Елбасының өзіне де айту керек!

Смағұл ЕЛУБАЙ: “Қазақша сөйлеме¬сең¬дер сендерді кім сый¬лайды?” деген сөзін – ¬Біздің ұлттық құндылық¬тар¬ы¬мы第¬дың дамымай жатқанының бір с嬬б嬬бі, патриотизмнің жоқтығы с嬬кіл¬¬ді. Патриотизм болса заң қабыл¬да¬нар еді, ол заң іске асар еді. – Кеңес заманында жалпы кең¬ес¬тік идеология, жалпы кеңестік пат¬рио¬тизм болды. Ол патриотизм¬нің мық¬тылы¬ғы сол, сөз бостандығы ке¬ліп еді, кеңес үкіметі жалп етіп құлବ¬ды да қалды. Неге? Өйткені кеңес заманында 99 тіл жойылып кетті. Бұл кіші халықтардың тіліне қарсы кең¬ес¬тік режим болатын. Қа¬зақ хал¬қы да Сібір халықтары секілді жойылу¬ға беттеген халық болатын. Кеңес одବ¬ғы енді бір 20 жыл тұрғанда біз де «иван» болып кетер едік. Тілге қар¬сы саясат - ұлтқа қарсы саясат. Яғ¬¬ни, орыс тілінен басқасының бә¬рі жойыла бастайды. Бұрынғы ап¬парат, саясат қазақ тілін жою¬¬ға бағыт¬¬тал¬ды. Жою дегенді сବнବ¬¬лы түр¬¬де айтып отырмыз. Өйткені кеңес үкіметі қазақ тілінде тәрбие беретін балабақ¬¬ша ашуға қарсы болды. «Ер Төс¬¬тік» деген балабақша ашылып еді, «бұл жерде тек ұлтшылдар армиясы шы¬¬ғବды» деп Соломенцевке дейін айқай¬лап, «Правда» газетінде жазылды. Бір балабақшаның өзін көре алмай соған құзғындай шүйіліп, қасқыр¬дай талады. Алматыда мен бітірген жал¬ғыз қазақ мектебі болды. Оның өзінде қала балалары емес, шопанның балବла¬ры оқыды. Жалғыз балабақша мен мектепті құртқан соң болды емес пе. Одан кейін тіліңді құртады. Тілің құры¬са, ұлтың да құриды. Біз неге айқайлаймыз? Тә¬у¬ел¬сіз¬дік алған жылдары деколо¬низа¬ция, яғни, отарсыздандыру жай¬лы бір құжат қабылдану керек еді. 70 жыл бойы ұлтсыз¬дан¬дыру машинасының ту¬ра¬ған құндылықтары быт-шыт бо¬л¬ып жатты. Соларды жи¬нау үш¬ін жүйелі, мақсатты тәуелсіз¬дік идеологиясы қажет еді. Өкі¬ні¬шке қарай ондай құжат қабыл¬дан¬бады. Бірақ осы бағыт¬та жұмыстар басталды. Мысалы, ме¬шіт¬тердің салына бастауы дін¬і¬міз¬¬дің қалпына келуіне көп септігін тигізді. Кеңес өкі¬м¬еті кезіндегі жабылған 700-дей мектептің қайта ашы¬луы тілі¬м¬ізді, санамызды, ұрпағымыз¬ды ұлтқа бет бұруға арналған шବ¬ра¬лар болатын. Бірақ бұлар¬дың көбісі тек ауылды жерде жү¬з¬¬еге асып жатты. Қалада әлі де сол күйінде қалып келеді. Әсі¬¬р¬¬¬е¬се қала қазақтары, оның ұр¬¬пақ¬¬¬та¬ры арасында. Осыны кө¬ріп отырғаннан кейін шыр¬ы¬л¬дବма¬ғанда қайтеміз?! Қалада мәң¬¬¬¬¬¬гүрттенген ата-әже¬лер не¬ме¬релерімен орысша сө鬬лесе¬ді. «Қазақ пен қазақ қазақ¬ша сөйлессін» деген ұран дала¬да қалды. Себебі, қаланың орыс¬та¬н¬ған халқы біздің сая¬сат¬тың сол¬қылдақтығын се¬зіп отыр. Тәуел¬сіздік алған жыл¬да¬ры бала¬ларын қазақ мекте¬бі¬не берсе, кей¬інгі жылдары қайта¬рып ал¬ды. Өйткені мемлекеттік тілді біліп, білмеу талап етілмейді. Заң тек қағаз жүзінде! Оны сізден ешкім талап етіп жатқан жоқ. Талап ететін болсаңыз сіз¬ді жауапқа тартады. Кеше ға¬на осы мәселе Ассамблеяда ай¬тыл¬ды. Мемлекеттік тіл білмейтін¬дерден «неге сен мемлекеттік тіл білмейсің десең», ол оны кемсіткен болады екен. Бұл кемсіту емес! Конституцияда «кез-келген азамат мемлекеттік тілді меңгеру керек» деген бап керек. Дүние жүзінде 220-дан аса мемлекет болса, сол елдің бәрінде бұл бап бар. Егер тіл білмесең еш жерге жұмысқа тұра алмайсың. Біз бұл жерде мемлекеттік қызметті айтып отырғанымыз жоқ. Аула да сыпыра алмайсың! Жұмысқа тұру үшін сені дайындайды, тіл үйретеді. Біздің қолданыстағы заңымыз талап етпейтін, ете алмайтын заң. Соны орыстанған қазақтар біліп алды. Бұл күйінде мем¬лекет¬тік тіл ешқашан өр¬кен¬демейді. Талап ететін, ең болмағанда мемлекеттік ше¬неу¬нік¬терден талап ететін заң қабылданғанда ғана, мемлекет¬тік тіл өзінің мәртебелі тұғы¬рына қонады. Өткен 20 жыл дәл осыны көрсетті. Біз талап ету¬ден қорқамыз, жалтақпыз. Бір¬д嬬¬ме болып қалар деген үрей. Бұл біздің шенеуніктердің сана¬сында қалыптасып қалған. Кезіндегі Кремльдің алдындағы, орысша сөйлейтіндер алдын¬дағы үрейдің қалдығы. Ком¬мунистер осылай етіп еді, хал¬қын сатып, жығып беріп еді деп солардың істегенін істеп отыр. Бәрі кеңестік сананың улы жемісі. Аяғымызға тұсау, сана¬мы第ға құрсау ол. Бұндай жайбасарлықпен біз тілден ай¬ыры¬лып қалуымыз мүмкін. Әри¬не, мен түк жасалып жатқан жоқ демеймін. Жасалынып жа¬тыр. Бірақ біздің жиырма жыл¬дағы қарқынға қарар болсақ, бұл тым баяу, тасбақа тірлік. Тек жұртты алдарқату. Осы жерде айтқым келгені «егер біз қазір қазақ тілін үйретуді күштемелейтін болсақ, на¬ра¬зылық туады» деген пікір бар. Бұның өзі жалтақтықтан, қорқақтықтан шығатын, түк істе¬меу¬дің сылтауы. – Бізге патриотизмнің қандай болатынын көрсете алатындар бар ма қазір қоғамда? – Осы жерде қазақ тілін мең¬гер¬ген өзге ұлт өкілдеріне қарау¬ымыз керек. Герольд Бельгер мен Асылы Османды алайық. Олар кімнен кем? Керісінше ор¬ысқ¬а да, неміске де, қазаққа да сүйкімді жандар. Қазақстанға ең сүйкімділер де осылар, осыла¬р¬¬дың ізін қуып жүрген өзге ұлт өкілдері. Сондықтан мәңгүрт қа¬зақ¬тар қазақ тілін неғұрлым тез үйренсе, соғұрлым ұлттық ү鬬лесім қалпына келеді. Айтып оты¬р¬¬мын ғой, Асылы мен Геро¬льд кімге жеккөрінішті. Ешкімге. Бұлар бүкіл ұлттың сүйікті, қа¬ла¬у¬лы азаматына айналып отыр. Мінеки, неғұрлым өзге ұлт өкіл¬дері мен мәңгүрт қазақтар ме¬м¬¬лекеттік тілді тез үйренсе, с¬ғұ¬рлым ұлтаралық үйлесім, келі¬сім мен түсіністік орын ала¬ды. Қазақ тілін меңгерген өзге ұлт өкілдері сол тілдің, ұлттың шын мәніндегі боямасыз пат¬рио¬т¬¬тары болатынын әлгі тұл¬ға¬лар дәлелдеп отыр. Біздің идеологтар, егер олар бар болса, жаңағы тұлғаларды насихаттау керек, ел алдына шығарып. Шын мәніндегі интернационалист, шын мәніндегі ұлт пен ұлтты жалғаушы алтын көпір екенін көрсету керек. Ұлы даланың тілі қазақ тілі. Қазақ тілін біл¬мей¬тін қалалықтар ұлы дала¬ны сүймейді. Оларда патриот¬тық жоқ. Сондықтан да ана Лон¬да¬нға, Нью-Йоркке барып, сон¬да қалып жатыр. «Қазақ тілі мемлекеттік тіл болса, кейін қай¬тпай¬мыз» деген сорақылық¬ты айтты. Одан артық не кер¬ек? Ондай нигилизм тіл білмеген¬діктен шығып отыр. Олар тіл білсе, Отанын, даласын, мәде¬ние¬тін, әдебиетін, тарихын сүйеді. Нағыз патриот болып шығады. Оны біз Герольд пен Асы¬лы¬ның бейнесінен көріп отырмыз. Бүкіл Қазақстандық бола¬шақ азаматтың үлгісі, моделі. Сон¬дық¬тан бүкіл Қазақстан¬ды¬қтар Герольд Бельгер, Асылы Осман болуға ұмтылу керек. Біздің мем¬лекетіміз соған күш салу керек. Ол үшін мемлекеттік тіл туралы дербес заң қабылданып, міндеттелу керек. Меңгеруді тездету керек. Қазіргі заңның қа¬былда¬нғанына 20 жыл болды. Сәл санасы бар адамға 20 жылда бір емес, бірнеше тіл үйренуге болады. Яғни, біздің заң дұрыс емес, саясат дұрыс емес. 20 жылда өз халқына бір тілді үйрете алмаған заңды қоқысқа тастау керек. Талап ететін заң керек. Талап етпесең, өзің өзгенің таба¬н¬ында қаласың. Кезінде біздің бас¬шылବрымыз бен интеллеген¬циямызда ендігі жердегі тіліміз орыс тілі болады, баламызды орысша оқытпасақ далада қалады, өзбек, қазақ деген болмайды, тек бір кең¬ес халқы болады деп төске ұр¬ып, ұрандап жүретін. – Тәуелсіз Республика болғаны¬мыз¬бен, санамыз, идеологиямыз сол баяғы кеңестік саясаттың шоқпарын ұстап келе жатқан жоқ па? – Идеологияда еш өзгеріс бол¬ған жоқ. Қазіргі кезде қа¬зақ халқының ұлттық құндылық¬тарының дамуына қара¬саң, кеңес одағы салтанат құрып тұрған сияқты. Өзге елдерде олай емес. Кеше ғана Түрікменстаннан кел¬дім. Президент сарайының төбесінде «21-ғасыр түрікмен¬дер¬дің алтын ғасыры болады» деген ұран айқайлап тұр. Бар¬лық жерде солай. Ол ұран түр¬ік¬мендердің еңсесін көтеру¬дің басты құралы. Ал біз қазақ деуге қорқамыз. Ол тағы да сол кеңестік сана. Өз ұлтын көтеру ұлтшылдыққа апарады деген үрейден туған. Осы сөз біздің Елбасының да аузынан шығып еді ғой. Ол сөз¬ді ұранға айналдыру кер¬ек. Қазақ халқын көтеру де¬ген сөз Қазақстанды көтеру дег¬ен сөз. Қазақ халқының ең¬с嬬сін көтеру Қазақстанның еңсесін көтеру. Өйткені өзге ұлт¬¬тар бізге қа¬ра¬й¬ды. Еңсесі тө¬мен¬¬дег¬ен, сорлаған бейшара хал¬ық¬¬тан кім үлгі алады. Кімге ті¬рек болады. Қазақ халқы Қазақ¬ста¬н¬ға тірек бола¬тын, локо¬мо¬тив болатын ұлт. Ұлттық рухты күшейту керек. Ол деген өзге ұлттарды шет¬¬тету емес, кер¬ісін¬ше олар¬ды бір арнада тоғыстырып, жұмы묬дыру, алға сүйреу. Қазақ¬тың бойында жасампаз¬дық, пас¬сио¬нар¬лық күш бар. Ол болма¬са қазіргі саясатты, мына Астана¬ны салып жатқан кім? Қазақ¬тар. Басқа ұлт салса кеңес одағында неге салынбады. Осы күшті жоғалтпау керек. Өзгелер осы ұлы күштің айналасында жұмылу керек. Жақында түрікмендер орыс тілінен бас тартты...Оны мен өз көзіммен көрдім. Пре¬зи¬де¬нт сарайының қарауылы¬мен орыс¬ша тілдесе алмай, түрікмен¬ше сөйлеуге мәжбүр болдым. Бізге не¬ге осы ағайындардан үлгі алмасқа? Мен жалпы өзге тілді ұмы¬т¬ып қал деген саясатқа қо¬с¬ы묬¬ма鬬¬мын. Біздің халық та¬лант¬ты халық. Тіл білгеннен кем болмайды. Оны пайдаға айнал¬ды¬ру керек. Өйткені орыс тілінде информация көп. Ғылым ілгері дамыған. Империя болған. Оған қоса ағылшын тілін білу керек. Бірақ өз тіліңді толық білуің керек. Қазіргідей шала, шүлдір-шүлдір емес. Бүткіл мектеп бағдарламасы осыған бағытталу керек. Алдымен бала өзінің ана тілін толық меңгеріп алмай, басқа тілді қоспау керек. Кейін игеру керек. Одан ешкім кем болмайды. Біздің хандарымыз да бірнеше тіл біліп, балаларын да оқыт¬қан ғой. Бірақ өзге тіл мемлекеттік тілді ысырмау керек. Елбасының «Қазақ пен қазақ қазақша сөйлессін» дег¬ені бар еді. Кеше Түркияға барған¬да президенттің қазақша сөй¬ле¬ген¬ін көріп разы болып қа묬дық. Осылай болу керек. Өзі Қос¬танайға барғанда «балалар¬ың¬ды қазақша оқытпасаңдар, қа¬зақ¬ша сөйлемесеңдер сендерді кім сыйлайды» деген. Осы сөзді Елбасының өзіне айту керек. Шетелге барғанда өз тіліңді өзің сыйламасаң, сенің тіліңді кім сыйлайды. Жалпы біз бәрін елбасыға артып отыру бермеуіміз керек. Әрбір адам өз отбасында президент болу керек. Өз үйін мықтап тәр¬¬биелей алса жақсы болар еді. Бәрін кеңестік идеологияға да жауып қойып отыра беруге болмайды. Сол саясаттың қы¬сым¬ын бізбен бірдей көрген, сезген шешен халқы неге жой¬ы¬лып кетпеді. Яғни, біздің өзі¬міз¬дің ұлттық санамызда бір ақа¬улық болды. Оның үстіне 21-жылғы ашаршылықта 2 мил¬лион, 32-жылы тағы да 4 ми묬лион адам қырылды. 37-жылы келді де ұлттың қаймағы болып отырған зиялыларды алып кет¬ті. Осыдан кейін бей¬ша¬ра халық¬¬қа айналдық та қал¬дық. Сосын коммунистеріміз не¬ғұр¬лым ұлтты құртуға ат салысса, соғұрлым герой болып марапат¬талды. Домбыраны құртайық деген біздің идеологиялық сек¬ре¬тар¬ымыз болған. Оны неге айтып отыр? Саясат солай бол¬ды. Ұлттық құндылықтарды тап¬та¬ған, жойған тұлғаларды көтер¬ді. Міне сондай сұмдық, сұрқия саясат болды. Сұрқия саясат. Яғни, халықтың таққа отырған ұлдарын халқына қарсы салған сая¬сат болды. Егер ол ұлтын қорғайтын болса, тақта отыра алмайтын. Талайының басын қағып тастады. 50-жылдары по¬ли¬го¬н¬¬¬ның зардабы жайлы сөйлеген басшылардың бәрін орны¬нан түсіріп тастады. Осы¬дан барып тек бас шұлғи беретін комформистік қазақ интел¬ле¬ген¬ция¬сы қалыптасты. Біз осы¬¬¬дан әлі арыла алмай келе жатырмыз. Сол кісілердің ұрпақтары әлі де отыр ғой жоғарыда. Дәл сол ру¬х¬та тәрбиеленгендер қа¬зір де отыр жоғарыда. Олар ешуа¬қыт¬¬¬та қазақ тілі үшін жаны аш¬ы¬май¬тын, керек болса, ла¬қ¬тырып тастайтын ұрпақ. Сон¬¬¬дық¬тан айтып отырмыз, ко¬¬н¬¬¬¬с¬титуцияда мемлекеттік шене󬬬¬¬¬¬нікке мемлекеттік тіл¬ді білуге міндеттейтін бап бо¬лу керек деп. Бәріне бірдей топ¬ы¬¬¬рақ шашуға да болмайды. Ола𬬬дың ішінде де тіл десе жа¬нын беретін азаматтар бар. Со¬лар¬¬дың арқасында жергілікті жер¬¬л嬬рде қазақ тілі үшін көп іс жବсବлды. Бірақ бұлар, өкінішке орай, құлдық санадан арыла ал¬май, ұлттық құндылықтарды кө¬¬тер¬¬сек, ұлтараздық туады деген көпшілік шенеуніктердің тасасында қалып жатыр. Бұл кеңестік шенеуніктердің тра¬ге¬ди¬ясы еді. Ақыры келіп 86-жылы халықтың қарғысына ұшырады. Сол қайталанбас үшін, ұлттың төбесінде ойнап, тұқырта беруді қою керек. Жетеді қазақтың 200 жыл құл болғаны.