«КИСИ GPS» алаңында ғалымдар мен сарапшылар Қазақстандағы атом энергетикасын дамыту перспективаларын талқылады

Бүгін Алматы энергетика және байланыс университетінде «КИСИ GPS: Gylym. Pikir. Sayasat» Ұлттық сараптамалық алаңында «Қазақстан және бейбіт атом: жаңа мүмкіндіктер мен даму басымдықтары» тақырыбында отырыс өтті. Алаңды ҚР Президенті жанындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы бірлесіп ұйымдастырды.

Іс-шараға ядролық физика, ядролық технологиялар қауіпсіздігі, атом энергетикасы және өнеркәсіп саласындағы жетекші қазақстандық ғалымдар мен сарапшылар қатысты. Отырыстың күн тәртібіне энергетикадағы инновациялар, атом технологиялары және тұрақты даму, атом энергетикасының қауіпсіздік мәселелері, әлемдегі атом энергетикасының даму тенденциялары және т.б. мәселелер қойылды.

Алаң отырысын аша отырып, ҚР Президенті жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты директорының орынбасары Алуа ЖОЛДЫБАЛИНА референдум халықтың тікелей ерік білдіру құралы ретінде жалпыұлттық ауқымдағы шешімдер қабылдаудың барынша заңды тәсілі болып табылатынын атап өтіп, ҚСЗИ тапсырысы бойынша жүргізілген телефон сауалнамасының нәтижелерімен бөлісті. 

«Бірнеше әлеуметтік сауалнамалардың деректері көрсеткендей, АЭС құрылысын қолдау динамикасы байқалады. Мәселен, ҚСЗИ тапсырысы бойынша жүргізілген сауалнамаға сәйкес респонденттердің көпшілігі (53,1%) Қазақстанда АЭС салу идеясын қолдайды. Атом электр станцияларын салу идеясын қолдаушылар оған үлкен үміт артады, соның ішінде 2030 жылға қарай электр энергиясының тапшылығы мәселесін шешетіне сенімді. Содан кейін AMANAT партиясының қоғамдық саясат институты жүргізген сауалнама 59,3% деңгейінде қолдау көрсетті. Ең соңғы «Социс А» сауалнамасы «Қазақстанда атом электр станциясының құрылысымен келісесіз бе?» сұрағына 60,4% оң жауап бергені байқалады», – деді А. Жолдыбалина.

ҚР Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті Абай СЕРІКҚАНОВ төмен көміртекті болашаққа ұмтылу елімізден инновациялық тәсілдерді талап ететінін және атом энергетикасы бұл үдерісте аса маңызды рөл атқаратынын атап өтті. 

«Табиғи уранның барланған ірі қорларына және ядролық отын өндіретін кәсіпорындарға ие бола отырып, Қазақстан өзінің атом энергетикалық станциясын салған жағдайда өзінің энергетикалық қауіпсіздігін арттыруға, көмірқышқыл газының шығарындыларын азайтуға және халықаралық аренадағы позициясын нығайтуға барлық мүмкіндіктерге ие», – деп атап өтті А. Серікқанов.

ҚР Энергетика министрлігі Ядролық физика институты департаментінің директоры Мұрат ТӨЛЕГЕНОВ Қазақстандағы атом өнеркәсібінің кадрлық әлеуеті сияқты аспектіге тоқталды:

«АЭС-те жұмыс жасау үшін электриктер, механиктер, дозиметрлер сияқты мамандар қажет. Нысан радиациялық қауіпті болғандықтан, радиоэкология, адамдарға радиациялық әсер ету мамандары болуы керек. Ядролық физиктерді әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде, Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде және Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінде дайындайды».

Ядролық технологиялар қауіпсіздігі ғылыми-техникалық орталығы атқарушы директорының орынбасары Олег РОМАНЕНКО АЭС қауіпсіздігінің техникалық аспектілеріне тоқталып, соңғы буын ядролық реакторларын қорғау туралы айтып берді – дәл осындай жоба Қазақстанда іске асырылатын болады.

«Бүгінде 33 ел атом электр станциясын пайдаланады және бұл әлемдегі ең озық, индустриалды дамыған елдер. Шын мәнінде, бүгінде АЭС пен дамыған индустрия арасында теңдік белгісі тұр».

Атом индустриясын дамыту қауымдастығының Директорлар кеңесінің мүшесі Дастан ЕЛЕУКЕНОВ Қазақстанда АЭС салу туралы шешім қабылдау мәселесі бүгін неге қойылып отыр деген сұраққа тоқталды. Оның айтуынша, бұл атом технологияларын жетілдіруге және олардың қауіпсіздігін арттыруға байланысты. 

«Осыдан он жыл бұрын мұндай қадам бәріне даусыз болып көрінбеді, ал атом энергетикасының қарсыластарының дәлелдері көпшілікке негізсіз болып көрінді. Дегенмен, ядролық технологияның дамуы, әсіресе соңғы онжылдықта, барлық алаңдаушылықтарға тиімді жауаптар табу мүмкіндігін көрсетті», – деп тоқталды Д. Елеукенов.

Орталық Азиядағы New Nuclear Watch Institute Консультациялық кеңесінің төрағасы Бауыржан ИБРАЕВ елдің энергетикалық тәуелсіздігі мен қауіпсіздігінің стратегиялық маңыздылығын атап өтті.

«Заманауи технологиялық және әлеуметтік өзгерістер электр энергиясына сұраныстың қауіпті өсуіне ықпал етеді. Бұл индустрияландыру, урбанизация және цифрлық технологияларға, Интернетке, бұлттық қызметтерге және жасанды интеллектке тәуелділік және т.б., бұл олардың өнімділігін қамтамасыз ету үшін энергияны тұтынудың айтарлықтай өсуіне әкеледі. Сонымен қатар, елде тиімділігі өте төмен электр энергиясын өндірудің пайдаланылатын түрлерінің моральдық ескірген технологияларына байланысты өнеркәсіптік сектордың энергия сыйымдылығы проблемасы бар. Ел экономикасының ұзақ мерзімді дамуы және экономикалық тұрақтылық, энергетикалық сектордың дамуы, экологиялық қауіпсіздік, сондай-ақ табиғи ресурстардың сарқылу перспективасы тұрғысынан атом энергетикасына балама жоқ», – деп мәлімдеді Б. Ибраев.

Алматы Азаматтық альянсының төрағасы, қалалық Қоғамдық кеңес мүшесі Қайыржан ӘБДІХАЛЫҚОВ атом электр станциясын салу үшін дәлелдер келтірді:

«Атом энергетикасы саласын дамыту сияқты атом электр станциясының құрылысы экономикалық және әлеуметтік пайдаға байланысты. Тұрақты энергиямен жабдықтау жаңа өндірістерді құруға қосымша серпін береді, бұл сәйкесінше жаңа жұмыс орындарына әкеледі. Қазақстан жаңа ірі өнеркәсіптік жобаларды іске асыра алады, бәсекеге қабілетті озық технологияларға қол жеткізе алып, бұл ұзақ мерзімді перспективада орнықты дамудың жоғары деңгейін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді».

Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университетінің жылу энергетикалық қондырғылары кафедрасының профессоры Андрей КИБАРИН өз кезегінде перспективалы энергетикалық технологияларды форсайт-зерттеу нәтижелерімен бөлісті. 

«Қазақстандық жетекші сарапшылармен, ғалымдармен жүргізілген сауалнама және сараптамалық инсайт Қазақстанның энергетика саласындағы одан әрі Технологиялық даму әлеуетін айқындауға мүмкіндік берді, респонденттердің жартысына жуығы (46%) дәстүрлі энергетиканың перспективаларын жоғары бағалады, респонденттердің төрттен бірінен астамы (26,92%) баламалы, оның ішінде атом энергетикасын таңдады», – деді А. Кибарин.

Satbayev University А. Бүркітбаев атындағы Энергетика және машина жасау институтының зерттеуші-профессоры Инеш КЕНЖИНА Web of Science ақпараттық платформасының мазмұнын талдау деректеріне сүйене отырып, әлемдегі атом энергетикасы дамуының негізгі үрдістеріне тоқталды.

«Соңғы он жылда Web of Science-те «атом энергетикасы» тақырыбы бойынша жарияланым белсенділігінің өсуі байқалды. 2015 жылдан бастап жарияланымдар саны 1,4 есе өсті. Web of Science CC мәліметтері бойынша «атом энергетикасы» тақырыбы бойынша зерттеудің негізгі бағыттары: реакторды қорғауды басқарудың белсенді және пассивті жүйелерінің тіркесімі; модульдік және шағын реакторлар; жылдам нейтрондардағы заманауи реакторлар; тұйық отын циклі; ядролық қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу; реакторлардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығы». 

«КИСИ GPS» алаңының қатысушылары ағымдағы талқылау қазақстандықтардың атом энергетикасы мен АЭС қауіпсіздігінің артықшылықтары мен кемшіліктері туралы хабардарлығын арттыруға және оларды алдағы референдумда саналы шешім қабылдауға дайындауға мүмкіндік беретініне сенім білдірді.