Кітап қанша тұрады?

1.

Кітап өтпейді, кітап жетпейді деуші едік, қазір кітап оқылмайды деп кесіп айтатын болдық. Оған бәрі (автор, баспа­гер, дүкенші, оқырман) куә. Автор алақа­нын жайып отыр, баспагер шарасыз, дүкенші алушыға зар, оқырман интернетке кеткен. Сірә, енді  қайырылмайды.

Кітап. Қасиетті еді, қадірлі еді. Қолдан түспейтін, көңілден кетпейтін. Сырласуға болатын, сыйға тартылатын. Мұның бәрі бұрынғы күннің шындығы. Қазіргі күннің шындығы — кітабың керексіз, бағасы жоқ, басы артық дүниеге айналған.

Бұрын кітап көп шығатын. Жылдан- жылға таралымы да өсіңкі еді. Расына кел­сек, ол кезде де кітаптардың оқылатыны бола­тын, оқылмайтыны да жетерлік еді. Ел есінде қалған тамаша туындылар, етжа­қы­нымыздай болып кеткен ақын-жазушыла­рымыздың есімдері жадымызда жаңғы­рады. Әр үйден міндетті түрде табылатын айтулы, әйгілі кітаптарды айтам да. Ұмытыла бас­та­­ғандары қаншама. Кітап­хана қорында болғанымен, ұрпақтың ойында жоқ.

Кінәліні іздемей-ақ қояйық, бәрібір іздеп таппайсың. Өткеннің алғауы аңсау­мен аяқталады.

2.

Кітап туралы небір ұлағат сөздер айтыл­ған ғой. Одан асырып айту асылық болар.. Бірақ, бүгінгі қалін жасырып, айт­пау да мүмкін емес… Парықты қайдам, нарықтың интервенциясы бет қаратпай, интернеті білгенін істеп тұр.

Қазіргі кітап та жападан-жалғыз, автор да оқырмансыз. Ойы алаң, көңілі далаң. Біресе  қаламына қарайды, біресе заман­ның қабағына қарайды. Қош бол, кітаптар заманы демеске амалы жоқ. Мойында­майын десе де, сорақысы сол —үйінде кітап оқымайтын ұрпақ өсіп келеді. Міне, бізді ойландыратын ұлы сұрақ осы. Жауабын кім айтады, жолын кім табады?

Мұндайда ықылымдық инстингіміз — тіктеліп жоғарыға қарау ғой. Жоғарыдан құс жолы көрінеді, жақсылық атаулының бәрі жоғарыдан келеді, бәрін жоғарыдан күтеміз емес пе.

Жә, мұның бәрі ішкі монологымыз бол­сын.

3.

Кітап — қазына дейміз. Қазір сол қазы­намен байып отырған — кітапханалар. Жыл сайын әр кітап  2000 таралыммен шығып жатыр. Бес данасы — автордікі, қалған  екі мың данасы — шашауы  шертіл­мей кітап­ханалардың  қоймасына тоғы­тылып жатыр. Парадоксы — соның бірде- біреуі сатылымға түспейді. Сатылмайтын, сөреде тұрмайтын жоқ кітаптарды оқымайды деп оқырманды кінәлау кімнің ойлап тапқан аксиомасы?

Сөздің де тірлігі мен тағдыры бар. Со­ның айнасы — кітап. Өткенді көресің, бүгінді танисың. Айтары көп, аяны мол. Кітаптың көптігінен ешбір ел күйзелген емес. Керісінше, оқып оянған, тоқып түзел­ген. Кемеліне бастаған, кененіне жеткізген. Тіпті, Мысыр кітапхналарының маңдай­шасына төрт-ақ сөз жазылған: «Адам жанын емдейтін дәрі», — деп.

4.

Тарауы жағынан таңқалдырғандар да жетерлік. Көркем әдебиет бестселлерлеріне  отыз миллион данасы  сатылған үш роман жатады. Жаклин Сюзанның «Қуыршақтар алқа­бы», Харпер Лидің «Қылжақпастың қазасы» және Маргарет Митчелдің  «Жел айдап әкеткендер». Бұлар оқырманын  ұй­қы­сынан айырып, ынтызар  еткен кітап­тар…

Өзімізге келейік. Әлімсақтан белгілісі, қазақтың қара сөзі де, дана сөзі де кітапта. Қазіргі жайын сұрап жатқан кім бар? Айта қояр адамын да таппайсың. Жалпы мәлі­меті үш жүздей аталым жарық көреді екен. Бірақ, кім шығып жатқаны  мен қалай шығып жатқаны жұмбақ. Бұрын шығатын кітаптардың тақырыптық  жоспар тізімі бола­тын.  Ол жеке кітапша боп ұйымдарға, оқу орындарына, сауда нүктелеріне танысу үшін таратылатын. Сөйтіп жер-жерден  тап­сырыс түсіп, таралым жасалатын. Қандай кітап шыққанын  жұртшылық біліп оты­ратын. Қазір қай баспадан қандай кітап шыққанын білу мүмкін емес. Тізіммен шығып,  тізіммен таралып жатқан кітаптар­дың тағдыры тек шығу бақытына ие авторлардың өзіне ғана мәлім.

«Осыдан кейін оқылатын кітаптың шыққанын қайдан біледі, оны қалай іздеп табады?» — дейді сауалым.

«Нағыз оқылатын кітаптар шығару үшін де мәдениет керек», — дейді ойым.

Бұған келісерсіз, иә келіспессіз. Мәде­ниетіңіз білсін.

5.

«Бір аштың бір тоқтығы болады, бір тоқтың бір жоқтығы болады», — деп қалам­герлер өздерін жұбатып жүр. Онысы — кітап­тың да күні туар дегендік. Баяғы дәс­түр баяны басым. Елімнің еңсесі тік­тел­ген­де қаламгері қайтіп кемдік көрмек. Кеңдігі лайық емес пе. Басқаша елестете алмайды.

Қаламгер қаламақыға қарайды. Қалам­ақы — маңдай терінің өтеуі. Жазғанының жемісі. Ретро естелік: кеңес дәуірінде түрт­кенге төленетін. Баспалар мен газеттерде айына екі рет қаламақы беріледі. Радио да солай. Жазғаныңа  заңды түрде аласың. Кешіктіру деген болмайды. Ауылдағы  автор­­ларға  төлем қағазы жөнелтіледі. Кеңес үкіметінің қаламақыға адалдығы қазір түсімізге кіреді.. Бүгінгі күнмен салысты­руға келмейді.  Қаламгердің сабыры тау­сыл­ған, салы кеткен. Ендігісі осы, қалам­гер­лер, журналистер тегін жазуға да қайыл секілді.

6.

Бір жазушы келді.

—  Журналға шығып едім, қаламақы алып келем, — деді.

— Қанша? — десем,

—  Екі мың, — дейді.

— Кейбір басылымдар мүлде төлемейді, — деп қояды.

Ол — маған, мен — оған таңдана қарас­тық. Ол — күлді, мен — күмілжідім. Ал кіта­бы шыққан жазушының алатыны да асып бара жатқан жоқ. Әрісі — болымсыз төлем,  бес-алты бума кітап. Тегін сенбілік­терге шығу­шы едік, ал мұндай тегін  ең­бектің қазақ қаламгерлеріне тәндігі айны­майтын ақиқатқа айналған. Өз күніңді өзің көрдің қағидасына мойын­сұнған. Әзірге қаламгер халі қауқарсыз, қаламы қамсыз, құқы қорғаусыз.  Ала алмай жүр қаламақысын.

Адал ақысын.

7.

Ақын неге ұялды?

Атақты ақынымыз Олжекең (Сүлейме­нов) мәдениет мәселесін талқылау бары­сында ол жайында ашыла ақтарылып былай депті:

«Мен әлгінде бейне сюжетте Олжас Қасым атты жас ақынның сөзін тыңда­дым. Жас Олжас, жаңа заманның, тәуелсіз әдебиеттің Олжасы деуге әбден болады. Сол Олжасқа қарап отырып ұялдым… Біз жаңа буынға ештеңе қалдырмадық. Енді ештеңе бере алмай отырмыз. Жас Олжастың кітабы  жиырма мың данамен шығыпты. Бес баспа табақ өлеңдері үшін жиырма бес мың теңге қаламақы алыпты. Өзіне 1 дана ғана кітап беріліпті.  Ұят қой. Мемлекеттің қамқорлы­ғын сезінбеген өнер өгей бала сияқты өмір сүреді. Мен өзім соншама атақты ақын болсам да, соңғы  25 жылда шыққан кітап­тарым үшін 1 теңге қаламақы алмаппын. Сол арқылы мемлекет менің кәсіби шығармашы­лығымның лайықты бағасын бермеген сияқты болып шығады. Иә, басқа қызметім үшін ақша төлейді және аз емес. Бірақ, мен ақындық еңбегімнің жемісі — өлең жинақ­тарым үшін қаламақы алуға тиістімін ғой». («Кітап – ұлттық қазына», Қ.Серік­қызы, «Қазақ әдебиеті», №44, 2016 ж.)

Мінеки, бұл кітап пен қаламақының бүгінгі келбеті. Ақынның сөзі ақиқаттың өзі боп тұрған жоқ па. Бұған ұялмағанда қайтесің.

Әлде ұят деген біздің бұл өмірімізден баз кешіп, ғайып болған ба?

8.

Кітап идеологиясы сауалдардан тұрады. Ауылдық мекендерде неге кітап жоқ? Кітап тілдік  тұғыр емес пе? Кітап ұлттың көркем сөзі емес пе?  Ұлттығыңды  ұлағаттайтын кітаптың неге насихаты жоқ?

Теледидарға қарасаң, тамақ пісіруден бастап тіс пастасына дейінгі көз көрім насихаттың неше атасы бар. Күні-түні бір тынбайды. Бір дәріні  апта бойы, бір кино­ны ай бойы, бір кіржуғыш ұнтақты жыл бойы дегендей. Тіпті, миымызға сіңіп кететіні сондай, түсіңде де көріп шығасың.

Ал кітап осылай  көрсетілсе, осылай насихатталса қайтер еді. Өкініштісі, ондай атты күн қайда?

Кітаптың көмбесі ұмыт, насихаты нөл. Кітап оқылмайды деудің өзегіне қарашы. Сауалына себебін өзі айтып тұрған жоқ па.

Өзімізді-өзіміз өтірік жұбатпайық.

9.

Кітапты кінәлауға да қақымыз жоқ.  Кітаптың бізді кінәлауына толық қақы бар.

Кітаптардың да дәуірі болады. Бұл — уақыттың бағасы. Кітаптардың да тағдыры болады. Бұл — өмірдің бағасы. Сайып кел­генде, ешкімге бас имейтін, ешкімді илемей­тін, адамның бар бітім-болмысын жайып салған  ақиқаттың сөзі кітап болды. Басқа­сының бәрі  желмен жоғалды, уақытпен ұмыт болды.

Қоғамның өсіп-өрбуі оның оқуы мен тоқуына қарай көш түзейді екен. Кемелін рухани қазынасымен қалыптайды екен.

Кітабына қамқор бола білген қоғамның желкені жығылмағанға ұқсайды.

10.

Кітап ғұмырын, ұзартатын — жас буын. Жастарға қарасаң, көркіне көз сүйсінеді, еркіне сөз сүрінеді. Бірақ оған кітап сөзі архаизм, одан гөрі СМС-тің тілі оңтайлы. Ол үшін кітапта баяндалатын махаббат, туған жер, ерлік-елдік, адамдық-адалдық секілді қасиеттер рухани көздер емес, жай жансыз жарнама сөздер. Кітабың жадынан тыс, ойынан өшірілген. Құлаққабына құм­был, фәни тірлігі фейсбукта, ұйқылы-ояу ойы инстаграммда.Одан айыра алмай­сың.

Көркемдік қуаты мол керемет туынды келуі керек. Ол кешікпей келуі шарт. Өйт­кені, уақыт күтпейді, уақыт өзімен жарыс­қан бәсекені қалайды. Жанды баурайтын жылдамдық, жалт қаратар жаңалық — жас­тар­дың қалауы.  Жастың құлшынысы дуда қызады.  Жаһанның дуы бізге де жеткен.  Бүгінгі беталысы анық. Идеясы тіптен қанық: «Кітаптың бетін ашпай- ақ көштен қалмауға болады!» Сенімінің түрі осы.

Көріп жатқан көріністің бәрі соған куә, соған қамшы.

11.

Қаламгер дауысы неге бәсең?  Кітабы неғып көрінбейді?  Ерек мінезі қайда қалды? Оны сол мінезімен танушы еді, сол  дауысымен қабылдаушы еді. Өкініштісі, қаламгерге тән осылардың бәрі бір көрініп-бір көрінбейді, бір естіліп-бір естілмейді.

Шын қаламгердің қаламы суымайды.  «Ұлы ақын өзі туралы, өзінің мені туралы айтып отырып, жалпы адам баласы туралы айтады, өйткені, оның натурасында адам баласына не тән болса, соның бәрі бар».  Бұл — В.Белинскийдің айтқаны. Осындай айрықша парызы мен қарызы бар қалам­герлердің тегеурінді сөзі қайда? Топтанып хатқа қол қою, үндеулерге үн қосудан не қайыр. Қаламгерлік мұрат қайтып тыныш жатқызады. Қанда бар қасиет қайнап шықпай қоймаса керек.

Қаламгердің қуатты дауысы да керек  бізге, бәрімізге, бүгінгі күнімізге.

12.

Байқасаңыз, бәрі уақытқа тәуелді. Уа­қыт уәжі қатал. Ойлауға мұрша бермейді. Ойлағаннан сұрақ туады. Сұраққа жауап берілуі керек.  Жаһандануға оңтайлысы осы.. Ойланбайтын уақыт керек. Ойлан­байтын ұрпақ керек.. Сұрақ қоймайтын ұрпақ болса жүдә жақсы.

Жаһанданудың  жанығуы жаман.  Кітап оқуға мұрша бермейді. Оқылғаннан ой туады, тіл тіріледі, талап өседі…  Сұрақ­қа жауап іздейтін ұрпақ  оянады. Ояну мен өсу қашанда қауіпті. Осылайша оқылмай­ды­ның аржағында ойланбайды ойнақ салып тұр. Тұрған да жоқ, төске шауып барады. Кітап пен оқырман екіұдай күйде. Әйтсе де жанына жақын осы күнгінің ор­тақ құбы­лысы — оқылмайды мен ойлан­байды екеуіне де  қаламгер үмітпен қарауға мәжбүр.

Үміт  таланттар мен табандыларды күтеді.

13.

Талъго дейтін тұлпар бар. Талайлардың тұрақты көлігі. Бір жолы жолаушы серік­тесім кітапқұмар боп шықты. Мен бір бума газетімді алдым.  Ол сөмкесінен алақандай кітабын шығарды. Орыс тілінде екен.

— Қазақша оқымайсың ба? — дегеніме басын шайқады. Әдебиет жайлы сыр тарта  бергеніме қосыла кетті де,  өзіме қарата ойын айтып салды. «Қазақтың жазушы­ларын түсінбеймін, — деді. — Әлі Шыңғыс­ханмен жүрсіңдер. Тіпті, өршіп барасыңдар. Тарихқа жабылып жатырсыңдар. Көріп- біліп келгендей қиялға басасыңдар, сендір­мейді. Соғыс тақырыбы  әбден сартап болған, белгілі кейіпкер, белгілі сюжет қой. Батырлар туралы мифологиялық сарынмен гөйлетесіңдер. Ауыл сайын бір батыр, сөйте тұра қалмақтарды өмір бойы жеңе алма­ғандарың қалай.  Махабатты ылғи траге­дия­мен аяқтайсыңдар. Оқи бастасаң, пәлсапаға сүңгіп, ақылдан ықылық ата бастайсың. Басқаша жазбайсыңдар ма? Ең болмаса  детективтер болмай ма. Орыстың жазушыларын қара. Жедел оқылатын повестерін бұрқыратып жатыр. Қазіргі өмір­дің оқиғалары, қазіргі адамдардың хикаялары. Ал сендер…

— Жазылып жатыр ғой, — деп ақтал­дым.

Осы кішкентай айтыс көңілге ой тастап кетті. Бәсе десейші-ау, біздің жазушы­ларымыз  оқылымды ықшам шығармалар­ды неге жазбасқа. Кез-келген жердегі дүң­гіршектерде сіресіп тұрған ондай кітаптар­дың өтімділігін де көріп жүрміз. Ауыл мен алғаш­қы махабатты жазудан жалықпаудың да шегі барын оқырман да түсінгендей-ау, уақыт та ұқтырғандай- ау. Ғасырдың өзгер­генін өзімізден де, сөзіміз­ден де көре тұра қаламды өткеннің сиясы­на сала беру көш­тен қала беру боп бара жатқанын білсек, шындықтың жағына шығарымыз анық.

Шындық уақытпен бірге жасайды.

Ендеше уақыттың тілімен сөйлей білейік.

14.

Кітап — қаламгердің сөзі. Бүгінгі күні оның өзі көрінбейді, сөзі естілмейді, оқыр­маны қайрылмай барады. Бұл бірдеңенің нышаны. Оны Қажығали Мұханбетқалиев ағамыз ашығынан айтыпты. «Қазіргі заманда қаламгердің қадірі де, беделі де, жай жағдайы да өте төмен. Қазір әдебиеттің өзі көмекке зәру, қалай құтқарамыз деген сұрақ туады». Бұған қосылмайтын  әріптес­тер табыла қоймас. Бәріне ортақ дағдарыс, бәрінің  бастан кешуі. Ең өресіздігі — жазу­шының руханиятқа қосқан үлесінің ұмы­тылуы, еленбеуі. Оның әлеуеті мен мис­сиясын місе тұтпауы. Азабына төзіп, ғажа­бына  марқайып, қоздаған ойын күй­т­теу­мен жүретін қаламгердің кітабы үшін қандай құбылысты бастан кешетіні жайлы Әбеңнің (Нұрпейісов) мына бір сөзі еске түседі.

«Ақын, жазушы жүрегінен жарып шыққан шығарманың да әрқайсысының азабы мен қуанышы әртүрлі. Қайсыбір шығармадан кейін жазушы қан-сөлін сығып алған тірі аруақтай боп, құр сүлдері ғана қалады. Бұдан былай ешуақытта қолына қалам ұстамайтын сияқтанады. Лаулап тұрған жалыны басылып, тап бір жанып сөнгендей боп, тұлабойында енді тұтайтын ұшқын қалмағандай көрінеді…»

Міне, әр туындысынан кейінгі қалам­гердің қалі, міскін қалпы. Тірлігінің таң­дауы да осы. Тек қана өзі білетін құпиясы  да осы.

Қажыкең де бекерден-бекер айтпайды.  Айта берем дейді.   Жаңғырығы құлаққа жетер дейді. Құлақ дегені бас жақта ғой. Кейде айтылған сөздің адресін тауып жататыны да бар ғой.  Ғафу  етіңіз, ендігісін өзіңізге қалдырайық.

15.

Жас ғалым жігіт бірде: «Кітап оқымай­тын қоғамды елестете аласыз ба?» — деді.

—  Көрейік…

— Қалай ойлайсыз, кітап мүлде ұмытыла ма?

— Әрине ұмытқысы келетіндер көп болса..

— Сіздіңше ол көбіңіз кімдер?

—  Ілімсіздер мен білімсіздер.

— Оларды кім ығыстырады?

—  Әрине, білімді, оқыған қоғам ғана.

Жас жігіттің қандай ой түйгенін қай­дам. Өзіме қаламгер қауымның көңіл күйі, тіпті,  жазушының Жармаққа айнал­ғаны елестеді. Ол — кітабында  өткені, өзінде бүгіні кетіп бара жатқандай  боп көрінеді.

16.

Бізде осы кітапқа қамқор бар ма?

Қазіргісін білмеймін, бұрын болған еді. Жадымызда жатталып қалғаны — Ілияс Омаров, Өзбекәлі Жәнібековтер. Еліміз тегіс білетін есімдер. Қазақ әдебиетін  қасиетті қазына санағандар. Сол қазынаға  кітаптарымен үлес қосқан, рухани байыт­қан қазақ қаламгерлерін қатты қадір­леген­­дер.  Бейіл ықыласымен де  бауырына тартып баптай білген, сырбаз сыни сабы­рымен де тыңдай білген. Талантты тану мен бағалауда көсемдік пен шешендікті қатар ұстанған ұстаздар.

Олар үлкен лауазым иелері бола тұра қамқор сөзімен кішірейіп қалам деп қым­сынбаған. Қайта қаламгер қауыммен, талант­тар ортасымен жақындасуға ықы­лас­ты болыпты.  Кітабын оқып, кінаратсыз хатын жазады, алыстағыны астанаға шақы­рып, жақындағысының жолын ашады. Бұл қаулап өсіп келе жатқан қазақ  әдебиетіне, оның рухани бұлқынысына, шығарма­шылық қайнарына, беталыс шабытына деген қамқор кеңдіктің кемелдігі еді. Бұл оларға тән ұлылық десек те дұрыс.

Ақиқаты — соның бәрінің аңыздай боп айтылатыны.

17.

Қазіргі өмірімізге қарасақ, осы теңдес бетке ұстайтын қайраткерлерімізді аңсай­тын секілдіміз.  Айналамызға қарайықшы, көріне ме, әлде көрінбей ме? Задында, барды бағалауға жоқпыз.  Елегіміз келмейді. Місе тұтпау — машықты ісіміз, мін табу — әдеті­міз. Әйтпесе, ерсіз  ел бола ма?  Ақиқатына жүгінсек, алысқа бармай-ақ алдымыздан шығар тұлға да көрінер, тек тани білу керек-ау. Ілекеңше (Омаров)  мәдениетті мінез көрсететін, талғампаздық танытатын, білімпаздықты бәрінен биік қоятын, әде­биет­ті  әлеуметтің көркем ойы санайтын, соған ісі мен ізгілігін арнаған жанды көр­сек, оны танығанымыз.

Оның қазақтың Қалиханын (Ысқақ) қалай қадірлейтінін көрдім-сүйіндім, жур­налист Зәкір Асабаевтың жазғандарына риза болғанын естідім – қайран болдым, талай ақын-жазушыларға қамқорлық жасағаны елге жайылды — құрметім артты, т.т… Осылай оның әдебиет пен мәдениеттің абыройлы тұлғасына, жанашыр тумасына айналып кеткеніне көптің өзі күә.

Ол Ілекеңдердің ізімен келе жатқан — бәріміз білетін білікті жан, бірегей қайраткер Мұхтар Құлмұхаммед.

Қазақ кітабының бас жана­шыры.

18.

Қазақ кітабы да кеңіс­тікте жалқы өмір сүре алмайды. Келер күні үшін қамқорға ділгір. Ұлттық идеяларды сақтаушы ретінде де кітап ұлттың қамын жеушіге үміт артады. Бірақ, біз осыны дұрыс айтып, ұрпағымызды ұғындыра алып жүрміз бе?

Мойындайық, кеңес дәуі­рінде керемет тұлғалар болған. Кере­мет жазушылар болған. Кере­мет кітаптар да…әндер де, әншілер де, кинофилм­дер де болған. Қазір жоқ­тан бар жасауға жұлқыныс қатты, өзеуреген өзімбілем басым.

Жоқтан бар жасауға  болмайды, бардан бар жақсылық бастау алады. Бұл ешбір өкімге иілмейтін өмірдің ақиқаты.

Бірақ мына өмір ақиқатқа да сенбейтін өмір.

19.

Кеңес дәуірінде  ақын-жазушылары­мыз­дың кітаптары көп данамен  жарық көре­тін. Ақын Олжас Сүлейменовтің поэ­зия­лық жинақтары, Кемел Тоқаевтың шы­тыр­ман оқиғалы повестері жүз мың данамен тарайтын. Басқа да жазушылар 40-50 мың­дық межеден көрініп жататын.  Меніңше бұл да қалың оқырманның ықы­ласы,  қазақ кітабының портреті. Оған қосар­ланып  қазақтың портреті де қылаң береді.

Қазақ — кітабымен бірге жасайды. Уақыт сынын бірге қабылдайды, бірге көреді. Қарап тұрсаң тағдырлас.

Кітап дегенде….исі қазаққа белгілі Иман­ғали Тасмағамбетовтің жүз кітабы еске түседі. Қазақ кітабының тағдыры қар­жының қайырымсыз шарасына ұшырап, жағалауына қалай жетуді білмей жанық­қан, жабыққан кезі еді. Соны көре біліп, қиындықтың құрсауынан алып шыққаны аңыздай боп кеткен. Бұл — мемлекеттік лауазым иесінің қайраткерлік болмысы,  тура бидей  батыл тұлғалық  қадамы  еді.

Ұмытпасымызға уақыт қоймапты-ау. Кеп кешегінің оқиғасы  еді, бүгін ретро­естелікке айналыпты.

Кітап жайлы осындай естеліктер көп болса ғой…

20.

Тағы да оқылады мен оқылмайды. Осы орайда ұлылардың бірінен оқығаным бар еді. Атын ұмыттым (ғафу өтінем), бірақ, айтқаны есімде қалыпты.

«Басқаны білмеймін,білетінім дүниеде бір керемет кітап бар. Ол — қасиетті Құран кітабы. Оны миллиардтаған халық күн сайын  бес мезгіл оқиды. Күн сайын!» деп ағынан жарылған екен. Күн сайын!  Ғажап емес пе?!

Ақиқатқа айтарың бар ма.. Әрине, адамзат үшін басқа да кітаптардың орны ерекше. Өзіне лайық орны барын ұмыт­пайық. Мұны да мойындайық.

21.

Тіліміздің тамыры кітапта дейміз. Қазір мектептерде үш тілде оқиды.

Үш тілді үйреніп жатыр.

Үш тілде сөйлейтін боп жатыр.

Үш тілде жазатын боп жатыр.

Үш тілде ойлайтын боп жатыр.

Үш тілде ойнайтын боп жатыр.

Оқулығы үш түрлі кітап — үш тілді кітап.

Отан тануы мен Өмір тануы қай тілде болар екен?

22.

Кітап біреуге арзан, біреуге қымбат көрінеді. Бұл бүгінгінің белгілі жайы. Ал сәл сабыр шақырып ойланыңызшы.

— Ұлттық құндылық ретінде кітаптың құны  қанша тұрады?

Бұл тесті сауалы емес, текті сауал.

Жауабын үміт дейтін алыстан емес, шындық дейтін намыстан іздеу керек шығар, бәлкім…

Бұл үйге тапсырма да емес.

Бұл ұлтқа тапсырма.

Теледидарға қарасаң, тамақ пісіруден бастап тіс пастасына дейінгі көз көрім насихаттың неше атасы бар.. Күні-түні бір тынбайды. Бір дәріні  апта бойы, бір киноны ай бойы, бір кіржуғыш ұнтақты жыл бойы дегендей. Тіпті, миымызға сіңіп кететіні сондай, түсіңде де көріп шығасың.

Ал кітап осылай  көрсетілсе, осылай насихатталса қайтер еді. Өкініштісі ондай атты күн қайда. 

— Қазақша оқымайсың ба? — дегеніме басын шайқады. Әдебиет жайлы сыр тарта  бергеніме қосыла кетті де,  өзіме қарата ойын айтып салды. «Қазақтың жазушыларын түсінбеймін, — деді. — Әлі Шыңғысханмен жүрсіңдер. Тіпті, өршіп барасыңдар. Тарихқа жабылып жатырсыңдар. Көріп- біліп келгендей қиялға басасыңдар, сендірмейді. Соғыс тақырыбы  әбден сартап болған, белгілі кейіпкер,белгілі сюжет қой. Батырлар туралы мифологиялық сарынмен гөйлетесіңдер. Ауыл сайын бір батыр, сөйте тұра қалмақтарды өмір бойы жеңе алмағандарың қалай.  Махабатты ылғи трагедиямен аяқтайсыңдар.Оқи бастасаң, пәлсапаға сүңгіп, ақылдан ықылық ата бастайсың. Басқаша жазбайсыңдар ма? Ең болмаса,  детективтер болмай ма. Орыстың жазушыларын қара. Жедел оқылатын повестерін бұрқыратып жатыр. Қазіргі өмірдің оқиғалары, қазіргі адамдардың хикаялары. Ал сендер…

Кітап біреуге арзан, біреуге қымбат көрінеді. Бұл бүгінгінің белгілі жайы. Ал сәл сабыр шақырып ойланыңызшы.

— Ұлттық құндылық ретінде кітаптың құны  қанша тұрады?

Бұл тесті сауалы емес, текті сауал.

Жауабын үміт дейтін алыстан емес, шындық дейтін намыстан іздеу керек шығар, бәлкім…

Бұл үйге тапсырма да емес.

Бұл ұлтқа тапсырма.

Жақау Дәуренбеков, жазушы, «Ана тілі» баспасының директоры, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Дереккөз: Алматы ақшамы