Киелі қалам, көкбөрі Роллан

«Сен сайын далаңда еркін жортқан көк бөрісің!»

Ричард МакКейн,

ағылшын ақыны

Қазақ руханиятының заңғар тұлғасы, кешегі алып могикандардан қалған асыл тұяқ Роллан Сейсенбаев әсіресе дәл биылғы мерейлі 75-ке келер қарсаңында қабырғаны қайыстырардай қайғылы жайларды, зіл батпан ауыртпалықтарды бастан кешті. Тән мен жан азабының қат-қабат қосарлана, қара бұлттай үйірілген арпалысына түсті. Жүректің жиі-жиі жан алқымнан ала еселенген ескі дертіне миға жасалған ауыр ота қосылды... Шыдады, төзді, күресті... Бірақ жазмыштың сынағы мұнымен тоқтамады. Жарты ғасырдан астам отасқан жар қосағы, жұптас та рухтас серігі, әдебиет пен тарих білгірі, Құран Кәрім мен Абайдың аудармашысы Клара Серікбаеваны аты жаман індет алып тынды. Мұның алдында ғасырға жуық жасаған әзиз анасынан айрылған-ды. Алла ісіне амал қайсы? Бұған да, бұған да сынбады. Қайғырса да, қиналса да бойына бағзыдан дарыған ұлы қасиетпен сабырлық қылудан жазбады. Жанының тұңғиық тереңіндегі қайғысының қаралы жүзін ешкімге көрсетпеді.

«Бұл неден?» десек, жауап біреу-ақ. Тектіліктен. Тектіліктің аясында кемел ақыл да, кесек мінез де бар. Басқа да қазыналы қасиеттердің қайнар бұлағы осы тектіліктен шығады. Соның бәрі біз білетін Роллан ағамыздың болмыс-бітімінде бедерленіп, күнделікті өмірінің қым-қуытында, қалжырап жығылар, өзіне-өзі әсте тыным бермес, өзін-өзі аяуды білмес толассыз қарбаласында һәм алпыс жылға жуық уақыт бойы бір үзілмей жалғасып келе жатқан шығармашылығында да көрініс тауып отырады.

Ал тектіліктің қайнары қайда десек, ойымызға Шыңғыстау, қазақтың осы қасиетті тауының қойнау-қолатын, баурай-бөктерін жайлаған ата-бабалар оралады. Арыға бармай, беріден қайырсақ, Роллан Шәкенұлының тікелей бел бабалары Мұхтар Әуезовтің атақты «Абай жолы» роман-эпопеясында суреттелетін, парасаты мен батырлығы тең әкелі-балалы Пұшарбай мен Қареке. Иә, аталары Абайды қорғаса, бүгінгі ұлағатты ұрпағы өмір-бақи данышпан хакімнің шырақшысы болғандай, Лондонда Абай үйін ашып, ұлттың ұлы ұстазын дүние жүзіне дәріптеп, насихаттап, танытумен келеді.

Бала Ролланның көзін ашып көргені бағзы да бағзы тарихтардың көне куәсі Шыңғыстау, ес білгеннен естігені Абай хакім мен Шәкәрім қажы жайлы әдібі сөгілмес әңгімелер болыпты. Әсіресе, сол кездерде Шәкәрімді айтқанда Молдаберген атасы мен басқа құралпас қариялар атын атамай, «қажы» деп қана сыбырлап сөйлеседі екен. Әкесі Шәкен, сол заманның зиялысы сүйегі отыз жыл бойы құр құдықта жатқан, есімін ібіліс қоғам ел есінен өшіруге барын салған дала данышпанының мәйітін баласы Ахат шыңыраудан қазып алып, Жидебайдағы әулет қорымына қайта жерлегенде осы қияпаты мол іске ағайындық жолмен де, қызмет бабында да қол ұшын беріп, атсалысқан көрінеді. Сонда 14-15 жас шамасындағы мектеп оқушысы, өспірім Роллан әкесінің қасында жүріпті. Сол күндерде жас жүрек қатты тебіреніп, ұлы ақын бабасының шерлі тағдырына қызығушылығы ояныпты, болашақта жазушы боламын, осы көрген-білгенімді кітап қылып жазамын деп бекем бел байлапты. Тек шындықты жазуға, ақиқаттан бұлтармауға Қалам мен Кәламға

серт ұстағаны да сол жер, сол толқулы сәттер. Осы сертке адалдығынан болар, Шәкәрім туралы жазылған романның алғашқы нұсқасын жарияға шығармай, ұзақ жылдар бойы аяулы анасының сандығында сақтады. Әрине, бұл ретте шығармасын қабыл алмаған әке пікірі де ескерілгені анық. Ал роман болса әлі де жазылу үстінде. Бүкіл өмірін арнап келе жатқан роман...

Серттен айнамаған семсер қалам алғашқы шығармаларынан бастап-ақ қазақтың, қазақ даласының жоғын жоқтап, мұңын мұңдап, шерін шерлеп, жалғыз жортқан көкбөрі-күй шертті. Балалық шақтан, өмір шындығының өзінен бастау алатын бұл жайдың бір мәнісі былай өрбиді. Атышулы арғымақ ақын Олжас Сүлейменов айтқандай, Кеңес Одағы Алаштың ұлылары туған Семей өңірінде атом бомбаларын жарып сынау арқылы қырық жыл бойы өз халқына қарсы асқан қаныпезер арсыздықпен жойдасыз соғыс жүргізіп келгені мәлім. Даланың қамсыз-мұңсыз мыңжылдық тыныштығын бұзған, жер бетіндегі тіршілік атаулыны жалмайтын жебір тажалдың аспанға саңырауқұлақ-өрт, жазылмас дерт болып жайылған жалмауыз ұсқынын жеткіншек Роллан 1953 жылы, жеті жасында жабықтан сығалап көрген еді, сол күндерде дерттен айықпай бала махаббаты арманда өлген еді. Сондағы шошыну болашақ жазушының бала жүрегінде шемен болып қатты, өмір бойы жібімеді, жарасы сыздап ұлғая берді. Осынау қасіретті көп жыл өткенде «Әлем күйреген күн» хиқаятында әйгіледі. Бұл хикаят қазақ әдебиетіндегі, жалпы қазақ қоғамындағы атом полигонына, ядролық сынақтарға наразылық білдірген алғашқы қарсылық болатын. Олай болса, әдебиет әлеміне де, әлемдік әдебиетке де Семей ядролық полигоны тақырыбын Роллан Сейсенбаев әкелді деген тұжырымға қол қойсақ керек.

Көкбөрі бүлікшілдікті кеңестік цензура байқамай қалған жоқ. Атақты әртіс Михаил Ульянов оқыған «Әлем күйреген күн» Бүкілодақтық радиодан дереу аласталып, үнтаспасы жойылып жіберілді, хикаяттың таралуына тыйым салынды. Бірақ қалам сертіне берік Роллан Сейсенбаев алған бетінен қайтпады. Шығармаларының атаулары да сол кездегі насихаты мықты

кеңестік бақуаттылықпен әсте үйлеспеді: «Ешқайда бастамайтын баспалдақ», «Намыс», «Қашқын», «Шайтанның тағы», «Құм кезген өліктер» деп келеді. Тіпті, роман кейіпкерлерінің бірі: «Ау, бұл дегенің барып тұрған көргенсіздік қой. Қазақтардың арасында тұрып қазақ тілін білмеу деген не сұмдық?!» деп атойлайды. Сөйтіп, кеңестік уақытта жазылған көркем туындыда Р.Сейсенбаев қазақ тілі, өзінің ана тілі үшін де күрескен екен.

Осы орайда, менің пайымдауымша, болмысы күрескерлік қайсар рухқа толы дегдар қаламгердің, зияткерлік прозаның хас шеберінің Кеңес Одағы құламай тұрып-ақ жазылған негізгі шығармаларында өз халқына қарсы соғыс ашқан сол қоғамдық жүйеге деген жеркеніш, қарсылық, наразылық аса бір батыл суреткерлікпен айқын айшықталады. Іріп-шіріген қоғам өмірін айнадағыдай көрсетіп, қоясын ақтарады. Соның бір айғағындай, кейінде «Әлем күйреген күн» хиқаяты Ұлыбританияның сыныптан тыс оқу жөніндегі мектеп бағдарламасына енгізілді. Сонда деймін-ау, егер Кеңес Одағы құламай тұра бергенде Роллан Сейсенбаев та елден қуылған диссиденттер қатарын толықтырып, жау деп жарияланып, қуғын-сүргінге ұшырауы да әбден мүмкін екен-ау... Абырой болғанда, арайланып тәуелсіздік таңы атып келе жатыр еді.

Дей тұрсақ та, сол сұрқай заманда да, сонау Семейден бастап шырқыраған көкбөрі таланттың шыншыл жалынын, шығармашылық дарынын, қанатты қабілет-қарымын кәміл таныған парасат иелері табылыпты. Берісі Алматы, әрісі Мәскеуден. Әуелі жас жазушылардың Бүкілодақтық кеңесінде КСРО Жазушылар одағының басшысы Георгий Марков әлі отызға да толмаған Ролланды «кеңес әдебиетінің үміті, болашағы» деп үкілейді. Мұнымен де қоймай, осы дана һәм ақжүрек қамқоршының шақыруымен ол 1975 жылы Мәскеуге қоныс аударып, мәртебелі Одақтың қазақ әдебиеті жөніндегі кеңесінің жауапты хатшысы болып жұмыс істей бастады. Сонымен қатар-қабат Горький атындағы Әдебиет институты жанындағы Жоғары әдеби курстарда оқып, ой-өріс, білімін кеңейте түсуге мүмкіндік алады. Иә, өзінің

бай өмір жолында көпті көрген ел жазушыларының жетекшісі жас қазақтың тұрпатынан нағыз талантты қапысыз танып көре білген еді. Осы арада Семей қалатком төрағасының орынбасары болып жүрген келешегі зор жақсы қызмет, жайлы тұрмысын қалдырып, бейтаныс қала, беймәлім ортаға, сайып келгенде, өзінің үлкен мақсатына бұлтақсыз тағдырлы бетбұрыс жасай білген біздің жас қазақтың жүректілігін де айтпай тұра алмаймыз.

Бүгінде он бес жылдық Мәскеу кезеңі Роллан Сейсенбаев шығармашылығының ең бір өнікті, ізденіске толы, шалқар шабытты шағы болғанына ешкім таласа қоймас. Әңгіме, хикаят, пьеса, романдарды бірінен соң бірін тоғытты. Миллиондардың сүйікті тұлғасы, аса танымал қаламгер Василий Шукшин тап бір туған бауырындай ересен елжірей жақсы көріп: «Жарайсың, Роллан, жазуға хақың бар!» деп жігерлендірсе, орыстың тағы бір заңғар жазушысы Даниил Гранин 1978 жылы «Молодая гвардия» баспасынан шыққан тұңғыш жинағына аса ықыласты алғысөз жазып: «Менің пайымдауымша, Р.Сейсенбаев прозасының ұлттық сипаты терең, оның шығармаларындағы кейіпкер-қазақтар ұлттық мінездің, салт-дәстүрлердің барлық ерекшеліктерімен әрекет етіп, өмір сүреді... Қалай болғанда да, кәміл сенімім бойынша, әдебиеттегі алда тұрған ұзақ әрі бақытты жолында Роллан Сейсенбаевтың бұл кітап үшін ұялуына тура келмейді, керісінше, автордың таланты қалай өскеніне қарамастан, бұл кітаптың азаматтық қуат-серпіні, адалдығы мен адамгершіл тазалығы жазушының әдеби жұмысында әрдайым ұстанатын темірқазық жұлдызы болып қала бермек» деп ақ батасын берді. Ал мәскеулік атақты философ, әдебиетші Георгий Гачев 1986 жылы «Аса көрнекті сөз зергері Роллан Сейсенбаевтың шығармашылығы өзіндік сана-сезімнің оянуына ықпал жасайды. Бүгін таңда біздің жан дүниеміздің іздегені де осы» деп түйіндейді. Мінеки, отызында Мәскеуде, Қасым ақын айтпақшы, «бұзып-жарып, ентелеп, еркін басып», одан қырық жасында әмбе мықтыларды мойындатып, әдебиеттің құзар шыңдағы қамалын алды деген осы емес пе! Әмсе мәскеулік кезеңнің он жылдық шарықтауы, мәуелі жемісі.

Өзіміздің Олжас Сүлейменов сексенінші жылдардың соңына қарай: «Оны Жазушылар одағының мүшелігіне қабылдағанымыз күні кеше ғана (1975 жыл) сияқты еді, ал ол сол екі ортада «Өмір сүргің келсе», «Ешқайда бастамайтын баспалдақтар», «Айдалада адасқан айқай» романдарының, көптеген хиқаяттар мен әңгімелердің авторы болып үлгерді. Сейсенбаевтың пьесалары еліміздің театр сахналарында табысты қойылуда... Бүгінде Роллан Сейсенбаев шығармашылығын атамай, қазіргі қазақ прозасы жайлы толымды әңгіме өрбіте алмаймыз» деп атап көрсетті. Бұған Мұрат Әуезов, Бақытжан Момышұлы, Герольд Бельгер, Әзірбайжан Мәмбетов сынды ағалары, қырғыз байкесі Болот Шамшиев, қанаттас інілері Тұрсын Жұртбаев, Рүстем Жанғожин, Марат Қоңыровтар үн қосты. Олжекең айтса айтқандай, Роллан Сейсенбаев туған әдебиет шүйгінінде батыл еңбектеніп, оның көкжиектерін шын мәнісінде де қиял-ғажайып кереметтермен кеңейтіп, кемелдендіре түсті. Нағыз жазушының шалқар шабытты күйі шығармашылығын еселеп мәуелендірді. Әсіресе, күллі Кеңес Одағының ұлан-ғайыр кеңістігіне, одан әрі жалпақ жаһанға атын шығарып, әйгілі де бәйгелі еткен кең құлашты кесек туындылары: «Шайтанның тағы» мен «Жанталас немесе Құм кезген өліктер» романдарындағы сол бір соқтықпалы заман мен соқпақсыз қоғамның аса шиеленіскен, ақиқатының ашылуы қиын, қайшылығы қатпар-қатпар, қат-қабат қордалы тақырыптарын қалам ұшымен қопара қозғады, кәлам қуатымен нұрландырды. Айталық, «Шайтанның тағын» кеңестік билік шығартпай, түрлі тосқауыл, кедергілер қойып, сегіз жыл бойы жолын кесті. Ал әуре-сарсаң, қиыншылықтармен шыға сала, бұл роман нағыз бестселлерге айналып, сұрапыл сұранысқа орай екі миллион таралыммен бір жылда екі мәрте жарық көрді. Мұнда түрме қапасындағы жас адамдардың тауқыметті тағдырлары шебер де шынайы суреттеледі. Өксіген өмірлер, алданған үміттер, арбауға түскен жаралы жандар, күйінішті жүректер, талқыдағы өкініштер... бәрі де тақта отырған әзәзіл Шайтанның уысында шырмалған...

Байтақ елдің түкпір-түкпірінен, балалары жаза мерзімін өтеп жүрген аналар мен әкелерден, қамаудағылардың өздерінен автор жүздеген хаттар алады. Сөйтіп, роман миллиондаған шерлі адамдардың жан жұбанышы болады... Мұны себебі неде десек, осы кесек туындысына кірісер алдында тақырыпты ізерлеп зерттеу мақсатында біздің қаламгеріміздің өз басын қатерге тігіп, нешеме түрлі қылмыскерлердің арасында табаны күректей үш ай түрмеде отырып шыққанын оқырмандар, әрине, біле бермейді. Адами тұрғыдағы жүрек жұтқандық, жазушы жауапкершілігі, азамат ұстыны, қалам сертіне адалдық үлгісі осындай болар. Нақ осы «Шайтанның тағы» романы 1994 жылы Ұлыбританияда үздік шетелдік шығарма деп танылып, оның авторы қазақстандық әдебиет классиктерінің бірі ретінде әлемдік мойындауға ие болады.

Әлбетте, Сейсенбаевтың басты шығармасы «Құм кезген өліктер» романы десек, әділдіктен аттап өтпеспіз. Ақылман Герағаң, Герольд Бельгер халықтық дастанға балаған осынау аса көлемді, кең құлашты, эпикалық зор қуатты туындыда Арал қасіреті қазақтың ғана емес, Қазақстанның ғана емес, бүкіл дүние жүзі қоғамдастығының, әлем жұртшылығының проблемасы екенін, бұл пәлекет адам мен адамгершіліктің азып-тозуына апаратын төте жол екенін біздің қаламгер алғаш рет айтып ұқтырғандай әсерге бөленеміз. Бұл қасіретке бірден-бір кінәлі кеңестік кесапатты кер жүйе екенін де зерделі оқырман түсінеді. Романның бес жыл бойғы жазылу барысында Мәскеуден Аралға сан мәрте келіп, суы қашқан жағалауды жаяулап аралап, жарым көңіл жұртпен жабыға сөйлескен ізденіс текке кетпепті. Мұнда халықтың қайғы, тауқыметінің дабылы қағылды, табиғат экологиясымен қатар адамгершілік пен ахлақ экологиясының шытырман-шырғалаңдары алға тартылды. Сонымен қатар сан ғасырлық ғибраттармен сомдалған, талайлы талқыларда шыныққан қазақ халқының да ғажайып бейнесі көркем кескінделді. Осы ойымызды: «О, бұл роман – нағыз универсум. Халықтық эпос. Мұндағы бас кейіпкер жеке тұлға емес, халық!» деген Г.Гачев тұжырымы растап айғақтай

түседі. Болмыс пен тіршіліктің түгесілмес талқылары, бітіспес қайшылықтары, жақсылық пен жамандықтың мәңгілік мәселелері – романда осының бәрі бар. Шынтуайтына келгенде, Роллан Сейсенбаевтың «Құм кезген өліктер» романын Кеңес Одағы деген азып-тозған алып мемлекетке, кеңестік керкеткен жүйеге дер кезінде шығарылған үкім деп бағалағанымыз аса әділ де абзал болар еді.

2019 жылы «Құм кезген өліктер» романы америкалық «Амазон» баспасы арқылы миллиондаған таралыммен әлемдік кең өріске шығып, осынау жауһар туындының жарқын тағдыр-талайы біржола айқындалды. Кезінде Роллан Сейсенбаевтың бүкіл прозасы әуелі журналдық нұсқада жарияланып, Бүкілодақтық Радиоға жазылып алынған-ды. Оның кітаптары көптеген шет тілдеріне және ТМД халықтарының тілдеріне тәржімаланды. Жазушы шығармашылығы ғаламторда кеңінен көрініс тапқан. Ал кітаптарының жалпы таралымы 9 миллионнан асты. Осы орайда Мәскеу Жазушылар одағының хатшысы, Орыс ПЕН-орталығының президенті Евгений Поповтың «Роллан Сейсенбаев тұлғасын әлемдік әдебиетте Габриэль Маркес пен Фазиль Искандер ауқымындағы жұлдызды шоғырда қарастыру керек. Олар өздерінің ұлттық әдебиетін ұлттан жоғары, халықаралық мәдени құбылыс деңгейіне көтере алды...Бүгін таңда белсенді азаматтық ұстанымы, көп қырлы дарыны мен жарқыраған жан алауы Роллан Сейсенбаевты қазіргі заманның аса көрнекті жазушыларының қатарына қосады» деп турасынан айтқан әділ төрелігіне ден қоймасқа әддіміз жоқ. Осы пікірдің дұрыстығын айғақтағандай, бұрынғы оннан астам әлемдік атоқ-сыйлықтарды былай қойғанда, біздің жазушымыз биылғы мерейлі жылда ғана төрт бірдей Халықаралық Әдеби марапатты еншілепті.

Әрине, әлем танығанмен, Роллан ағамыздың ұлт руханияты жолында сіңірген сан салалы еңбегі әсіресе өз ауылымызда әділ бағасын алатын күндер әлі алда деп білеміз. Қос тілді хас қаламгердің, азаматтық ұстанымы берік ұлтжанды қайраткердің Мәскеуде, Лондонда өткен өмір кезеңдері қазақ

әдебиетін, мәдениетін әлемге таныта насихаттаудың ғажап үлгісі болғаны анық. Оның күш салуымен Қазақстанның көптеген талантты жас ақын-жазушыларының кітаптары мәскеулік баспаларда шығып тұрды. Әбдіжәміл Нұрпейісов, Оралхан Бөкеевтен бастап қаншама қаламдастардың шығармаларын орыс тіліне аударуға септігін тигізді. Еңсеміз басулы, өң-түсіміз қашулы кездің өзінде де империя астанасында ешкімге жалтақтамай еркін жүрді, еркін тұрды, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің сөзін сөйледі, қазақ рухы мен руханиятының мүддесін қорғады. Бойындағы көкбөрілік дегдар болмысымен кім-кімге де сөзін өткізе білді, өзін сыйлата білді. Адами қалпы, азаматтық жігерімен айналасында тілектес, дос, шығармашылық орта қалыптастырды Айһай дәурен десеңші?! Байтақ елдің алақанындағы ардақтылар Расул Ғамзатов, Қайсын Құлиев, Мұстай Кәрім, Шыңғыс Айтматов, Давид Кугультинов сынды ағаларына еркелеп, игі істерімен, жарқын жаймашуақтығымен, бауырмалдығымен оларды да сүйіндіріп жүрді. Сол тымырсық заманнан күні бүгінге шейін, Олжас Сүлейменовтен кейін, қазақты дүйім дүниеге асқақтата танытып келе жатқандардың да бірегей бірі, дүрегей дүрі осы Роллан Сейсенбаев екендігіне еш күмән жоқ. Дүниенің шартарабындағы, алты құрлықтағы алуан-алуан елдердегі көптен-көп достары қазақты, Қазақияны Роллан ағамыз арқылы білетініне куә-дүрміз. Айтары жоқ, Алаштың аймаңдай азаматы, жан-жағына жарығын шашқан нұрлы жүрек...

Қазақ әдебиетінің ежелден бергі үлкен досы, айкөл жазушы Анатолий Кимнің Роллан бауырына қарата айтқан мына сөздерінің терең гәбі мен мәнін дәл осы арада ұлағаттап ұққандаймын. Қанеки, құлақ түрейік: «Ол адамзаттың ақыл-парасатының алау отын Прометей сияқты күзетеді. Ол өзін мәпелемейді, сөйте тұра, өз халқының мәдениеті мен әдебиетін көзінің қарашығындай аялап қорғайды. Мұндай жанкештілер аз. Ал Қазақстанда ол жалғыз. Әрі қайталанбас тұлға».

Алғаусыз адал тілек, ең бастысы, ақиқаты да осы. Роллан Сейсенбаев азамат ретінде асыл мұрат жолындағы пассионарлық жанкештіліктен ешқашан жаңылған емес. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін еш өкінішсіз, алайда, аса разы сезіммен Мәскеуді тастап, елге, өзінің Дешті Қыпшақ даласына, тәуелсіз Қазақиясына оралды. Өмірде де, өнерде де көкбөріше саяқ жортар сайыпқырандығы өзіне сондай жарасымды. Елді әбден сағынған екен. 1991-1993 аралығындағы үш жыл бойы біздің саяқ сайыпқыранымыз Маңғыстаудан Алтайға, Ертістен Жайыққа дейінгі сайын сақараны армансыз шарлап өтіп, ондаған дәптерлерді, құлаш-құлаш диктофон таспаларын жолжазба әңгімелермен, әсерлермен толтырды. Ер азығы мен бөрі азығы ғана емес, нағыз жазушының азығы да жолда екен-ау деп ойладық біз. Ал енді Азаттығымыздың арай таңында Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі ретінде екі-үш жыл тәу етер, тәубе дегізген Тәуелсіздігімізге қызмет етуінің де тәлім-тағылымы аз емес.

Құрметті оқырман, осынау жүрекжарды толғанысымды Алаштың әлемдік биікте асқақтаған ардақты перзентінің тікелей өзіне қарата айтып түйіндейін...

-- Роллан аға, бүкіл өмір мен өнер жолыңыз, қаламыңыз бен кәламыңыз, күрескерлігіңіз бен қайраткерлігіңіз, адами һәм азаматтық ұстанымыңыз Сіз үшін ең басты шамшырақ, жүрегіңіздегі сөнбес сәуле - АБАЙ, темірқазық нысанаңыз - Абай жолы, Абай даналығы екенін айқын көрсетеді. Данышпан Абайды әлемге таныту орайында, ұлы Мұхтар Әуезовтен кейін, Алаш топырағында ең зор еңбек жасаған өзіңіз екендігі де айдан анық ақиқат. Әсіресе, өміріңіздің кейінгі ширек ғасырын тұтастай Абайға арнап келе жатуыңыз өшпес өнеге, ғажап феномен. ЮНЕСКО Абай жылы деп жариялаған 1995 жылы, яғни хакімнің 150 жылдығы тұсында Лондонда Абай үйін ашып, төбесінде Тәуелсіздігімізді танытар Көк Байрағымызды желбіретіп, бес жыл бойы жұмла жұртқа ұлы ақын мен Қазақстанды таныстырдыңыз. 2000 жылдан бері Семей мен Алматыда "Халықар

Абай клубын" ашып, осы салиқалы ұйымның қат-қабат жұмысын күні бүгінге дейін сындарлы сарабдалдықпен ілкімді жүргізіп келесіз. Осы жылдарда Абайдың қара сөздерінің, өлең-поэмаларының ағылшын және басқа шет тілдеріне аударылуына ұйтқы болудан танған емессіз. Клуб тарапынан Әл-Фарабидің 1150 жылдығына орай ұлы бабамыздың 15 томдық, ал Абай Құнанбаевтың 175 жылдық меретойына арнайы тарту ретінде қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде ұлы ойшылдың 10 томдық толық шығармалар жинағының жарық көруі аса бір ғанибет оқиға болды. Иә, Фараби мен Абай мұраты - Алаш мұраты. Алаш мұраты – Сіздің мұратыңыз!

Сонымен қатар, 2000 жылдан бері халықаралық "Аманат" әдеби журналын шығарып келесіз. Бұл қазақ оқырманына әлем әдебиетінің жауһарларымен, әлем халықтарының рухани мәдениетімен жанасуға мүмкіндік беруде. Осынша қыруар жұмысты атқаруға қажыр-қайрат, күш-жігер таба білуіңіз қайран қалдырады. Соңғы бір жыл бойы аурумен алысып, қайғымен қаржасудан да көз ашпадыңыз. Соған қарамастан, немереңіз «Назарға хат» түрінде көп жылдар бойы жазып келе жатқан деректі кітабыңызды 8 мың беттен асырыпсыз. Қазақстандағы жапондық соғыс тұтқындары туралы романыңыз да үдере жазылу үстінде. Соңғы жылдары жұртшылық Сіздің Ұлылар туралы, Үрей мен Үміт хақындағы реквиемдеріңізді газет-журналдардан, әлеуметтік желілерден қызыға оқып, келесілерін дегбірсіздене күтіп жүретінін байқаймын. Әсіресе, Шәкәрім ойшыл хақындағы романыңыз қолға тиіп қуанатын күн де, бұйыртса, алыс емес шығар.

Жеке шығармашылыңызбен қапталдас ел қамын да тынымсыз ойлай жүрер осыншалық ғаламат еңбегіңізді рухани жанкештінің жанталасына ұқсатамын. Сіз Жиырма бірінші ғасыр жазушыларына, кейінгі толқынға ағалық, аталық өсиетіңізді арнайсыз. Оқырманға адамгершілік идеалын ұсыну керек дейсіз. Онсыз рухани өркендеу мүмкін еместігін ескертесіз. Өз дәстүрімізден, өз тілімізден бас тартпау керектігін еш қажымай-талмай ізерлейсіз. Төл әдебиетіміз бен мәдениетімізді аса бір іңкәр махаббатпен дамыту қажеттігін

мегзейсіз. Сонымен бірге әлем халықтарының дәстүрлері мен мәдениетін зерделеп білуге шақырасыз. Осы бастаулардың, осы ұмтылыстардың тоғысында Қазақияның, біздің ұлы Отанымыздың жаңа, әмбебап төл дәстүрі сомдалып мүсінделеді деп үйретесіз.

Сіз туралы өзіңізді ұстаз тұтатын қазақстандық талантты орыс жазушысы Максим Кузин «Ролланның портреті» атты ғажап мақаласында былай деген екен: «Роллан Сейсенбаев табиғатының тереңдігі мен кеңдігі мұхит тектес. Көп адамдар Роллан Шәкенұлының ойлары мен іс-әрекеттерін түсінбейді. Бірақ мұхит та кейде өзінің неге толқитыны, ал кейде құдды бір жайдарман жайбарақаттықта болатыны жөнінде ешкімнің алдында есеп беруге міндетті емес. Мұхиттың мінез-құлқын талқыға салуға айдыны мен айбыны соған теңдестер, өзі де сондай өмір сүретіндер ғана хақылы. Қалғандары – сыбыс, өсек-аяң мен аңыз тарататындар». Мінеки, Аға, Максим шәкіртіңіз Сіздің болмысыңызды, биік рухыңызды тап осылай, тамыршыдай тап басқанына қуандым.

Иә, күрескер көкбөрілігіңіз, қалам қасиетін, кәлам киесін қастерлеуіңіз бәрінен де жоғары, бәрінен де асқақ. Олай болса, бұрынғы Дешті Қыпшақтың мұрагері - бүгінгі Қазақияда қаламгер, суреткер һәм азамат миссиясы қандай болуы керектігінің бүгін таңдағы нағыз эталон үлгісі де нақ Өзіңіз дер едім, Киелі Қалам иесі, Көкбөрі рухты Роллан ағатайым!..Бір ғана базынам, Алашыңыз үшін аман болыңызшы, ауырмаңызшы...

Қорғанбек АМАНЖОЛ,

Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты

Қазақ үні