Скринингтік бағдарламалар – дертті анықтауға бастаған жол

Шымкент қаласында өткен Денсаулық сақтау министрлігінің көшпелі алқа отырысында инфекциялық емес аурулардан (ИЕА) болатын өлім-жітімді азайту мақсатында қабылданып жатқан кешенді шаралар жан-жақты талқыланды. Министрлік өкілдері профилактикалық медицинаның әлеуетін күшейту, скринингтік бағдарламалардың тиімділігін арттыру және ауруды ерте анықтау жүйесін жетілдіру бағытында тың қадамдар жасалып жатқанын мәлімдеді.

Инфекциялық емес аурулар өте қатерлі

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, әлем бойынша жыл сайын шамамен 41 миллион адам инфекциялық емес аурулардан көз жұмады. Бұл жаһандық өлім-жітімнің 74 пайызына тең. Қазақстанда да ахуал осыған ұқсас: қан айналымы жүйесі аурулары, онкологиялық дерттер, тыныс алу және ас қорыту жүйесі аурулары халық арасындағы өлім себептерінің алдыңғы қатарында.

Денсаулық сақтау вице-министрі Ержан Нұрлыбаевтың айтуынша, ИЕА қаупінің артуына негізінен өмір салтына қатысты факторлар себеп болып отыр. Атап айтқанда, дұрыс тамақтанбау, физикалық белсенділіктің төмендігі (72%), темекі тұтыну (21%) және алкоголь қолдану басты қауіптер қатарында.

– Бүгінде қан қысымы жоғары 1,7 миллионнан астам адам дәрігерлердің динамикалық бақылауында тұр. Сонымен бірге, жыл сайын 6 мың ересек пен 3 мың балада семіздік анықталады, – деді вице-министр.

Өлім көрсеткіштері төмендегенімен, мәселе әлі өзекті

2018–2024 жылдар аралығында кейбір бағыттарда оң көрсеткіштер байқалды. Мәселен, қатерлі ісік салдарынан болатын өлім 11,6%-ға азайған. Алайда еңбекке қабілетті жастағы азаматтар арасында бұл көрсеткіш әлі де жоғары – жалпы өлімнің 52%-ы осы топқа тиесілі. Сонымен қатар, репродуктивті жастағы әйелдер арасындағы өлім де 10%-ға жетіп отыр.

Бұл статистика мемлекетті стратегиялық шешімдер қабылдауға итермелеп отыр. Сол себепті профилактикалық скринингтерді жетілдіру – күн тәртібіндегі басты мәселелердің бірі.

Скринингтің қазіргі ахуалы және басты кемшіліктер

Е.Нұрлыбаев алғашқы медициналық-санитариялық көмектің алдын алу шараларындағы тиімділігінің төмендігіне назар аударды. Нақты айтқанда, скрининг жүргізу барысында диагностикалық сезімталдықтың төмендігі және нысаналы топтарды жеткіліксіз қамту өзекті мәселе болып отыр.

Қазіргі таңда скрининг нәтижелері көңіл көншітпейді:артериялық гипертензияны анықтау – 6%, қант диабеті – 1,3%, колоректалдық обыр – 0,9% ғана.

Бұл – скрининг деректерінің ауруларды ерте анықтау мен болжау мақсатында тиімді қолданылмай отырғанының дәлелі.

Жүйелі өзгерістер мен жаңа бағыттар

Осыған орай Денсаулық сақтау министрлігі скринингтік бағдарламаларды жаңарту және ерте диагностика сапасын арттыруға бағытталған бірқатар құрылымдық реформаларды іске асыруда. Жаңа тәсілдер:

Скрининг алгоритмдерін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру;

Цифрлық мониторинг жүйелерін енгізу;

Медициналық персоналдың біліктілігін арттыру;

Халықты кең көлемде ақпараттандыру және ынталандыру шараларын қамтиды.

Бұл қадамдар күрделі жағдайларды, шұғыл ауруханаға жатқызу санын, қымбат инвазивті араласуларды азайтуға және денсаулық сақтау бюджетінің жүктемесін төмендетуге мүмкіндік береді.

Қосымша мәлімет: ҚР Денсаулық сақтау жүйесіндегі цифрлық скрининг бастамалары

2024 жылдың 1 шілдесінен бастап республика бойынша электронды скрининг картасы енгізілуде. Бұл бастама арқылы әрбір азаматтың профилактикалық тексеруден өткен-өтпегені, ауруларды ерте анықтау көрсеткіші, қауіпті топқа жататыны жөніндегі деректер орталықтандырылған жүйеде тіркеледі.

Сонымен қатар, скринингтік тексерулердің сапасын бағалау үшін тәуелсіз аудит жүргізу, нәтижелерін ашық жариялау ұсынылған.

Қорытындылай келе, ИЕА-мен күресте басты рөлді ерте анықтау мен профилактикалық шаралар атқарады. Скринингтік бағдарламаларды жаңғырту – халықтың өмір сүру ұзақтығын арттырып қана қоймай, жалпы денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін де айтарлықтай жақсартады.

Динара БИСЕНҚЫЗЫ