АҚИҚАТТЫҢ АЛДАСПАНЫ

Ақын Темірхан Медетбек 80 жаста

Қазақ поэзиясына Көк түріктер сарынын қайта әкеліп, дүбірлі өзгеріс жасаған классик ақын, Қазақстанның Халық жазушысы, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Темірхан Медетбек бүгін сексеннің сеңгіріне шықты.

Көптен ауырып жатқан ақынның сексен жасқа толған тойын Түркістандық жерлестері Алатаудың өрінде, Алматының төрінде атап өтпекші.

Темірхан Медетбектің шығармашылығын Көк түріктер сарынына дейін және кейін деп екіге бөлуге болады. Тұтас Тұран тұлға тұтқан Көк түріктер дүбірін бастамай тұрып, оған дейінгі өзгеше қолтаңбасы да тек Темірханға тән тегеурінді еді.

Ал Күлтегіннің күмбірін, Тоныкөктің толғауын еске салардай Көк түріктер сарыны Темірханның түрі ғана емес, жыры да “Егеулі найза қолға алған” Ер Махамбетке келетінін дәлелдей түсті.

Темірхан Медетбектердің толқыны - Жұматай, Кеңшілік, Жарасқан, Жәркендер бастаған ақындар - соғыстан соң туғандар кілең өлеңде өздерінің өзгеше өрістерін ашқан дарындар еді. Бұларға қиыны - алдарында Қасым, Сырбай, Әбділда, Ізтай, Қуандықтардан кейін жарқырап шыққан алпысыншы жылдардың - алтын дәуірдің ақындары Мұқағали, Төлеген, Қадыр, Тұманбай, Жұмекен, Сағилар тұрды.

Темірхандардың толқынына алдарында асқақтап тұрған осы дарабоз ақындардан даралана білу оңай болған жоқ.

Темірхан Медетбек дегенде, ел ең алдымен ақиқаттың алдаспаны, шындық жыршысы деп біледі. Өйткені Темкең осы сексен жасына дейін жалған айтқан емес! Биліктің шотын шапқан емес! Қандай да бір қоғамдық-саяси оқиғаларда тек шындықты айтты. Биліктің әділетсіздіктерін ашық айыптады. Ойларына келгенін істеген отыз жылдық билікті ең көп сынаған қаламгер-қайраткердің бірегейі - Темірхан Медетбек!

Әр сөзінің қарымы атқан оқтай, жалыны жаққан оттай, арыны шапқан аттай терең де, кемел жырларымен ақиқаттың айбарын айшықтап, дәуір бейнесін бедерлей білді.

Темкең ел ішіндегі мәселелерге ғана емес, халықаралық жағдайларға да өз пікірін білдіріп те жүрді.

2014 жылы Алматыда Ұлттық кітапханада маған Қазақстанда тұңғыш рет 37 ел біріккен Ресей Халықаралық Жазушылар одақтары қауымдастығының Сергей Есенин атындағы сыйлығы – «Алтын Күз» орденін тапсыру салтанатында құттықтап сөйлеген Темірхан Медетбек көкем сөзінің соңын "Бізге Путиндік Ресей емес, Пушкиндік Ресей керек!"-деп, саңқылдап сөйледі.

Ол бұл сөзді халықаралық сыйлық тапсыруға келген Ресей жазушыларына қарата айтқан еді… Иә, бұл кезде Ресейдің Украинаға басқыншылығы басталып, Қырымды басып алған кез еді…

Бір қызығы Есенин сыйлығын маған белгілі украин жазушысы, М.Шолоховтың әйгілі “Тынық Донын” украин тіліне аударған аудармашы, Ресей Халықаралық Жазушылар одақтары қауымдастығы төрағасы орынбасары Владимир Середин табыс етіп еді…

Темірхан Медетбек соңынан ерген кейінгі толқын қазақ ақындарына қамқор болып келеді. Өзіне ұнаған қазақтың дарынды ақындарына ағалық сөзін айтып, ақ батасын беріп, бағалап отырады. Тамыршыдай тап басады таланттарды. Анау бір жылы әдебиетке тоқсаныншы жылы, қиын кезеңде келген Әмірхан Маралтай, Жарастардың толқынын “Алтынкөпірліктер” деп ат қойып, айдар тағып, бір топ ақынның шығармашылығын зерттеп, ақ батасын бергені белгілі.

Темірхан ағамыз менің поэзиям туралы да ақтарылып сөйлеп, ақжарма лебізін білдірді.

“Ғасырдың ғашықтық ғазалдары” атты мақаласында

“Ми қайнатып аңқа кептіріп жіберердей аптап астында өскен, ылғи да тұла бойын шөл буып тұратын ақынның туған жерге деген махаббаты да соншалықты ыстық. ...Ал оның махаббат тақырыбындағы өлеңдеріндегі аласұрып тұрған сезім арпалыстарының жалынына шарпылып қалғандай болдым десем, тіпті де артық айтқандық емес. Ол жырларды бүгінгі заманымыздың, ғасырдың ғашықтық ғазалдары десе де болғандай.”- деп, жоғары бағасын берді.

Темірхан ақынның сексен жасқа толған тойында Темірхан көкемнің туған жері киелі Түркістанда жүрміз. Алматыда өтетін тойдың хабарын кеш естіп қалғандықтан, алдын ала жоспарланып қойған “Ақ жол” партиясының іс-шарасымен оңтүстікке конференцияға келген бетіміз еді… Он екі айдың сұлтаны қасиетті Рамазан айында Арыстанбапқа түнеп, Әзірет Сұлтаннан тілеп жүрген жайымыз бар.

Бүгін Темірхан ағамызды сексен жасқа толған мерейтойымен құттықтай отырып, осыдан он жыл бұрын 2015 жылы жемісті жетпіс жасқа толғанда арнаған жырымды жариялап отырмын.

ТЕМІРҚАЗЫҚ

Темірхан Медетбекке

Темір қанат кезінде,

Темір мінез танытып,

Түмен баптар мекені, 

Түркістаннан аттанған.

Текті, терең жырымен 

Темірді де иіткен,  

Темірхандай ақынмен,

Түгел түркі мақтанған

Көк түріктер сарыны,

Күллі әлемге аттанған.    

Көркем сандық ішінде,

Көп қазына сақталған…

Түркістаннан түлеген,

Пір Бекеттен тілеген.

Маң далалы Маңғыстау,  

Маңғаз ұлын мадақтар,

Парқын білер сөздің ел,   

 Парасат жыр парақтар.

Балпаң басқан, маң басқан,

Балбал пішін батырдай. 

Шудаларын шаң басқан, 

Талайларға жолды ашқан,

Нарға лайық ақындай.

Атасын сөздің өлтірмей,        

Атыңа сөз келтірмей,   

Сермелген сайын қайралдың,

Семсерлі сөздің сертіндей!

Жеңіспен құрдас тарлан ең,

Жеңіске жеттің қаламмен.

Ту ұстар болдың бұл күнде,

Самсаған қолың желкілдей.

Қотара жұлдың тамырын, 

Қоғамның мынау дертін кей…

Өрісің әлем жауласын,      

 Өлеңге біткен серпіндей!

Жанып тұрған жалынсың, 

Махамбеттің өртіндей!

Алатаудай ұранды,

Алпамыстай жыр-әнді,       

Әзіреттей құранды,

Әзіз елде тудың да,

Тұлға атандың бұл күнде,

Тік тұрғызған Тұранды!

Темір қанат кезіңде

Түркістаннан аттандың.    

Халқың тура айтқандай,    

Ақындардың ішінде     

Темірқазық боп қалдың!

Қазыбек ИСА, ақын, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, С.Есенин атындағы Халықаралық сыйлық - “Алтын Күз” ордені иегері, ҚР Парламенті Мәжілісі депутаты.