Нұрмахан ОРАЗБЕК, «Қазақстан» Баспасының директоры: БІЗДІҢ ҚОҒАМ ДЕМОКРАТИЯНЫҢ МӘН-МАҢЫЗЫН ӘЛІ ТОЛЫҚ ТҮСІНГЕН ЖОҚ

– Нұрмахан аға, әңгімемізді  әріден бастасақ, студент кезіңізде-ақ Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің  қызметкерлері сізді тергеп, бақылауда ұстаған көрінеді. Оған не себеп болған  еді?

– Мен мектепті бітірісімен  құрылыста жұмыс істедім. 1957  жылы КазМУ-дың журналистика  факультетіне оқуға түстім. Осы тұста  тың игереміз деген дақпыртпен Қазақстанға ағылғандардың қарасы көп еді. Бірақ оларға қазақтың қандай халық екені, оның тарихы турасында  түсіндіру жұмыстары жүргізілмеген.

          Сондықтан, олардың түсінігінде қазақ  жабайы халық. Бұл мәселеге Одақ  та, республика басшылары да көңіл  бөлмеген. Соның салдарынан сырттан  келгендердің көпшілігі қазақ халқы  туралы анайы ұғымда болды.

             Тіпті жоғары оқу орнына оқуға  түскен, білімі бар дегендердің де пікірі  осындай.      Қазақтарды менсінбей,  кекетіп-мұқататындар жетіп артылады.

              Олардың осындай қылықтарын көріп,  талай айтыстық та, тіпті төбелестік те. Біз оқуға түскеннен кейін, бірер айдан  соң, факультет комсомол ұйымының  жиналысы болды. Алты жүзден  астам адам. Мұхтар Мағауин жиын  неге қазақша өтпейді деген мәселені  төтесінен қойды. Сол-сол екен айқай- шу басталды.

“О, хозяин страны!” деп  кекеткендер табылды. Көрер көзге   кемсітуге бей-жай қарау мүмкін емес.

          Осы жиында: “Ұлт саясаты жөнінде  Ленин солай дейді, Сталин былай  дейді. Ал сендердің сөздерің мен  қылықтарың осыған кереғар?» – деп орыс азаматтардың көкіректігін,  қазақтарды кемсітетіндігін ашық  айттым.

           Бұл жиналыс айқай-шумен,  екі күнге созылды.

           Бірінші семестрді бітірген  бойда үш жылдай көрмеген елге бес-алты күнге барып қайтып  келсем, «сені университеттің  оқу бөлімінің бастығы іздеп  жатыр» дейді жатақхана  коменданты. Оған күнде барам  қабылдамайды. «Неге» деп төтесінен кетуге тура келді бір  күні. Ол да шынын айтты. Іздеген  ол емес, басқа екен. «Барамын дейді де келмейді». Бір күні тағы  да қабылдау бөлмесінде күтіп  отыр едім, біреу кіріп келді де: «Пәленшеев сіз бе?», деді. «Иә»  дедім. «Иә болса, анау бұрышта  пәлен нөмірлі машина тұр, соған  барыңыз да, отырыңыз» деді.

           Бардым да отырдым. Артынша  өзі де келді. Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінен бірақ  шықтық. Кабинетіне кірісімен  мен туралы мәліметі мол екенін аңғартты. Рудный құрылысында  тәуір істегенімді, тіпті облыстық комсомол комитетінің құрмет грамотасын алғанымды тілге  тиек етті.

          “Бүгінде студент тердің   арасында «орыстар өркөкірек,  басқаны менсінбейді» деген сөз бар көрінеді”, деп маған  сұраулы кейіппен қарады.

- Ол рас, әрі оны айтып  жүрген мен. Бізде қазақша  ешқандай жиын өтпейтіні де шындық.  Осы мәселе төңірегінде  біраз жерге барыстық. Ол  айтады: «Тіпті Жоғарғы  Кеңесте, үлкен жиындарда  қазақша сөйлейтіндер бар».

              Мен айтамын: «Білемін.  Қазақша дайындап  берген  сөзді оқып шығатындар». Әңгіме осы сарында. Ақырында  өздерінің хабаршысы болуды ұсынды. Яғни, «сексот» болуды  ұсынды. Оның өтеуі – оқуымды  бітірген соң Алматыда қалуға  көмектесу, оқта-текте сыйақы  беріп тұрмақ екен. Ат тонымды  ала қаштым. Студент кезімде сурет түсіретінмін, оны түнде  шығару қажет. Сондайда  бірқатар жігіттер келгіштейтін.

               Неге келетінін білетінмін, бірақ  сыр бермейтінмін. Мекеме  сыртымнен аңдытқанымен,  басқа артық ешнәрсеге бара  қойған жоқ.

 

ОЛ  КЕЗДЕ КазТАГ-тың   МАТЕРИАЛЫНСЫЗ  ГАЗЕТТЕР ШЫҚПАЙТЫН

– Сіз істеген тұста КазТАГ-тың беделі аса жоғары болғанын есітеміз. Сол жылдар жайында  хабардар етсеңіз...

– Партия тарихы институты ның марксизм-ленинизм   классиктерінің шығармаларын аудару секторында қызмет   етіп жүргенімде ҚазТАГ-тың  сол кездегі директоры Қасым Шәріповтің орынбасары   Жұмағали Ысмағұлов   ағамыздың шақыруымен 1974 жылы тамызда Одақ және шет ел   хабарлары бас редакциясының  редакторы қызметіне кірістім.

            1982 жылдың маусым айының   басында Қазақ ССР Министрлер  Кеңесі Президиумының  шешімімен директордың  орынбасары болып  тағайындалдым. КазТАГ-тың  сол кездегі беделі жоғарыласа,  ол қараша айында Қасекеңнің орнына директор болып  келген Кәкімжан Қазыбаев,  жоғарыда айтқан Жұмағали  ағаларымыздың арқасы.

             Менікі негізінен аударма жағы.  Бұрын ҚазТАГ аудармасының сапасы оқырманды оншалықты  қанағаттандырмайтын  еді. Осы жауапты да үлкен  мәселені шешу ең бірінші кезектегі міндет болатын.

              Жоғарыдағы майталман  ағаларымыздың тікелей  қолдауымен, нақты көмегімен  осы мәселе шешілді. Жұмыстың  жаңаша ұйымдастырылуы,  қызметкерлердің жалақысы жүйесін өзгерту, сапаға   қойылатын талапты күшейту   арқылы. Осы жұмыста әлгі ағаларыма лайықты көмекші  бола білдім ғой деп ойлаймын.

              Өйткені біздің ұстанатын   принципіміз, көзқарасымыз  ортақ десе де болатын еді. Жұмыс  барысындағы ауызбіршіліктің  өзі жұмыс сапасының артуына  ықпал ететін.

– Нұр аға, еліміздің кезінде  өзіңіз көрген, аралаған, жазған еліміздің аймақтарына араға  жарты ғасырдай уақыт салып,  «Көрген жерден көз кетпейді» атты журналистік кітабыңызды   жарыққа шығарғаныңызды  білеміз. Оған не түрткі болды?

– 2005 жылы жұмыс істей  бастағаныма 50 жыл болады  екен. Соған орай бұрынғы жазған мәселелеріме қайта оралғаным,  жүріп өткен жолдарымды тағы  да бір көргенім дұрыс болар  деп шештім. Бұрынғы жағдайға  қанықпын, қазірігісін оқырман  қауыммен ортақтасқанды жөн   санадым. Бәлкім журналистер  қауымының кәдесіне болашақта жарайтын тәжірибе болар.

           Сөйтіп, 2004 жылы Алматыдан  бастап, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Солтүстік Қазақстан,  Қостанай, Арқалық, Қызылорда,  Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстарын жеке  көлікпен аралап шықтым. Кітап - сол сапардың нәтижесі.

             Бірқатар БАҚ құралдары ол  турасында өзіндік пікірлерін  білдірді. Бұл - еңбектің   еленгендігі дер едім.

– Аға, бір сөзіңізде «Тәуелсіздікке дейін жоғарының нұсқауымен жазатынбыз, қазір қалай   дегенмен сөз бостандығы бар ғой»,  - деген едіңіз. Сөз бостандығының  самалы ескен бүгінгі күні бар  мәселе ашық жазылып жатыр деп  айта аламыз ба?

– Кезінде материалдардың   дені партияның, съездің,  Орталық комитеттің қаулысы ауанында жазылатын. Өзіңді  толғандырған белгілі бір мәселе  жайында қалам тартпас бұрын  сол туралы идея туады. Мынаны  былай жазсам оқырманға қалай әсер етеді дегендей.

           Мәселен, халықты монументтік  ескерткіштер арқылы тәрбиелеу  мәселесін «Лениншіл жас»  газетінде көтердім.  Ұлы Отан соғысы  жылдарында ең көп қырылған (пайызға шаққанда) қазақ халқы   болатын. Екінші дүниежүзілік  соғыста бүкіл Американың  400 мың солдаты опат болса,  Қазақстан 400 мың қазағынан айрылған еді. Соларға арнап  ескерткіш, мемориал мәселесі  көтерілді. Осыдан кейін жер-жерде соларға арнап  ескерткіштер тұрғызыла  бастады.

           Қарағанды Ақмола  облыстарын аралап, мәдени  жұмыспен танысқаным бар.  Бір байқағаным осы салада   республикада білім алған   маман жоқ. Көбісі Мәскеуде, Ленинградта, т.б қалаларда   оқығандар. Яғни бізде осы салада кадр даярлайтын оқу орындары   жоқ. Мақала басылғаннан   кейін, бәлкім, жоғары орындар бұрыннан ойластырып жүрген   болар, бірді-екілі мәдени- ағарту институттары ашылды.

              Сол кездегі журналистиканың   басты принципі – партия  шешімдеріне, сол шешімдерді   жүзеге асыруға септесетін  материалдар жазу. Әрине ол  шешімдер де өз тұрғысынан  халықтың мүддесін көздейді.

             Бірақ қағаз жүзінде дұрыс нәрсе  практикада дұрыс орындала  бермейді. Шын журналист сол   практикадағы кемістіктерді  көрсете білуге тиіс. Әйтпесе цензура аяқ бастырмайды.

            Қарағандыда соңғы бір  ядролық жарылыстан туған газ  жер бетіне шығып кеткені туралы   тілші мақаласы нөмірге салынды.

           Цензор алып тастауды талап етті.  Мен келіспедім. Ол да өз міндетін  орындауға тиіс. Ақырында «жеке  жауапкершілігіме аламын» деп  қолхат жазып беріп материалды толығымен жариялаттым.

              Жалпы мұндай мысалдардың  талайын келтіруге болады.  Ал, тәуелсіздігіміз тұсында   сөз бостандығы бар дей аламыз.  Журналист өз ойын ашық жеткізе  алады. Тек ойыңыздың дәлелі   қисынды болсын. Әрине, «дұрыс  емес» деген пікір де, қарсы дәлел де, айтылып, жазылып жатады.

                Бұл жақсы. Пікір алуандығы  деген сол. Яғни, дәлелдерді   саралап, оқырман мәселе туралы   өз пікірін түйе алады. Демек,   бұрынғымен салыстырғанда  ашық айту мүмкіндігі әлдеқайда   мол.

             Әйтсе де, қазірдің өзінде,  жасыратыны жоқ, кейбір   мәселелер қатты айтылса, қысым  жасау әрекеті болады. Абақтыға  қамап тастамаса да. Мұның өзі  Баспасөздің дамуына бөгет. Бұл  біздің қоғамның демократияның  мән-маңызын әлі толық түсіне алмағандығын көрсетеді.

– Әр заманның аударма  тынысы болатыны белгілі.  Бүгінгі күнгі аударманың сипаты   көңіліңізден шыға ма?

– Шындығын айту керек, қазақтың тілін бүлдіріп  жүрген мына біз емеспіз бе?  Бұлай деуімнің себебі бар.

           60-жылдардың басында бір  үлкен жиынға қатысқан едім.  Сөйлегендердің бәрі аузына  біреу түкіріп қойғандай, сөзінің  қорытындысында «сенім  білдіремін», - дейді. «Сенім  білдіремін» дегені несі? Түсінбей далмын. Заверяю дегенін  біраздан соң ұқтым. Ол бір  газеттің аудармашысы «сенім  білдіремін» - деп аударған сөз екен. Қазақшасы бері салғанда  «сендіремін», дұрысы уәде  беремін. Осындай шалажансар аудармадан қазір аяқ алып  жүре алмайсың. Жұрт, әсіресе  әкімсымақтар соған еліктеп  сөйлейді. Естіген құлақта жазық  жоқ. Тек жүйкені жұқартады.

          Осы мәселені жазсам ба деген ой  бар, бірақ, қол тимей жүр.  Ғылыми әдебиетті аудару  дегеніңіз қиынның қиыны.

          Ғылымның қай саласы болсын  қазақ тілінде түсінікті баяндауға  көнеді. Тек шеберлік керек, пәнді жақсы білу, екі тілді де  парасатты меңгеру керек.

           Саясаттану мен әлеумет танудың 20 томдығының аудармасын редакциялау кезінде бұған әбден көзім жетті. 4 жыл  редакцияладым. 50 жыл еткен  еңбегімнің ең ауыры осы болды.

 

ҚАЗАҚ   БАСПАСӨЗІ  КӨШТЕН  КЕЙІН ДЕГЕНГЕ КЕЛІСЕ  АЛМАЙМЫН...

– Қазақ журналисти касының   бүгінгі даму деңгейі көңіліңізден   шыға ма?

– Қазіргі таңда қазақ баспасөзі өсу үстінде. Ашық пікір  айту, орынды мәселелер көтеру тұрғысынан келгенде бұрынғыға   қарағанда көш ілгері деп айтуға  толық негіз бар. Кейбіреулер  қазақ журналистикасы  кенжелеп қалған дегенді айтып жүр. Меніңше бұл жаңсақ пікір.

               Бірақ баспасөзде, радиода,  теледидарда халқымыздың  болмысына жат нәрсені бірінші  орынға шығару – ұлтымыздың  жан дүниесін ұғынбау, сыйламау.

               Сөз бостандығы деген ойыңа   не келсе, соны жазу емес. Рас, сөз қолдануда, материалдың  құрылымын жасауда кететін  кемшіліктер бар. Бірақ қазақ  баспасөзі көштен кейін дегенмен  келісе алмаймын.

– Журналистер   өзгенің   кемшілігін тез көреді. Олардың  өзінде қандай кемшіліктер бар,  атап   көрсетесіз бе?

– Кемшілік бар. Журналистикада бір сөйлем жазсаң,   екіншісі соны толықтырып, ілгерілетіп тұруы қажет. Біздің  журналистерге осы жағы  жетіспейді. Сөз қолдануда кететін   кемшіліктер өз алдына. Мәселен,  кейбір журналистер «Күл болмаса,  пұл болсын» жеп жаза салады.

             Ал, дұрысы - «пұл болмаса, күл  болсын». Бұл қайдан шыққан  сөз дейсіз ғой?     Бұрындары   жәрмеңкеге бара алмайтын   адамдар бірді-екілі қарасын  базаршыларға қосып жіберетін  болған. Сонда базаршылардың  арасынан момын шаруаға «малың қолды болды» немесе  «арзанға кетті» дей салатындар  да табылатын. Сонда әлгі момын қазақ «пұл болмаса, күл болсын?»  деп қолды бір сілтеген ғой. Қосып жіберген малы тауар немесе  ақша болып қайтпаған соң, «күл  болсын» дейді ғой. Бұл осыдан  шыққан сөз.                  Қазір теріс айтып  жүргендер көп.  «Мектептің есігі айқара ашылды»  деп жазылып та, айтылып та жүр.

            Дұрысы - «шалқасынан ашылды»  болуы керек. «Айқара құшақтау»  деген бар, «айқара ашу» жоқ. Мұны  кезінде Бейсенбай Кенжебаев ағамыз  да жазып кеткен еді. Жалпы бізде  дұрыс қолданылмай жүрген сөз тіркес  көп. Журналистердің бар кемшілігін тізбелемей-ақ қояйын. Біреуі осы.

- Сіздіңше қазақ   журналистерінің арасында ынтымақ   бар ма?

- Біздің журналистерге қазақ  журналистикасының ортақ мүддесін  көздеу жағы жетіспейді. Яғни  журналистердің бірлесе жұмыс істеу  жағы кемшін. Журналистер одағы осы   мәселеге көңіл бөлсе, жөн болар еді.

- Нұрмахан аға, елімізде тіл  мәселесі қанша жерден көтерілсе  де әлі шешімін таппай келеді. Тіл мәселесінің түйінін тарқату үшін қандай жолдар ұсынар едіңіз?

- «Мемлекеттік тілдің мәртебесін асқақтатамыз, бәріміз қазақша  сөйлейміз», - деп жиі ұрандатамыз.  Тіл білмейтіндерді үйрету үшін   мем лекеттің, яғни халықтың  қазынасынан қаншама қаржы бөліп,  шығын шығарамыз. Мұның бәрі  бос әурешілік. Өз тілін білмейтін  шенеуніктер үшін қаржы шашып,  тіл үйретудің қажеті жоқ. Қазақ тілін мойындатудың бір оңтайлы жолын «Егемен Қазақстанның» ардагері Мамадияр Жақып айтып еді. Мысалы,  біреудің мансабы министр болсын, жалақысы 5 000 доллар болсын. Егер қазақ тілін білмейтін болсаң, 4 000 доллар, үйренсең толық аласың деген шарт қойылса, өзі үшін үйреніп алады.

           Меніңше бұл дұрыс пікір. Мұны  қолдағанымыз жөн. Билік басындағылар болса, 2020 жылға дейін бар қазақ өз тілінде сөйлейтіндігіне сендіргісі келеді. Мұның бәрі жәй сөз. Ынтасы адам  болмаса, тілді үйрену қиын.  Осы арада бір пікірді айта кеткім келіп отыр. Осыдан қырық жыл бұрын  Баукеңмен, Бауыржан Момышұлымен сұхбаттасқаным бар. Орыс тілін  білу – қатыныңды құшақтап жатып «Я тебя люблю» деп айта білу емес, орысша сауатты жаза білу» деген-ді.

               Сол секілді қазақша білу, әлгі сөзді  қазақша айта білу емес, қазақша сауатты жаза білу. Ал мұныңыз қиын  шаруа. Тілді білу – сол тілде сауатты жаза білу. Ал бұл өте қиын. Қазақтың  бәрі қазақша сауатты жаза бермейтіні даусыз ақиқат. Сондықтан, айтып білу  ғана емес, жаза білу жағын күйттеуіміз   керек.

– Аға, бір сөзіңізде: «Шын  ұлтшылдық деген бар. Ол өзінің ұлтының, халқының атын күллі  әлемге паш ете білу. Мен шын  мәніндегі ұлтшыл деп, қазақты дүниежүзіне танытқан Қ.Сәтбаевты,  М.Әуезовты айтар едім», деген едіңіз. Бұған дау жоқ. Шын мәніндегі ұлтшыл  деп кейінгі толқыннан кімдерді атар   едіңіз?

– Менің ұғымымда ұлтшылдық - айқаймен, дабырамен жүретін  адамдар емес, өз ісімен елін әлемге  танытатын жандар. Мен шын  мәніндегі ұлтшылдар деп қазақты дүниежүзіне танытқан Қаныш  Сәтбаевты, Мұхтар Әуезовті айтар  едім. Ұлтшылдықтың ұлы дәрежесін осы тұлғалардан көруге болады. Дәл   қазіргі қоғамды, Қазақстанның даму  барысын орынды, орынсыз бұрыс деп  санап, құр айқаймен жүрген жандарды  мен ұлтшыл деп айта алмаймын. Құр   дабырамен іс бітпейді ғой. Одан да  мәселені шешудің нақты жолдарын ұсыну керек.

             Әркім өз ұлтына кәсібі арқылы  қызмет етеді дейтін болсақ, тіл  тазалығын сақтау жолында өлшеусіз   еңбек етіп келе жатқан шын  аудармашылар да, қазақтың мәселесін жан-жақты көтеріп, жарғақ құлағы  жастыққа тимей, еңбек етіп жүрген  журналистер де ұлтшыл. Олардың  барлығы «Мен ұлтшылмын» деп  айқайламаса да ұлтшыл. Бірақ, дәл бүгінгі күнде шынайы ұлтшылдықтың   ұлы дәрежесіне көтерілген адам жоқ.

              Бірақ нағыз ұлтшылдар өзінің ұлтшыл  екендігін сөзімен емес, ісімен көрсетуі тиіс. Ондай азаматтар баршылық.  Дегенмен олардың қазір атын атап, түсін түстеп жатудың қажеті болмас.

 

БІЗ ЕНШІ АЛМАҒАН ҚАЗАҚТЫҢ  ҰРПАҒЫМЫЗ

– «Ел басқарып отырғандарда  ұлттық сананың болмауы – елдің трагедиясы», - деген екен бір  ағамыз. Сіз қалай ойлайсыз билік  басындағылардың біразы шынымен  де ұлттық санадан мақұрым ба?

– Ұлттық санасы жоқ адамның  ұлттық мемлекетті басқаруы ақылға  сыймайтын дүние. Алдымен ұлттық  сананың не екенін анықтап алғанымыз  жөн. Бүгінде «идеология қажет» дегенді жиі айтамыз. Идеология әрбір  демократиялық мемлекетте әртүрлі  болады.        Қазақтың ең бір керемет  идеологиясы - еншісі бөлінбеген  қазақпыз түсінігінде. Қазақ үш жүзге бөлінгенімен, сенің отауың   мынау, сенің шаңырағың мынау  деп енші алмаған халық. Қазақтың  «Құдайы қонақ» бола беретіні содан.

              Қонақ келмесе көңілі жарым болып,  күтіп отыратын халық жер бетінде  санаулы болса, соның бірі – қазақ.   Енші алыспаған қазақтың ұрпағы   екендігімізді ескере отырып, осы  идеологиямен жүретін болсақ, ұлттық  сана қалыптасқан ел боларымыз анық.

– Парламент депутаттарының Ұлт  көшбасшысы туралы заңы мемлекет  басшысының өзі вето қоймағаннан  кейін қабылданып кетті. Жалпы осы  дәрежені заңмен бекіткеніміз дұрыс  па?

– Француздің 16 ғасырда өмір  сүрген Жан Боден атты саясаткер  философы айтқан екен: «Егеменді Тақсыр бәрінен биік қазы болу  орнына, өз партиясын құратын болса, ол сол партияның жетекшісі ғана  болып шығады. Бір сектаға бүйрегі бұрып, екінші сектаны өлердей жек  көретін Тақсыр сөз жоқ, соңғысын  тек құдай сақтап қалмаса, күш  қолданбай-ақ, көндірмей-ақ немесе  ешқандай қорлық жасамай-ақ жойып жібере алады», - деп. Бұл сөзден  шығатын қорытынды Президент партия мүшесі (Партия – бүтіннің бөлшегі деген сөз) болмауы керек,ь  өйткені ол бүкіл елдің, бүкіл халықтың басшысы. Егер ол партияның мүшесі  болса, сол партияның ғана мүддесін қорғай алады. Мәселен, «Нұр отан»  партиясының белгілі бір топтардың  мүддесін қорғайтындығы  сияқты. Ол қалай бүкіл ұлттың көшбасшысы бола  алады? Ұлт көшбасшысы деген атақты Джордж Вашингтон да алмаған.  Керек десеңіз, кезінде Ленин де ұлт көшбасшы болған емес. Өйткені ол  тап көшбасшысы.

– Мінезіңіздің «шадыр» екенін  өзіңіз де жиі айтасыз. Өз мінезіңізден  теперіш көрген кезіңіз болды ма?

– Жоқ, мінезімнен жамандық  көрген кезім болған емес. Кейде мынаны дұрыс істемедім-ау дейтін  кездер болады. Бірақ ол жамандық  емес. Мінездің қалыптасуына келетін болсақ, мені тәрбиелеген – кітап.  Кітап қалай тәрбиелейді дейсіз ғой. Кітап тек шындығын айт, турасын айт  дейді. Мен өмір бойы осы қағиданы ұстанған жанмын. Кейде айтылатын  нәрсені біреудің көңіліне келіп қалады- ау деп алдын-ала ой сарабына салмай, тіке айтатын кездерім бар. Бетке тіке  айтатын мінезімнен біреу жек көріп  қалуы, я болмаса қырын қарауы мүмкін.

             Дегенмен, мінез «шадырлығынан»  теперіш көрдім деу өтірік болар еді.

-«Қазақстан» баспасының бүгінгі   тыныс-тіршілігіне тоқтала кетсеңіз  артық болмас...

– Құнды дүниеміздің бірі кітап  дейтін болсақ, «Қазақстан» баспасы  жұрт кәдесіне жарайтын осы бір  дүниені жарыққа шығарумен  айналысып келеді. «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша осыдан екі  жыл бұрын «Әлемдік саясаттану  антологиясын», «Әлемдік әлеуметтану   антологиясын» шығардық. Қазіргі шығарып жатқанымыз «Ғибратты  ғұмыр» деп аталатын серия. Бұл  қазақтың көрнекті азаматтары туралы ғұмырбаяндық еңбек. 2009   жылы Смағұл Сәдуақасов, Шоқан  Уәлиханов сынды халқымыздың  біртуар ұлдарына арналған кітаптар  оқырманға жол тартты. Одан кейін қолға алған шаруамыз - «Замандастан - мирас» атты мемлекеттік тапсырыспен шығып жатқан серия. Мұндағы  мақсат – ұмыт болып бара жатқан көрнекті жазушыларымыздың туындыларын оқырман қауымға тағы  бір ұсыну. Ешкімнің қаражатынсыз  баспа есебінен жыл сайын «Қазақ  күнтізбесін» шығарып тұрамыз.

            Кітапшада көрнекті тұлғалардың  атаулы күндері, өмір жолдары, даналық  сөздер, мақал-мәтелдер беріліп  тұрады. Мұның бәрі өскелең ұрпаққа керек дүние. 2010 жылы шыққан Қазақ  күнтізбесінде «Бабалардан жеткен сөз» атты айдармен даналық сөздер берілсе, 2011 жылға дайындалып  жатқан күнтізбеде ел басқару өнері турасында біздің заманымыздан  бұрынғы өткен ұлы ғұламалар айтқан пікірлер оқырман қауымның назарына  ұсынылады. Кітап әрбір адамның  серігі болуға тиіс. Қоғамды кітапсыз  елестетуге болмайды. Себебі кітап  адам баласына рухани дем береді.

– Қазақ журналистикасының   ардагері ретінде бүгінгі ізбасарларыңызға айтарыңыз бар ма?

– Журналистика үш нәрсені талап   етеді. Бірінші - тілге барынша мұқият  болу керек. Екінші - логика мәселесі   дұрыс болуы тиіс. Яғни, мақаланың  сөйлем-сөйлемімен үйлескені  жөн. Үшіншісі – материалдың   архитектурасы, яғни құрылымы дұрыс қалыптасуы керек. Қарапайым ғана  мысал келтірейін. Егер үй салсаң  да, ертең соның құлап қалмауын  ойлайсың ғой. Сол сияқты мақаланы  да ертең жарыққа шыққаннан кейін оқырманның түгелімен оқып шыққаны  керек. Сыртынан қарап сүйсінетін үй  сияқты,  тақырыбынан бастап мақала   адамды өзіне тартып тұруы қажет.  Әсіресе тақырып мәселесіне  ерекше назар аударған дұрыс. Қазіргі кезде орыс тілінен тікелей аударылған сөйлемді, я болмаса цифрларды жазып  тақырып қоя салу көп кездеседі.

           Осының бәріне мән берген жөн.  Сонымен қатар, қайсы материалды  жазбасын, журналистер бір нәрсені  түсіндіргендей болып, көп созбалақтап жібереді. Бұл да көңіл аударарлық  мәселе. Осыдан журналистердің сақ  болғаны жөн. Айтарыңды аз ғана сөйлеммен жеткізіп дағдыланудың өзі  шеберлік. Жоғарыда атап көрсеткен  үш мәселе әрбір журналист үшін басты  назарда   болса, онда басылымның да  беделі биік болары анық.

– Аға, кәсіби мерекеңіз құтты  болсын! Әріп тестеріңізге деген  тілегіңізді білсек...

– Иә, мереке болғаны жақсы. Әйтсе  де, осыған қатысты бір мәселені айта  кеткенім жөн болар. Мәселен, Египеттің  мемлекетік заңында: «Баспасөз - төртінші өкімет», - деп жазылған. Ал  біздің елде баспасөз күні деп тұрақты  бір күнді белгілемеген. Бұрындары баспасөз күнін Ташкентте шығып  тұрған «Түркістан уалаяты» газетінің  шыққан күніне қоямыз деген едік. Одан  кейін БАҚ туралы заңды қабылдаған күн дедік. Енді келіп, маусым айының  соңғы аптасына тіредік. Белгілі бір күн  жоқ. Мұның өзі баспасөзге деген қырын  көзқарас екендігі сөзсіз. Басқа кәсіп  иелерінің күні бар. Баспасөз күні деген ауылшаруашылық қызметкерлерінің  күні емес қой, жиын-терінді бітіріп алайық дейтін.     Журналистер билік пен  халықтың арасын жалғайтын алтын көпір емес пе? Ендеше халықтың  мұңын мұңдап, жоғын жоқтап жүрген  журналистер қауымының мерекесін тұрақты бір күнге қою керек.

              Барша БАҚ қызметкерлерін кәсіби  мерекесімен құттықтаймын! Халық  игілігі үшін еткен еңбектеріңізге  жеміс тілеймін!

– Мәнді де мағыналы әңгімеңіз   үшін рахмет, аға!

Гүлмира САДЫҚОВА