Д. Назарбаева: Қазақ тілін ұлтына қарамастан барлық оқушыларға меңгерту әдістемесін әзірлеу керек

Әлеуметтік саланы неліктен әйел адам басқаруы тиіс, Қазақстанға көптілділік не үшін керек және қазіргі жағдайларда білім беру мен денсаулық сақтаудың кеңестік жүйесі қаншалықты қажет – осы мәселелердің барлығы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Дариға НАЗАРБАЕВАНЫҢ "Егемен Қазақстанға" эксклюзивті сұхбатында қамтылады.

– Сіз Премьер-Министрдің орынбасары лауазымына тағайындалған күннен бері бір жылға жуық уақыт өтті. Бұл сізді не нәрсеге үйретті, қандай елестерден арылтты?

– Елестің күл-талқаны шығу деген болған жоқ. Өйткені, олар менде әуелден болмаған. Үкіметке де мен студент орындығынан келген жоқпын ғой. Көп нәрсе бастан өтті, басқарушылық тәжірибе бар дегендей. Парламенттегі жұмыс мені биліктің атқарушы органында жұмыс істеуге дайындады. Біз депутаттармен әлеуметтік саланың проблемаларын жақсы зерттедік және Үкіметке көптеген нақты ұсынымдамалар жібердік. Енді менде сол ұсынымдамаларды іс жүзіне асыруға мүмкіндік пайда болды.

Өткен жыл мені ақпарат теңі­зінің тереңіне батырды, қы­зық­ты адамдармен таныстырды, тал­қылаулар мен шешімдер қа­был­даудың тетігін көрсетті, мемлекеттік органдар жұмысының қағидаттарын түсінуге мүмкіндік берді. Осы орасан жұмыстардың барлығын көптеген өз ісінің кәсіби шеберлерімен, атан түйеге жүк болар күрделі қызметті ынта-шынтасымен беріліп, адал атқаратын қарапайым адамдармен бірлесіп жүзеге асырдық.

Сондай-ақ, бұл жыл мені төзім­ділікке үйретті – алға тым бол­маса жарты қадам жасау үшін де үлкен күш-жігер жұмсау қажет. Көптеген кеңестер, талқылау­лар ұйымдастыруға, сан қырлы жұмыс­­тарды үйлестіруге тура келеді. Төзімділік қай кезде де жетіс­­­тік­терге бастайды…

– Байқаушылар мен коммен­таторлардың өзіңізге қатысты айтылған өткір ілік сөздері жаныңызға тимей ме?

– Белгілі бір деңгейде. Мен де тірі пендемін ғой. Екінші жағынан, бұл арада эмоцияға берілу де орынсыз. Мен мемлекеттік қызметтемін және әркім өзін сарапшы сезінетін әрі бұл ішінара шындыққа да жанасады, азаматтардың көңіл-күйіне тікелей әсер ететін салаға жауап беремін. Орынды сын мен қызықты идеялар үшін қашанда ризамын. Алғашқысына да, кейін­гісіне де бірден қайырылып, ведом­с­тволарға тиісті тапсырмалар жүктеймін.

«Өзгерістер қашанда ыңғайсыздық туғызады»

– Сіздің жауапкершілігіңіз­дің аясына кіретін сегменттер­дің бірі – әлеуметтік алаң: білім беру, денсаулық сақтау. Бұл мем­ле­кеттік ауқымдағы басқарушы үшін аса күрделі сала саналады. Бұл саладағы адамның билік-беделіне нұқсан келетін кездер де аз емес. Осы жайт сізді қым­сындырмай ма?

– Жоқ, қымсындырмайды. Әсіресе, әңгіме қайта жаңғырту­лар, кей шақтарда аса ауыр тие­тін жаңғыртулар туралы болып отырғанда абырой-беделге нұқсан келмейтін кез аз. Дәрігер адамды тәнін ауыртпай емдей ала ма? Өзгерістер қашанда қолай­сыздықтар туғы­зады: әдетке ай­налған бір нәр­сең­нен қол үзу­ге, өз өміріңдегі бір нәр­­сені өз­герту­ге тура келеді.

Жаңалықтар, қандай оң жаңа­лық болмасын, қашанда секеммен қарауға мәжбүрлейді. Шын мәнінде, осындай шетін саланы реформалауда өзіңе жауапкерші­лік алу үшін белгілі бір деңгейде батылдық та қажет шығар. Торғай­дан қорыққан егін екпес деген бар емес пе.

Сонымен қатар, бұл сек­тор­дың әйелдің қолында болуы тиіс екендігіне сенімдімін. Денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қорғау – бұл балалар, оқушылар, студенттер, зейнеткерлер – тікелей әйел адамға жақын әлем болып табылады. Еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейінгі ара­лықтағы барша адамды тір­шіліктің тіні саналатын әлеуметтік сала қарсы алып, өмір бойы бірге болып, ке­йін шығарып салады. Бұл – адам айт­қысыз күрделі, сонымен бірге, өте қызықты жұ­мыс. Тіп­ті, оның «рахметі жоқ» деп есеп­телетініне қара­мас­тан…

– Денсаулық сақтау мен білім берудің кеңестік мо­делі адамдардың жадында ай­тар­лықтай сапалы деп сақталып қалғанына келі­сетін шығарсыз. Өйт­кені, өзіңіз де кезінде кеңес­тік мектепте, кеңестік ЖОО-да оқып, кеңестік ауруханаларда емделдіңіз емес пе…

– Айқын нәрсемен келіс­пеу­дің өзі қиын. Не лицей, не гимназия болмаған, тек он­жылдық мек­теп­тер ғана болған уақыт менің жақ­сы есімде. Мен сондай мектеп­тердің бірінде оқып, орта білім туралы аттестат алдым. Үлгі тұтар мұғалімдер еді, олардың бәрі есімде, Мәскеу мен Алматыдағы университеттерде дәріс берген тәлімгер оқытушылар да күні бүгінгі­дей жадымда. Және балаларым өмірге келген перзентханаларды да ризашылықпен еске аламын. Өткенмен эмоциялық байланыс кез келген адамға тән, оны өткенді аңсау, сағыну деп атайды.

Бірақ мәселе лирикалық көңіл күй ауанында ғана емес. Сол кездің дәрігерлері мен мұ­ға­лім­­дері кеңестік интел­ли­генция ар­миясының ең қа­лың сапын құ­раса, олар­дың ортасында ар­қау­лық құн­ды­лықтар: кәсі­билік, адалдық, парасат, парыз сезімі, рия­сыз­дық қалыптасты. Бір­ша­ма идеалдандырылғанына қара­­мастан, сол жылдардың фильм­­дері де санамызда жарқын образ­дар қалдырды. Влади­мир Устимен­коның «Қым­батты менің адамым» («Доро­гой мой человек») карти­­на­­сындағы дәрігерді немесе «Дүйсенбіге дейін тіріміз» («До­живем до понедель­ника») филь­мін­дегі мұғалім Мельниковті ұмы­ту мүмкін бе? Бірақ адам­дар­дың осындай типтері түбе­гейлі идеологиялық жоба, уақыт көрсеткеніндей, утопия жағдай­ын­да ғана өмір сүре алатынын да ұмытпаған жөн. Ал ол өзгеріп отырады.

Бүгін бәрі де басқаша реңк алды. Нарыққа телу адамдарды өзгертпей қоймады. Мен қазір осы телудің қиын­дық­тары, ауыр салдарлары туралы айтып отырған жоқпын. Алай­да, біздің буынымыз емес, утопиялық догмалардан тыс туған бүгінгі ұрпақ – бұ­лар қазір басқа адамдар. Олар белсенді, өмірге ғашық, өз бет­терінше өмір сүре алады, жеке бәсекелестікке икемді, олар­ға табыстың қандай түрі болса да аса қымбат, олар тіпті өздерін тек елінің азаматы ғана емес, сондай-ақ, адам­зат­тың бөл­шегі ретінде сезінгі­лері келеді. Және олар өзде­рін заманауи және қажетті ететін еркін конверт­телетін білім алуға құқылы деуі­міз керек. Бұл, әрине, адамды па­ра­­сат­тылықтан және басқа да арқаулық адами құнды­лық­тардан ажырауға мәжбүрлей алмаса керек.

Кеңестік мектеп өз дәуі­рі үшін эталон еді. Бірақ одан бері ғылым, технология, әрине, тұтас­тай адамзат алға қарай сапалы секі­ріс жасады. Ақпараттық техно­ло­гия­лардың, Интернеттің дамуы бүкіл әлемді үстеліміздің үстін­дегі компьютерге сыйғы­зып қойды. Кеңестік білім беру жүйесі қандай озық үлгіде болғанымен, оны реформалау қажеттігін уақыттың өзі көрсе­тіп беріп отыр. Бірақ оның елесі әлі де болса жоға­ла қойған жоқ, ол шын мәнін­де әркез көңілдегідей нәти­же бере бермейтін бүгінгі ре­фор­маларға ту сыртынан қызға­нышпен сұқ көзін қадап тұр.

Алайда, бұған да түсі­ніс­тікпен қарау керек – реформалар тыныш кабинеттерде жасалады, сондықтан оларға мүмкін практикалық база же­тіс­пейтін шығар. Және де проб­лема таяуға дейін олар­дың жеткілікті деңгейде кең көлемді талқылауларға шы­ға­рыла қоймағанында жатыр. Ал табысқа жету үшін жүйе­нің ішінен де, сондай-ақ, сыр­тынан да қарапайым ғана объек­тивті және кәсіби көз­қарас қажет. Біз қазір осы бағыт­та ілгерілеп барамыз.

«Басқа түссе баспақшыл,  көну парыз»

– Қалай ойлайсыз, реформаторлар үшін неліктен дәл осы «халық ағарту алаңы» осын­шалықты тартымды, бірақ нәтижелері бойынша сон­шалықты қарама-қайшы болып қалып отыр?

– Еске түсіре кетейікші, осы 1983 жылғы орта мектеп реформасы «қайта құрудың» алғашқы ізашары бола жаз­даған жоқ па! Сонау алыс кеңес­тік заманда да осы сала мутацияға жиі ұшырағанын ұмытпаған жөн шығар: ерлер мен әйелдерге арналған мектептер болды, кейін оларды біріктірді. Біресе он жылдық, біресе он бір жылдыққа ай­нал­­ды­­рылды. Күміс және алтын медаль деген де болды, кейін тек алтыны ғана қал­ды. Мен, тіпті, мектеп форма­­лары мен «жаулардың» пор­тре­тін қара сиямен бояп үлгер­ме­ген оқулықтар туралы айтып отыр­ғаным жоқ. Бәрі де болды.

Осы бір әлеуметтік феномен әрдайым көз алдымызда ала­қандағыдай көрініп тұ­ра­ды, өйткені, бәрімізде «аз­дап оқыдық», баршамызда дерлік оқып жатқан не­ме­се оқуға баратын бала-шаға, немере бар. Яғни, қа­лай болғанда да, бұл мәселенің барлығымызға да қа­тысы бар. Саланың барлық кемші­ліктері баршаға аян. Тәуел­сіздіктің алғашқы жыл­дарын­дағы реформаторлар да жедел әрі жарқын жеңістің арбауы­на шыдап тұра алмады. Олар­ға кейбір мектептерді «лицей», ал техникумдарды «кол­ледж» атаса болды, бәрі ғай­ыптан өзгеріп шыға келетін­дей көрінді. Облыстық пед­институттардың барлығы «уни­вер­ситеттерге» айналды, қаншама «академия» пайда болды…

Жұрттың жақсы білім алу­ға деген табиғи ұмтылысы білім беруді диплом сатумен алмастырып жіберген қара ниетті кәсіпкерлерге кезікті. Ол уақыттарда адал әрі шынайы реформа жасауға деген талпыныстар да болды, бірақ алаяқтық та жетіп-артылды. Әсіресе, оқулықтарға қатысты. Түсінесіз ғой, физика, математика, биология, химия – идео­логиялық ықпалдан тыс. Ал тарих, әдебиет, тіпті география базалық мифтерге қатты тәуелді. Кеңестік идеология күй­регеннен кейін жандәрмен қылып жатқан мифтің қал­дықтары мен қирандылары не­гізінде гуманитарлық оқу жүйесін құру қисынсыз еке­ніне келісесіз ғой. Жаңа сапалы идеологема қажет, ал ол ашытқымен өсе салмайды, тапсырыспен піспейді. Оған уақыт, күш-жігер керек, ол – азапты өсім. Біздің барлы­ғымыз осы үдерістің ішінде­міз, қояр сауалымыз алар жауа­бымыздан көп. Осылай болды, басқа амал жоқ. Бұл тек білім беруге қатысты емес…

 0 + 11

– Ал жақсы. Жаз бітіп келеді, алда 1 қыркүйек. Оқу­шы­ларды не күтіп тұр, оларға қандай өзгерістер көлде­нең тартылмақ?

– Айрықша дейтіндей, «тағдыршешті» ештеңе жоқ. Биылғы 1 қыркүйекте бірінші сыныпқа келетін балалар аптасына бес күн оқып, оқу жылын 2017 жылы 30 мамырда аяқтайды. Тек солар ғана! Оқушылар мен мұға­лімдерге қосымша 34 дема­лыс күні беріледі. Бұл мұға­лім­дердің еңбекақысына әсер етпейді. Келесі оқу жылында бескүндікке бірінші, екінші, бесінші және жетінші сынып оқушылары көшеді. 2018 жылы 1-сыныптан 10-сы­нып­қа дейінгі оқушылар осы тәртіппен оқиды. Тек 2019 жылы ғана осындай жұмыс кестесіне барлығы көшетін болады.

– 12 жылдық оқыту жүйесі не нәрсеге негізделіп отыр? Он жылдық, он бір жыл­дық болды, ал он екі жылдыққа не себеп?

– 11 саны орта білім үшін жо­ғары шек болып қала береді. Тек алты жасар бала үшін нөлдік сынып енгізіледі. Ал бірінші сыныпта алты жасар бала да, жеті жасар бала да болуы мүмкін, бұл енді ата-ананың қалауына қарай. Сон­да 0 + 11 болады. Бұл – өмір­­шеңдігін дәлелдеген ха­лық­аралық тәжірибе. Нөлдік сы­нып – бүлдіршінді қамсыз-қай­­ғысыз балалық шақтан ести­яр­лыққа өткеретін өзіндік бір де­компрессиялық камера. 12 жыл ұзақ екеніне келісемін, бірақ артықшылықтары мынада: 12 жылда біз баланы кәсіп­кер­лік машықтарға, ақпарат­тық тасқында бағдарын бол­жау­ға және басқа да өмірде қа­жет­ті нәрселерге үйретіп үл­гереміз.

Көптілділік – табыс кілті

– Енді тілдер турасында. Бұл – аса ауыр тақырып. Ба­­­ла­ларды бір мезгілде қа­зақ, орыс, ағылшын тілде­рі­не үйрету міндеті қойыл­ды. Бұл қаншалық мүмкін нәрсе?

– Мұның несі мүмкін емес? Көптілділік әлемнің көптеген елінде қалыпты нәрсе. Ту­ризмді дамытуға және инвес­ти­ция тартуға бағдар ұстаған мемлекеттер баяғыда-ақ көп­тілділікке көшіп қойған. Олар үшін бұл – тіршілік ету­дің, өркендеудің, табысты болу­дың кілті. Яғни, жұрттар шынайы жағдайға қарайды.

Біз өзге ешбір елге ұқса­май­мыз және көптілділікке өз ба­сымыздағы жағдайға байла­нысты келіп отырмыз. Қорда­ланып қалған барлық өкпе мен үрейді лақтырып тас­тап, осыны қабылдауымыз қажет. Адамдарды тіл үйрену­ге күштеп мәжбүрлеуге болмайды. Оларды тек ынта­лан­дыруға болады. Ең қуат­ты, табиғи ынта тіл иесі – қазақ­тардың өзінде. Олар тілді сақ­тап, сұранысқа ие, жеңіл иге­рілетін жасауы тиіс. Осы дұрыс, бұл аналық түйсік­ке бара-бар. Сондықтан мен отан­дас­тарымның бұл мәселедегі алаңдаушылығын түсінемін.

Басты міндет – қазақ тілін ұлтына қарамастан барлық оқушыларға жылдам әрі сапалы меңгерту әдістемесін әзірлеу және 2017 жылдан бас­­тап енгізу. Қазақ тілін үй­ре­туге және қа­зақ тілінде оқы­­туға бұрынғыға қара­ғанда кө­бірек уақыт бөлінетін болады.

Бірақ біз орыс тілін жоғалт­пауы­­мыз керек. Біріншіден, бұл тіпті қисынсыз. Би­линг­визм – біз сақтау­ға тиіс шын­дық. Екіншіден, біз сол­түс­тік­тегі көршімен берік саяси және экономикалық байла­ныс­та­мыз. Бұл ел қазақстан­дық өндірушілер үшін тиім­ді серіктес, тауарлар мен қызметтердің тұтыну­шысы. Үшіншіден, ірі қала­лар­дың, елорда мен облыс орта­лық­тарының лингвистикалық ортасы, әлбетте, аралас болып келеді, бірақ орыс тілінің ай­тарлықтай үлесі байқалады.

Идеалдық тұрғыдан елдің барлық азаматы орыс тілінен қазақ тіліне, қазақ тілінен орыс тіліне оп-оңай көше ала­­тын болуы тиіс, бары сол ғана. Алай­­да, лингвистикалық үдер­іс те екі­жақты болуы тиіс. Яғ­ни, орыс­­тілділер қазақ тілін біл­­мей­­тіндігіне байланысты өз қорқыныштарынан арылуы керек. Ал одан ары­лу­дың ең жақсы амалы – тіл­ді үйреніп алу. Бес жүз сөз бен жиырма шақты сөйлем құ­рылымын үйреніп алуға болады! Бастапқыда осы да жеткілікті. Егер осыған қол жеткізсек, онда елімізді танымай қаламыз. Түріктер, татарлар, өзбектер, әзербайжандар, балқарлар мен басқа да елімізде тұрып жатқан түркі халықтары бір жылғадан аттап өткен­дей-ақ қазақша сөйлеп кете­ді! Өйткені, тіл туыс қой. Ал орыс­­тілді тұрғындарымыз өз қор­­қы­ныш­тары мен қысылып-қым­тырылу сезімін жеңіп, қате­мен, акцентпен болса да қазақша сөйлеп кеткен кезде біз көптен бері ұмтылып келе жатқан, ел Конституциясының бірінші сөйлемінде жазылған «Біз, Қазақстан халқы…» деген ұғым да пайда болады.

Байқасаңыз, осы айтып отырғанымның бәрі өткен заманның сынық кірпіштері толған қоржын арқалаған қазіргі үлкен кісілер туралы. Ал бірер аптадан кейін партаға отыратын балдырғандар 11 жылдан кейін мектептен ақыл­ды, ашық, орыс тілінен қазақ тіліне, қазақшадан ағыл­шын­шаға оп-оңай көше беретін дамы­ған адамдар болып шыға­ды. Бұл – уақыт талабы.

Не десең де, ағылшын тілінсіз күн жоқ…

– Қазақ және орыс тіліне қатысты түсінікті делік. Бі­рақ ағылшынды оқудың қа­жеті қанша? Соншалық қажет­тілік бар ма?

– Көптілділік – Үлкен жос­пар­дың, Ұлт Жоспарының, Қазақстан-2050 жоспарының ажырамас бөлігі.

Жер қойнауының байлы­ғынан бөлек, жаңа Ойкумена ашы­лады, ол – еліміздің тран­зиттік әлеуеті. Ғасырлар қой­науына сіңіп кеткендей кө­рінген, бізге жылнамалар мен археологиялық ескерткіштер арқылы жеткен Жібек жолы жаңа жағдайда жаңғырып, біз үшін ғана емес, жарты әлем үшін де өмір жолына айналып келеді. «Қазақстан – Батыс пен Шығыстың арасындағы көпір» деген сәнге айналған сөз тіркесі геосаяси ғана емес, тұ­шымды экономикалық маз­мұнмен толығып жатыр. Президенттің осы жаһандық жобасы арқылы мүмкіндіктер мұхиты ашылады. Қазіргі заманғы мемлекетті бүкіл мем­лекеттік басқару жүйе­сін ақпараттандырусыз, ұсы­ны­латын мемлекеттік қызмет­терсіз, шағын және үлкен бизнессіз қисынға сыйдыру қиын. Ақпараттандыру қалалар мен ауылдардың арасындағы қашықтықты қысқартады, азамат­тардың өмірін айтар­лықтай жеңілдетеді. Біз ауыл­дағы білім беру ісі қалада­ғыдан, ауылдағы өмір қызы­ғы қаладағыдан кем болмай­тын жағдайға қол жеткізе­міз. Медицинада, ауыл шаруа­шы­лығында және басқа көптеген салаларда ашылып жатқан бүгінгі жаңалықтардың басым бөлігі ағылшын тілінде ғой.

Бүгінде Интернет онлайн-режімде ұсынатын оқыту курс­тары қаншама! Үйден шық­пастан-ақ аз ғана ақшаға әлем­нің жетекші оқу орындары­нан білім алуға болады. Әр­бір сабақты қызғылықты ету үшін мұғалімдер шығар­ма­шылығына беріліп отырған мүмкіндіктер қандай!

Жаппай компьютерлендіру мен ақпарат­тандыру мектеп­тің бет-бейнесін өзгертуде. Балалардың ойын және көзбен көру түрінде білім алуларына болады. Біз оларды робот техникасымен, бағдарламалау ісімен жеңіл тіл табысуға, шығармашылықпен ойлауға және өз білімдерін өмірде қолдана білуге үйреткіміз келеді. Тілдерді білу элиталы құбылыс болудан қалып барады. Өйткені, қалай айтқанда да, ағылшын тілінсіз күн жоқ…

Үнемі артқа жалтақтай қараумен өмір сүруге болмайды. Болар іс болды…

Онда көптеген жақсы істер де, жаман істер де болды. Оған берген сабағы үшін рахмет айтып, сеніммен алға жыл­жу қажет. Біз өткеннің еште­ңесін өзгерте алмаймыз. Бірақ біз­дің бүгінгі күнді өз қалауы­мыз бойынша құрарлық қау­қа­рымыз бар.

Алғашқы қадам – мейлінше күрделі және маңызды

– Дейтұрғанмен, бі­лім­ді лингвистикалық жағы­нан кеңейтуге қарсы көп­­теген дәйектер келтірі­луде, олардың негізгілері білік­ті мамандар тапшы­лығы мен жақсы оқу бағдар­лама­ларының жоқтығына келіп саяды. Қазіргідей жағ­дайда мұндай міндетті шешу елі­мізге оңайға түсе ме?

– Егер алдыға міндет қой­ыл­маса, өздігінен ештеңе пайда болмайды. Біз әлі де жүз жыл бойы дайындалып, соның өзінде дайын болмауы­мыз мүмкін. Ешкім де табан астында келетін табысты күтіп отырған жоқ. Баршаға да тер төгуге тура келеді. Біз үдерістің уақыт жағынан ұзақ­қа созылатынын түсінеміз. Бірақ әйтеуір бірдеңеден бас­тау керек. Біз тек алғашқы мей­лінше күрделі де маңыз­ды қадамды жасап отырмыз. Про­винциалдық қуыс­та­­ну­шылықтан арылып, халық­қа, мұғалімдерге, өз ба­ла­лары­мызға сенетін уақыт келді. Біздің біршама көнерген таптаурын көзқарастарымызды, үрей мен қуыстанушылықты күштеп таңа отырып, олардың жаңа мүмкіндіктерге деген жолын жабуға құқымыз жоқ. Білім арқылы біз бүкіл әлемді олардың табанының астына салып береміз. Ал тілдер – ол осы мақсатқа жетудің қажетті құралдарының бірі.

Білімге, жаһандық пайымдау мен стратегиялық ойлау әлеуетіне ие жастар ғана біздің елімізді өркендетуге қабілетті. Мен оған сенемін. Осыдан аз ғана уақыт бұрын біз Интернетсіз, ұялы телефонсыз, электронды гаджеттерсіз, Гуглсыз және әлеуметтік желілерсіз өмір сүрдік. Содан бері көп уақыт өте қойған жоқ, ал жаңағы жаңашылдық­тар, мәселен, электр энергиясы сияқты өмірдің дағдылы бөлігіне айналды.

– Өткен күзде Білім беруді дамытудың мемле­кет­тік бағдарламасы қабыл­данды, үш тілді білім беру­ге көшу жол­­дары белгі­лен­ді. Бірақ мек­т­еп­тердің өз­дері осындай жа­ңа­­шыл­дық­тарға дайын ба?

– Біз мұғалімдерді даяр­лауға және мектептерде ма­териалдық-техникалық жағ­дай жасауға байланыс­ты мәселелердің бәрін де ойлас­тырдық. Колледждер мен ЖОО-лардағы бүкіл оқыту жүйесін тілдік компоненттерді күшейте отырып, қайта құру қажет. Ол үшін бізде уақыт жеткілікті: физика, химия, информатика, биология пәндерін ағылшын тілінде оқыту 2019 жылы жоғары мектептердің 10-11 сыныптарында басталады. Дегенмен, қазірдің өзінде бірқатар мектептер осы оқу жылында аталған пәндерді жоғары сыныптарда ағылшын тілінде оқытуға көшуге тілек білдіруде. Сол сияқты, 2019 жылды күтпестен ата-аналар балаларын өз қалаулары бойынша беретін мектептерде ағылшын тілді сыныптар ашу да қолдау табатын болады.

Бес мыңнан астам мұғалім тілдік курстардан өтуді бас­тады: курстардың ұзақтығы еңбекақыны сақтай отырып және оқуға баратын жолақыны төлей отырып, 4 айдан 9 айға дейін созылады.

 Жақсы жаңалықтар бізде әлі алда

– Мұндай реформалар таяу уақыттардың өзінде-ақ пәндерді үш тілде оқытатын мұғалімдердің бүтіндей бір армиясын қажет ететін бо­лады. Бұл проблеманы қалай шешу керек? Педагог­тарды қосымша екі тілді үйренуге күштеп мәжбүрлей алмайсың ғой…

– Бәрінің түбірі мотивацияда жатыр. Білім және ғылым министрлігі үш тілді терең білетін, пәнді жүргізуге қабілетті мұғалімдерді ынта­ландырудың қосымша әдіс­темесін әзірлеуде. Біздегі жақ­сы жаңалықтар әлі алда.

Оның сыртында мектептерге олардың қадағалау кеңестерінің бақылауында мұғалімдердің, ата-аналардың, жұртшылықтың қатысуымен бюджеттен тыс табыстар табуына, демеушілер тартуына, ақылы қызметтер көрсетуіне жағдай туғызатын қаржы-шаруашылық дербестік беру туралы мәселе ойластырылуда. Мектеп өзінің үш жылға арналған даму жоспарын дербес әзірлейді, сондай-ақ, осы жоспар аясында және еңбекақы қоры шеңберінде еңбекке ақы төлеу жүйесін белгілейтін болады.

Министрлікке барлық заманауи талаптарға жауап беретін «мінсіз мектеп» моделін әзірлеу тапсырылды. Қарқынды ілгерілеу барысында мақсатты көзге айқын елестету үшін бізге оны көріп отыру қажет.

– Олардың бәрі бала­лар­ға қалай әсер етеді? Оқу­шы­лар­дың денсаулығын сақ­тау мәселесі қалай шешім таппақ?

– Қазіргі балаларға шынымен де жеңіл болмасы анық. Балалар игеруге тиіс білім­дер мен ақпараттар көле­мі ұр­пақ­тан-ұрпаққа еселеп артуда. Бірақ, екінші жағы­нан алғанда, олар тіпті ол білім­дерге ересектер­ден гөрі ана­ғұрлым жақсы дайын­дал­ған. Олар уақыттарын Ин­тер­­нетте өткізеді, теледи­дар қарай­ды, сол арқы­лы қазір­гі әлем туралы ақпарат­тар­ды қабыл­дап, оның үстіне түй­сік­пен қабыл­дап үйренеді, бұл орайда тілдерді білу көбіне-көп екін­ші кезекке шығады. Олар тілдерді икемді әрі жеңіл қа­был­дайды. Оның үстіне қазақ­стан­дық балалардың көп­шілі­гі қазақ­ша да, орысша да белгілі бір дәрежеде түсінетін жә­не сөй­лей­тін билингвис­тер. Сон­дық­тан үш тілде оқу олар­ға қиын­ға түспейді деп ойлаймын.

Бірақ бұл бала денсау­лы­ғын сақтау мәселесін бетімен жі­беруге болады деген сөз емес. Мектеп дәрігерлері учас­келік дәрігерлермен өзара тығыз байланыста болуы тиіс. Таяуда бүкіл азаматтар үшін электронды денсаулық паспорттары енгізілетін болады, оларда адамдардың бүкіл медициналық тарихы көрініс таппақ. Және мектеп медпункттерін ДСӘДМ-нің құзырына беру мектеп дәрігерлерінің оқушылардың денсаулық жағдайы туралы ақпараттарға сол сәтте қол жеткізуіне жағдай жасайды.

Сөзімнің қорытындысында білім беру реформасын тал­қы­лауға белсенді атсалысқан­дары үшін барлық қазақстан­дықтарға алғыс айтқым ке­леді. Ол біздің алда тұрған өзгерістерге мұғалімдер­дің, ата-аналардың, жұртшылық­тың көздерімен қарауымызға көмектесті – оның өзі игілікті іс. Бұл әлемде толық жетілген ештеңе жоқ, біз шапшаң және жаһандық өзгерістер ғасырында өмір сүріп жатырмыз. Демек, біз икемді болып, осы үдерістердің соңында қалып қоймай, әркезде де алда жүруіміз керек. Мұның өзі, әңгіменің онсыз әлеуметтік-экономикалық салада алға озу мүмкін емес, адам ресурс­тары­ның жоғары сапасы туралы болып отырғандықтан, біздің білім беру мәселелеріне әлі талай рет қайта айналып соғатынымызды білдіреді.

Біздің Президентіміздің көптілділікті енгізу туралы идеясы оның біздің тәуел­сіз­ді­гіміздің туын одан әрі сенім­ді және лайықты алып бару­ға тура келетін балаларға, қаза­қ­стандықтардың келешек ұрпағына деген қамқор­лы­ғынан туындап отыр. Прези­дентте сирек кездесетін қасиет – алдын ала көре білу дарыны бар. Қазақстанның ең жаңа тарихы оны талай рет дәлелдеп берді. Біз өзімізге, өзіміздің шын мағынасындағы шексіз мүм­­кін­діктерімізге сеніп үйренуіміз керек және өте көп еңбектену қажет. Бізде одан өзге таңдау жоқ.

 Әңгімелескен

Владимир РЕРИХ