура 5324 адамды, Қауіпсіздік комитеті 850 адамды тергеген. Тұтқындалғандардан 600-дей адам ақталып шығып,103 адам сотталған. 

Бұл мәліметтерге қарасақ, бұл қазір ешқандай да оқиға, немесе толқу емес, мұзды алаңда мұздай қаруланған қалың әскерге қарсы шыққан, жан алып, жан беріскен қан майдан, нағыз халық көтерілісі екеніне көз жеткізуімізге болады.

 Ұлт мүддесін қорғап алаңға шыққан желтоқсандықтардың басты талабы - «Әр халыққа өз басшысы» деген ұран болды. Бұл 70 жылдық кеңес империясы тарихында билікке қарсы алғашқы ашық айтылған Тәуелсіздік идеясы, алғашқы айқас еді. Мыңдаған жастардың аяусыз жазаланып, қудалануы да, бұл жай оқиға емес, нағыз көтеріліс болғандығының айқын белгісі!

Ендеше неге Кеңес Одағының қызыл империясына қарсы шыққан Желтоқсан көтерілісі – ұлт азаттық көтерілісі ретінде танылмайды?!.

Алматыдағы Желтоқсан көтерілісінен кейін болған, қазақ жастарының қаһармандығынан қуат алған Баку, Тбилиси, Вильнюс қалаларындағы оқиғалар ұлт азаттық көтеріліс ретінде заңды танылып, ЮНЕСКО деңгейінде мойындалды.

Бізде 1916 жылғы Торғай, Қар¬қара ұлт азаттық көтерілістерінің 100 жылдығы, 1917 жылғы Алашорданың 100 жылдығы, Желтоқсанның 30 жылдығы мемлекеттік деңгейде атап өтілмеді. 

Желтоқсан көтерілісіне қатысқандардан тек тастүрмеде қанішерлер қолынан қапыда қаза тапқан қаһарманымыз Қайрат Рысқұлбековке ғана “Халық Қаһарманы” атағы берілді. Ал, Ресей 1991 жылғы 19 тамызда Мәскеуде болған ГКЧП бүлігінде топалаңда танкінің астына түсіп қалған үш адамға “Ресей Батыры” атағын берді. Біз неге ел тәуелсіздігі жолындағы нағыз көтерілісте алаңға шыққаны үшін мерт болған Ләззат Асанова, Ербол Сыпатаев, Сәбира Мұхамеджановаларға «Халық Қаһарманы» атағын бермеске?

Желтоқсан көтерілісіне қатысып, оқудан, жұмыстан шығып қалып, сол кездегі қоғамдық-саяси ортадан қуғын-сүргін көріп, моральдық зардап шеккенін әлі растай алмай, анықтама ала алмай жүрген азаматтар әлі көп. Оларды «Желтоқсан көтерілісіне қатысушы» ретінде тануда қаптаған қолдан жасалған бюрократиялық кедергілер тосқауыл болуда. Жалпы, Желтоқсан көтерілісі күндері Ел болашағы үшін, ерлік көрсетіп, әділдік сұрап алаңға шыққандардың барлығын «Желтоқсан көтерілісіне қатысушы» деп тану керек.

Сол бір қаһарлы, қиын кезеңде Азаттық үшін алаңға шыққандардың бәрі батыр, бәрі бақытты! 

Енді бүгінде «Жаппай саяси қуғын-сүргіндер құрбандарын ақтау туралы» ҚР заңына Желтоқсан көтерілісіне қатысушыларға жеңілдік қаралатын арнайы өзгеріс енгізу керек. 

2021 жылы 8 қыркүйектегі ҚР Парламенті Мәжілісі депутаты Қазыбек Иса жасаған “Ақ жол” фракциясының депутаттық сауалынан үзінді.

АЗАТТЫҚ АЛАҢЫ

Азаттықтың аңырап адырнасы,

Атқа қонды Алаштың жалын жасы,

Жел өтпеген жетпiс жыл Тасқамалдың,

Желтоқсанда сөгiлдi қабырғасы.

Атой салған Алаңда бiзге аты әйгi,

Жүрегiнде жiгiттiң сызда, қайғы.

Қыршынынан қиылар қыз қатайды…

Бура болып жүргендер 

бұғып қалып,

Буыршындар бұрқырап 

мұзға тайды…

Зәрiн жиып заманның түс-реңi,

«Тазалауы» – жазалау iсi ме едi…

Күлдiр-күлдiр күреңдер үнiн жұтып,

Шылдыр-шылдыр кiсендер кiсiнедi…

Тежедi ме кемдiгi әлде күштiң,

Қайнап барып басылды дәрменi iштiң.

Сонда дағы даламда сөнбедi ұшқын.

Декабристер iшiнде бола алмаған

Пушкин сынды пұшайман халге түстiм…

 Қиылмаса тамырың құл етер кiм,

Түркiлiк қан түлектi түлетер мың.

Дәрiсiмдi ұмытып шәкiрттерге

Дәрi сынды…жыр оқып тұр екенмiн…

Семсерсiз ел айрылды 

сенiмнен де…

Сеңдi бұзып, қатайды көңiл демде.

Ат үстiнде өлмеген қорлық едi,

Ақ жүректен қызыл қан төгiлгенде…

Табанымен тажалдар таптағанда,

Ақ сөйлеу де сын едi ақтабанда…

Жазасынан жаудың да асып түстi,

Өр ұлдарын «өгейлер» даттағанда.

Тағы осылар қосылып шыға келдi

Тарих бүгiн жастарды ақтағанда…

 Уақыттың жалынан ұстар мығым,

Айыра алар жел аңдыр 

дұшпанды кiм?

Шешпей қызыл шәпкесiн ұйықтағандар

Ақ қалпақ пен айқайға құштар бүгiн…

Өзгертiп ап тiлi мен тiлегiн де,

Мың құбылар жүрiп-ақ  

Ұлы елiнде…

Ауа райын баққандар дайын тiптi,

Ауыстырып алуға жүрегiн де…

 Теңдiк сұрап ақырған аталардың,

Жаңғырыққан үнiнен от алармын.

Уызданған ұландар ұрандаса,

Рухыңды жаныштап 

жата алар кiм?..

Азаттық деп…Алаңға 

барған әркiм,

Сақтағаны атадан қалған антын…

Ақиқаттың дауысын айқайлаған,

Жүрегiңнiң жоғалтып алма, Халқым!..

Қазыбек ИСА

1996 жыл