Қазыбек Иса. МҰҚАҢ САЛҒАН ЖОЛМЕН МҰХИТ АСТЫҚ
2018 ж. 21 желтоқсан
7732
4
Биыл желтоқсанның 3-8-і аралығында АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында «Жаһандық әлемдегі заманауи қазақстандық мәдениет» атты Қазақстанның мәдениеті мен әдебиетінің халықаралық форумы өтті. Рухани жаңғыру бағдарламасына аясында ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің басқаруы, Ұлттық академиялық кітапхана мен Қазақстан Жазушылар одағының ұйымдастыруымен өткен бұл форум Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстандық мәдениет жаһандық мәдени мұраның ажырамас бөлігіне айналуы тиіс. Ол әлемдегі түрлі халықтардың мәдени құндылықтарын қабылдау жүйесінде нақты танылуы тиіс», – деген талабынан туындап жатқан кезекті қадам. Себебі бұған дейін де бұндай форумдар Сеулде, Лондонда, Берлинде өткенін Ұлттық академиялық кітапхананың бас директоры, халықаралық шараларды ұтымды ұйымдастырып жүрген іскер басшы Үмітхан Мұңалбаева мәлімдеген болатын.
ҰЛЫ ДАЛАЛЫҚ ЖАҢҒЫРУ - РУХАНИ БАЙЛАНЫСТАР НЕГІЗІ
Америка сапарынан жолжазба
Америкадай алып елдің әйгілі қаласы – әлем астанасы атанған Нью-Йорк қаласына бару ойымызда жоқ болатын. Ал Рухани жаңғыру бағдарламасына байланысты Нью-Йорктегі Қазақ әдебиеті мен мәдениеті форумына баратын болғанда, тіпті қуандық. Бұл үшін әрине, Елбасының Рухани жаңғыру бағдарламасы аясында ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің басқаруы, Ұлттық академиялық кітапхана мен Қазақстан Жазушылар одағының ұйымдастыруымен өткен бұл еліміз үшін ерекше шараның басы-қасында жүрген азаматтарға айтар алғысымыз шексіз.
АҚШ-тағы аталмыш форумға баратындардың құрамына белгілі ақын, Қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері Шөмішбай Сариев, «Президент және Халық» газетінің Бас редакторы, жазушы-публицист Марат Тоқашбай, белгілі ақын, филология ғылымдарының кандидаты, «Тұмар» журналы бас редакторы Оңайгүл Тұржан, «Айқын» газетінің бас редакторы Нұртөре Жүсіп, ақын, Сергей Есенин атындағы халықаралық сыйылықтың лауреаты - «Алтын Күз» ордені иегері, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, «Қазақ үні» газеті президенті Қазыбек Иса, жазушы, сыншы, «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Асқар Алтай, белгілі ғалым, филология ғылымының докторы, профессор Шерубай Құрманбайұлы, жазушы, «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы Дәурен Қуат, белгілі әнші Ардақ Балажан, тележүргізуші Майя Бекбаева және т.б. кірді.
Америкаға сапарды ести салысымен алдымен есіме қазақтың ұлы жазушысы Мұқтар Әуезовтың 1961 жылы тура осы Нью-Йорк қаласына барғаны есіме түсті. Енді осы әлемді уысында ұстап тұрған алып елге алғаш рет аяқ басатын болғаныма қуандым.
Астана қаласынан басталған бұл айрықша сапарға Ұлттық академиялық кітапхана бас директоры Үмітхан Мұңалбаева ұжымымен келіп шығарып салды. (Айта кетейік, бес күннен кейін сапардан қайтарда түнгі төртте осы ұйымшыл ұжым домбырамен әуелетіп ән салып қарсы алды). Желтоқсаннан 3-інен 4-іне қараған түнгі 4-30-да Станбұлға алты сағат ұшып бардық. Келесі күні Станбұлда тағы да бес-алты сағат отырған соң, Нью-Йорктың өзіне аттандық.
Нью-Йорк қаласына 12 сағат – оның жартысы алты сағатының өзін Атлант мұхитының үстімен ұшады екенсің.
Жалпы, Америкаға жасаған алғашқы сапарым мен үшін қызықты басталды. Аспанмен таласқан алып қалаға сол елдің уақытымен кешке таман жеттік. Ең алдымен түнгі Нью-Йоркты аралаудан бастадық. Елдің бәрінің көргісі келетіін Рузвельт аралында ығы-жығы халықтан ине шаншар жер жоқ десе де болады. Әлемнің әр түкпірінен ағылған халықтың ішінде қазақтар да өз тілімізде сөйлесіп, емін-еркін аралап жүрдік... Армансыз аралағанымыз сонша, кейбіреулеріміздің топтан адасып қалу жағдайы да кездесіп қалып жүрді... Тіпті, бір қызығы, бір кезде мен де топтан адасып қалдым. Алаштың ақыны екеніңді ешкім білмейтін Атлант мқхитының ар жағындағы алып қалада мұндайда не істейсің?!. Түйсігіммен жобалап, тек алдыма қарай жүре бердім. Сөйтіп келе жатып, кенет Марат Тоқашбай ағама кездесе кеттім... Ол кісі де кідіріп қалып, топтан бөлініп қалған екен. Содан Нью-Йорктің қақ ортасында бір-бірімізді құдай жолықтырып, телефон арқылы сұрастырып жүріп, топты да тауып алдық... Әдетте, жақсы көрген адамыма кездесіп қалғанда: «Шетелде жүріп кездескен екі қазақтай болдық қой» дейтін әзілім бар еді... Шетелде жүріп кездескен екі қазақтың қандай болатынын Марат ағамыз екеуміз Америкада Нью-Йорк қаласында шын сезіндік... Өйткені, Нью-Йоркте 11 миллиондай адам тұрады. Ал күнделікті келіп жататын қонақтарды қосқанда 20 миллионға жуықтап қалады екен. Енді өзіңіз ойлай беріңіз, 20 миллиондық адамы бар қалада адасып қалған екі қазақтың бір-бірін тез тауып алғаны қандай болатынын!?. Марат ағамыз екеуміз Құдайдың құдыретіне таң қалып, Аллаға сансыз шүкіршілік айттық. Ағамыздың осы сапарға келуіне себепкер болғаным да тегін емес-ау деп ойлап қойдым...
Америкадағы аталмыш Қазақстан әдебиеті мен мәдениетінің форумы Рухани жаңғыру бағдарламасы аясында сәтті ұйымдастырылған, елдің атын танытқан еларалық ерекше шара ретінде есте қалды.
Осы форумда жыр кітабының тұсауы кесілген Шөмішбай Сариев ағамыздан бастап, ешкім тұсалып қалған жоқ. Ат арытып барған әр қаламгер алдын ала тапсырылған тақырыптарға байланысты баяндама жасап, өз ойларын еркін айтып отырды.
Мен де Рухани жаңғыруға байланысты өз баяндамамды жасадым.
Шынын айтқанда, Елбасының елге серпін берген «Рухани жаңғыру» бағдарламасы – ұлтымыз талайдан күткен, ел рухын көтерген ерекше құбылыс. Рухани жаңғыру аясында талай жұмыстар жүзеге асырылып жатыр. Соның бірі осы «Жаһандық әлемдегі заманауи қазақстандық мәдениет» жобасы бойынша өтіп жатқан «Қазақстан мәдениеті мен әдебиетінің форумы» іс-шаралары.
Американың Нью-Йорк қаласындағы бұл форумның негізгі бастауы сонау заңғар жазушымыз Мұхтар Әуезовтің заманында жатыр дер едім. Әрине, ол кезде америкалықтармен әдеби-мәдени байланыстың ауқымы мұндай жоғары болған жоқ. М.Әуезовтың Джек Лондонның шығармаларын жас кезінен ұнатып, оның атақты «Ақ азу» повесін қазақшаға аударғаны белгілі. Қарап отырсақ, ол бұл шығарманы осыдан тура 82 жыл бұрын 1936 жылы аударыпты. Сол шығарма ықпалымен өзі де «Көксерек» атты тамаша дүниені өмірге келтірді. Ал соңғы жылдары Америкада Абайдың, Жамбылдың, Мұқағалидың, Бердібек Соқпақбаевтың және т.б. шығармалары ағылшын тіліне аударылып, осында жарыққа шықты. Міне, осындай байланыстар екі ел арасындағы қаттынасты қанаттандыра берері анық.
Ал енді бұндай игі байланыстарды бұдан гөрі кеңірек дамыту - біздің қазақ әдебиетінің әлемге кеңірек танылуына бұрынғыдан да зор мүмкіндіктер жасайды. Рухани жаңғыру дегенде, оның осындай әлемдік әдеби-мәдени ықпалдастығы болуына ерекше назар аударуымыз керек. Бұл екі жақтың да бір-бірінің рухани байлықтарымен сусындап, байланысты жан-жақты дамытуға мүмкіндіктер ашары сөзсіз. Жалпы әдебиет саласында да, мәдениет саласында да шекара деген болмауы керек. Әдебиет те, мәдениет те жер шары халықтарының арасындағы алтын көпір. Алтын көпірді лайықты жалғастыру, әр ұрпақтың борышы болуы керек деп ойлаймын. Міне, біздің кезеңнің қаламгерлері мен мәдениет қайраткерлеріне осындай міндеттер жүктелген. Шамамыз келгенінше біз оны мазмұнды да, салиқалы етіп жалғауымыз керек.
Яғни, Мұқтар Әуезов салған мұхит асқан жолдың жаңғыра беруі заңдылық та, қажеттілік деп білемін.
Шетелдік белгілі қаламгерлер мен қоғам қайраткерлері де өз пікірлерін білдірді. АҚШ-тың қоғам қайраткері Рави Батра: «Қазақстандық мәдениет тек қазақ халқы үшін ғана емес, күллі әлем жұрты үшін ұлы мәдениеттердің бірі деп санаймын. Көшпенділердің мәдениетін зерттеу жаһан үшін маңызды. Себебі, ол әлемдік мәдениеттердің ажырамас бөлігі саналады,» -деп, ұлтымыздың мәдениетін жоғары бағалады.
Ал профессор, АҚШ публицисі, Леонид Голдинді еліміздің латын әліпбиіне көшуі қатты қызықтыратынын айтты. «Қазақстан бізді таңғалдырып келеді. Бұл өзі бір керемет шара, нағыз достық кездесу болды. Татулығы жарасқан жүзден астам ұлт пен ұлыстан құралған тұтас елдің бейбіт саясатын да айтпасқа болмайды. Форумда филология профессорының латын қарпіне көшу туралы баяндамасын ерекше назар қойып тыңдадық,» -деді ол.
Форум жұмысына қатысқан Қазақстанның АҚШ-тағы елшілігінің Нью-Йорктегі бас консулы Жәнібек Әбдірашев мырза екі ел арасындағы байланыс туралы сөйледі.
Қазақ тілінде өтіп, ағылшын тіліне синхронды аударылып отырған форумды «Айқын» газеті бас редакторы Нұртөре Жүсіп жақсы жүргізіп отырды.
Нью-Йоркте отырып, қазақтың ұлттық киімімен домбырасын күмбірлетіп, қазақша ән салған Ардақ Балажанға ел қатты риза болды.
Форум аясында қазақ авторлары кітаптарының тұсаукесері және «Қазақстан әдебиеті мен мәдениеті» фотокөрмесі өткізілді.
Әлем астанасы атанған Нью-Йорк қаласында xалықаралық форум төрінде отырып, елден телефон соққан Азат Перуашев бауырымыздың "Парасат" орденін алуыммен құттықтаған ақжолтай xабарын есту де қуанышты жаңалық болды.
Ал «Хабар» агенттігінің АҚШ-тағы меншікті тілшісі, Президент сыйлығының иегері, белгілі тележурналист Майра Абдрахмановаға рахмет айтамыз. Америкадағы қазақ қызы Қазақ қаламгерлерін төркіні көшіп келгендей қуана қарсы алып, жайраңдап жанымызда жүрді. Сол күні-ақ аталмыш форум туралы хабар таратып үлгерді.
Форум жұмысын сәтті аяқтаған соң, тағы да қалған уақытымызды қала аралаудан бастадық.
Нью-Йорктей алып қаланың 6 ауданы бар екен. Ең әйгілісі, әрине, Манхэттен ауданы. Қаланың ұзындығы 85 шақырым болатын белгілі Бродвей көшесі көкке бой созған көрнекті ғимараттарының көптігімен ерекшеленеді. Бұл қалаға келушілердің ең алдымен көргісі келетіні Бруклин көпірі екен. 1870 жылы құрылысы басталған көпір құрылысының тарихының өзі қызықты... Инженер Джон Реблингтер отбасының үш мүшесі – әкесі, шешесі, баласы тағдырдың жазуымен бірінен соң біріне қалдырып кетіп, бітірген көпір өзінің ерекше үлкендігімен және өзгеше құрылысымен елді риза етеді.
Американың символына айналған әйгілі Бостандық ескерткіші Бруклин көпірі үстінен алыстан көрініп тұрады екен. Оның маңына таяу үшін кезекке тұрған адамдардың көптігі сонша, кемінде бір күн керек дейді...
Алып қаланың аспанмен таласқан ғимараттарын аралай отырып, 2001 жылы 11 қыркүйекте қираған әйгілі Әлемдік сауда үйінің егіз ғимаратының орнына келдік. Әлемді дүр сілкіндіре қираған егіз ғимараттың орны бүгінде мұражай ретінде сақталыпты. Екеуінің де орнында төрт бұрышты үлкен хауыз секілді орын қалдырған, оның ернеуінен ішіне тоқтаусыз су ағып тұрады. «Адамдардың көз жасы» деп атайды екен оны. Ал хауыздың ернеуіне жағалай сол күні ғимаратта қаза тапқандар есімдері жазылыпты.
Нью-Йоркте жүріп, Қазақ КСР Сыртқы істер министрі болған белгілі мемлекет қайраткері Төлеген Тәжібаевтың 1946 жылы В.Молотов бастаған Кеңес Одағы делегациясы құрамында келіп, екі айдай БҰҰ құжаттарын дайындауға үлес қосқаны есіме түсіп, біраз толқыдым. Ал қаланы аралағанда айтқан: «Джек Лондон да кезінде біздер секілді осылай кезіп жүрген шығар» деген сөзім Дәурен Қуат бауырыма қатты ұнап қалса керек, қайта-қайта айтып жүрді...
Нью-Йоркте де біраз қазақтар тұрады. Солардың бірі - Біріккен Ұлттар Ұйымында істейтін бауырымыз Дидар Теменов. Иә, белгілі өнер тарланы, кино және театр режиссері Талғат Теменовтың ұлы. Қазақ –қай жерде де –қазақ! Дидар бауырымыз бізді Нью-Йоркке барған күні-ақ үйіне қонаққа шақырып, жақсылап қазақшалап күтіп жіберді... Яғни, Америкада да қазақтарды жоқтатқан жоқ дипломат ініміз.
Біз Америкаға келе жатқанда Нью-Йорктегі ең үздік полицей атанған шымкенттік Димаш Ниязов деген қазақтың атын естіген едік. Ал ол бауырымыз форумның жұмысына келіп қатысқанда қуанып қалдық... Сонымен бірге әнші Диаз Мусалимов деген бауырымыз да төбе көрсетті.
Қорыта айтқанда, бұл форумның маңызы - Ұлы Даланың бүгінгі бейнесіндегі Қазақ елінің әдебиеті көркем, мәдениеті мәйекті екенін Америкадай алып елге танытуға Тәуелсіз елімізде тұңғыш рет ресми қадам жасалды.
Ұлы жазушылар Мұқтар Әуезов пен Джек Лондоннан басталған әдеби-мәдени байланыс 47 жылдан соң қайта жаңғыра бастады деуге болады. Енді «Ақ азудай» азулы, «Көксеректей» көркем дүниелердің көбейе беруін тілейміз.
Ұлы Далада басталған Рухани жаңғыру бұған негіз жасай алады деп сенеміз!
Қазыбек ИСА,
«Қазақ үні» газеті.
Астана- Нью-Йорк -Астана
Жалпы, Америкаға жасаған алғашқы сапарым мен үшін қызықты басталды. Аспанмен таласқан алып қалаға сол елдің уақытымен кешке таман жеттік. Ең алдымен түнгі Нью-Йоркты аралаудан бастадық. Елдің бәрінің көргісі келетіін Рузвельт аралында ығы-жығы халықтан ине шаншар жер жоқ десе де болады. Әлемнің әр түкпірінен ағылған халықтың ішінде қазақтар да өз тілімізде сөйлесіп, емін-еркін аралап жүрдік... Армансыз аралағанымыз сонша, кейбіреулеріміздің топтан адасып қалу жағдайы да кездесіп қалып жүрді... Тіпті, бір қызығы, бір кезде мен де топтан адасып қалдым. Алаштың ақыны екеніңді ешкім білмейтін Атлант мқхитының ар жағындағы алып қалада мұндайда не істейсің?!. Түйсігіммен жобалап, тек алдыма қарай жүре бердім. Сөйтіп келе жатып, кенет Марат Тоқашбай ағама кездесе кеттім... Ол кісі де кідіріп қалып, топтан бөлініп қалған екен. Содан Нью-Йорктің қақ ортасында бір-бірімізді құдай жолықтырып, телефон арқылы сұрастырып жүріп, топты да тауып алдық... Әдетте, жақсы көрген адамыма кездесіп қалғанда: «Шетелде жүріп кездескен екі қазақтай болдық қой» дейтін әзілім бар еді... Шетелде жүріп кездескен екі қазақтың қандай болатынын Марат ағамыз екеуміз Америкада Нью-Йорк қаласында шын сезіндік... Өйткені, Нью-Йоркте 11 миллиондай адам тұрады. Ал күнделікті келіп жататын қонақтарды қосқанда 20 миллионға жуықтап қалады екен. Енді өзіңіз ойлай беріңіз, 20 миллиондық адамы бар қалада адасып қалған екі қазақтың бір-бірін тез тауып алғаны қандай болатынын!?. Марат ағамыз екеуміз Құдайдың құдыретіне таң қалып, Аллаға сансыз шүкіршілік айттық. Ағамыздың осы сапарға келуіне себепкер болғаным да тегін емес-ау деп ойлап қойдым...
Америкадағы аталмыш Қазақстан әдебиеті мен мәдениетінің форумы Рухани жаңғыру бағдарламасы аясында сәтті ұйымдастырылған, елдің атын танытқан еларалық ерекше шара ретінде есте қалды.
Осы форумда жыр кітабының тұсауы кесілген Шөмішбай Сариев ағамыздан бастап, ешкім тұсалып қалған жоқ. Ат арытып барған әр қаламгер алдын ала тапсырылған тақырыптарға байланысты баяндама жасап, өз ойларын еркін айтып отырды.
Мен де Рухани жаңғыруға байланысты өз баяндамамды жасадым.
Шынын айтқанда, Елбасының елге серпін берген «Рухани жаңғыру» бағдарламасы – ұлтымыз талайдан күткен, ел рухын көтерген ерекше құбылыс. Рухани жаңғыру аясында талай жұмыстар жүзеге асырылып жатыр. Соның бірі осы «Жаһандық әлемдегі заманауи қазақстандық мәдениет» жобасы бойынша өтіп жатқан «Қазақстан мәдениеті мен әдебиетінің форумы» іс-шаралары.
Американың Нью-Йорк қаласындағы бұл форумның негізгі бастауы сонау заңғар жазушымыз Мұхтар Әуезовтің заманында жатыр дер едім. Әрине, ол кезде америкалықтармен әдеби-мәдени байланыстың ауқымы мұндай жоғары болған жоқ. М.Әуезовтың Джек Лондонның шығармаларын жас кезінен ұнатып, оның атақты «Ақ азу» повесін қазақшаға аударғаны белгілі. Қарап отырсақ, ол бұл шығарманы осыдан тура 82 жыл бұрын 1936 жылы аударыпты. Сол шығарма ықпалымен өзі де «Көксерек» атты тамаша дүниені өмірге келтірді. Ал соңғы жылдары Америкада Абайдың, Жамбылдың, Мұқағалидың, Бердібек Соқпақбаевтың және т.б. шығармалары ағылшын тіліне аударылып, осында жарыққа шықты. Міне, осындай байланыстар екі ел арасындағы қаттынасты қанаттандыра берері анық.
Ал енді бұндай игі байланыстарды бұдан гөрі кеңірек дамыту - біздің қазақ әдебиетінің әлемге кеңірек танылуына бұрынғыдан да зор мүмкіндіктер жасайды. Рухани жаңғыру дегенде, оның осындай әлемдік әдеби-мәдени ықпалдастығы болуына ерекше назар аударуымыз керек. Бұл екі жақтың да бір-бірінің рухани байлықтарымен сусындап, байланысты жан-жақты дамытуға мүмкіндіктер ашары сөзсіз. Жалпы әдебиет саласында да, мәдениет саласында да шекара деген болмауы керек. Әдебиет те, мәдениет те жер шары халықтарының арасындағы алтын көпір. Алтын көпірді лайықты жалғастыру, әр ұрпақтың борышы болуы керек деп ойлаймын. Міне, біздің кезеңнің қаламгерлері мен мәдениет қайраткерлеріне осындай міндеттер жүктелген. Шамамыз келгенінше біз оны мазмұнды да, салиқалы етіп жалғауымыз керек.
Яғни, Мұқтар Әуезов салған мұхит асқан жолдың жаңғыра беруі заңдылық та, қажеттілік деп білемін.
Шетелдік белгілі қаламгерлер мен қоғам қайраткерлері де өз пікірлерін білдірді. АҚШ-тың қоғам қайраткері Рави Батра: «Қазақстандық мәдениет тек қазақ халқы үшін ғана емес, күллі әлем жұрты үшін ұлы мәдениеттердің бірі деп санаймын. Көшпенділердің мәдениетін зерттеу жаһан үшін маңызды. Себебі, ол әлемдік мәдениеттердің ажырамас бөлігі саналады,» -деп, ұлтымыздың мәдениетін жоғары бағалады.
Ал профессор, АҚШ публицисі, Леонид Голдинді еліміздің латын әліпбиіне көшуі қатты қызықтыратынын айтты. «Қазақстан бізді таңғалдырып келеді. Бұл өзі бір керемет шара, нағыз достық кездесу болды. Татулығы жарасқан жүзден астам ұлт пен ұлыстан құралған тұтас елдің бейбіт саясатын да айтпасқа болмайды. Форумда филология профессорының латын қарпіне көшу туралы баяндамасын ерекше назар қойып тыңдадық,» -деді ол.
Форум жұмысына қатысқан Қазақстанның АҚШ-тағы елшілігінің Нью-Йорктегі бас консулы Жәнібек Әбдірашев мырза екі ел арасындағы байланыс туралы сөйледі.
Қазақ тілінде өтіп, ағылшын тіліне синхронды аударылып отырған форумды «Айқын» газеті бас редакторы Нұртөре Жүсіп жақсы жүргізіп отырды.
Нью-Йоркте отырып, қазақтың ұлттық киімімен домбырасын күмбірлетіп, қазақша ән салған Ардақ Балажанға ел қатты риза болды.
Форум аясында қазақ авторлары кітаптарының тұсаукесері және «Қазақстан әдебиеті мен мәдениеті» фотокөрмесі өткізілді.
Әлем астанасы атанған Нью-Йорк қаласында xалықаралық форум төрінде отырып, елден телефон соққан Азат Перуашев бауырымыздың "Парасат" орденін алуыммен құттықтаған ақжолтай xабарын есту де қуанышты жаңалық болды.
Ал «Хабар» агенттігінің АҚШ-тағы меншікті тілшісі, Президент сыйлығының иегері, белгілі тележурналист Майра Абдрахмановаға рахмет айтамыз. Америкадағы қазақ қызы Қазақ қаламгерлерін төркіні көшіп келгендей қуана қарсы алып, жайраңдап жанымызда жүрді. Сол күні-ақ аталмыш форум туралы хабар таратып үлгерді.
Форум жұмысын сәтті аяқтаған соң, тағы да қалған уақытымызды қала аралаудан бастадық.
Нью-Йорктей алып қаланың 6 ауданы бар екен. Ең әйгілісі, әрине, Манхэттен ауданы. Қаланың ұзындығы 85 шақырым болатын белгілі Бродвей көшесі көкке бой созған көрнекті ғимараттарының көптігімен ерекшеленеді. Бұл қалаға келушілердің ең алдымен көргісі келетіні Бруклин көпірі екен. 1870 жылы құрылысы басталған көпір құрылысының тарихының өзі қызықты... Инженер Джон Реблингтер отбасының үш мүшесі – әкесі, шешесі, баласы тағдырдың жазуымен бірінен соң біріне қалдырып кетіп, бітірген көпір өзінің ерекше үлкендігімен және өзгеше құрылысымен елді риза етеді.
Американың символына айналған әйгілі Бостандық ескерткіші Бруклин көпірі үстінен алыстан көрініп тұрады екен. Оның маңына таяу үшін кезекке тұрған адамдардың көптігі сонша, кемінде бір күн керек дейді...
Алып қаланың аспанмен таласқан ғимараттарын аралай отырып, 2001 жылы 11 қыркүйекте қираған әйгілі Әлемдік сауда үйінің егіз ғимаратының орнына келдік. Әлемді дүр сілкіндіре қираған егіз ғимараттың орны бүгінде мұражай ретінде сақталыпты. Екеуінің де орнында төрт бұрышты үлкен хауыз секілді орын қалдырған, оның ернеуінен ішіне тоқтаусыз су ағып тұрады. «Адамдардың көз жасы» деп атайды екен оны. Ал хауыздың ернеуіне жағалай сол күні ғимаратта қаза тапқандар есімдері жазылыпты.
Нью-Йоркте жүріп, Қазақ КСР Сыртқы істер министрі болған белгілі мемлекет қайраткері Төлеген Тәжібаевтың 1946 жылы В.Молотов бастаған Кеңес Одағы делегациясы құрамында келіп, екі айдай БҰҰ құжаттарын дайындауға үлес қосқаны есіме түсіп, біраз толқыдым. Ал қаланы аралағанда айтқан: «Джек Лондон да кезінде біздер секілді осылай кезіп жүрген шығар» деген сөзім Дәурен Қуат бауырыма қатты ұнап қалса керек, қайта-қайта айтып жүрді...
Нью-Йоркте де біраз қазақтар тұрады. Солардың бірі - Біріккен Ұлттар Ұйымында істейтін бауырымыз Дидар Теменов. Иә, белгілі өнер тарланы, кино және театр режиссері Талғат Теменовтың ұлы. Қазақ –қай жерде де –қазақ! Дидар бауырымыз бізді Нью-Йоркке барған күні-ақ үйіне қонаққа шақырып, жақсылап қазақшалап күтіп жіберді... Яғни, Америкада да қазақтарды жоқтатқан жоқ дипломат ініміз.
Біз Америкаға келе жатқанда Нью-Йорктегі ең үздік полицей атанған шымкенттік Димаш Ниязов деген қазақтың атын естіген едік. Ал ол бауырымыз форумның жұмысына келіп қатысқанда қуанып қалдық... Сонымен бірге әнші Диаз Мусалимов деген бауырымыз да төбе көрсетті.
Қорыта айтқанда, бұл форумның маңызы - Ұлы Даланың бүгінгі бейнесіндегі Қазақ елінің әдебиеті көркем, мәдениеті мәйекті екенін Америкадай алып елге танытуға Тәуелсіз елімізде тұңғыш рет ресми қадам жасалды.
Ұлы жазушылар Мұқтар Әуезов пен Джек Лондоннан басталған әдеби-мәдени байланыс 47 жылдан соң қайта жаңғыра бастады деуге болады. Енді «Ақ азудай» азулы, «Көксеректей» көркем дүниелердің көбейе беруін тілейміз.
Ұлы Далада басталған Рухани жаңғыру бұған негіз жасай алады деп сенеміз!
Қазыбек ИСА,
«Қазақ үні» газеті.
Астана- Нью-Йорк -Астана
