Депутат Байқоңырдан гептилі бар зымырандарды ұшыруға тыйым салуды сұрады

Мәжіліс депутаты Арман Қожахметов Жезқазған және Қарағанды ​​облыстары тұрғындарының арасында онкологиялық аурулардың көбеюіне алаңдаулы. Оның айтуынша, бұл Байқоңыр ғарыш айлағымен байланысты, сондықтан ол құрамында гептилі бар шикізатты зымыран отыны ретінде пайдаланатын зымырандардың жекелеген түрлерін ұшыруға тыйым салуды сұрайды, деп хабарлайды zakon.kz. Үкімет басшысына жолдаған депутаттық сауалында Қожахметов Байқоңыр ғарыш айлағына байланысты проблема бойынша Жезқазған облысының тұрғындарынан депутаттар атына арыздар келіп түсіп жатқанын айтты. Қарағанды облысы анықталған онкологиялық аурулар бойынша республиканың көшбасшы бестігіне кіреді. Денсаулық сақтау министрлігінің деректері бойынша Жезқазған қаласында қатерлі ісік ауруларының өсуі байқалады. 100 мың тұрғынға шаққанда: 2016 ж - 241,5, 2017 ж - 250,8, 2018 ж – 268, 2019 ж - 293,6. "Байқоңыр" ғарыш айлағынан ұзақ уақыт бойы "Протон", "Циклон", "Днепр", "Циклон-М"зымыран-тасығыштары үшырылды. Осы зымырандардың сүйық реактивті қозғалтқыштарында асимметриялық диметилгидразин (НДМГ) немесе жеңілдетілген Гептил қолданылды. Гептил бірінші қауіптілік классындағы заттарға жатады-оның адам үшін өлім дозасы бір литр суға 1 микрограмм құрайды, - деді депутат. Оның айтуынша, Ресей ғалымдарының зерттеулеріне сәйкес, гептилдегі зымыран қозғалтқыштарын сынау орындары, зымыран тасығыштардың бірінші сатыларының құлау аудандары топыраққа улы зымыран отынының (РТ) қалдықтарының шөгуі есебінен қоршаған ортаға нақты қауіп төндіреді. Сумен топыраққа терең еніп, гептил жэне оның ыдырау өнімдері жер асты суларына жетеді, олармен бірге олар су құбырына және одан әрі жергілікті түрғындардың үйлеріне оңай кіре алады. Екінші жағынан, жұқтырған топырақта өмір сүретін өсімдіктер сөзсіз улы заттарды топырақтан шығарады. Бұл өсімдіктердің өздеріне де, азық-түлік тізбегінің басқа мүшелеріне де жаман эсер етеді, бұл тізбек адамдармен аяқталатыны белгілі. Сарапшылардың бағалауы бойынша Байқоңырдан (1959 жылдан бастап) ғарыш кемелерін Қазақстан аумағына, Алтай Республикасы мен Алтай өлкесіне ұшыру сәтінен бастап 600-ден астам зымыранның сатылары қүлаған. Жоғары уытты "қоқыстың" жалпы салмағы 3 мың тоннадан асады, - дейді ол. Соңғы 10 жылда Қазақстан аумағында үш апат (отынның төгілуімен) орын алды: 2006 жылы "РС-20" ("Днепр") құрлықаралық баллистикалық зымыран (ҚБР), 2007 жэне 2013 жылдары "Протон-М" ЗТ, сондай-ақ 2018 жылы Ұлытау ауданының аумағында "Союз МС-10" К¥Б-мен "Союз-ФГ" РКН авариялық құлауы. Қазақстандық ғалымдардың пікірінше, Ресей тарапы қаржыландыратын РН апаттық іске қосуларының теріс әсерінің салдарын жою жөніндегі бағдарламалар, әдетте, үш жылға есептелген, олар экожүйе үшін барлық жағымсыз салдарларды анықтау жэне жою үшін жеткіліксіз. Қазақстандық ғалымдар орындаған көпжылдык экологиялық зерттеулердің нәтижелері РН апаттары орын алған жерлерде ластануды жоюға және топырақ-өсімдік жамылғысын қалпына келтіруге шамамен 10 жыл талап етілетіндігін дәлелдеді, осы уақыт ішінде қоршаған ортаның жай-күйіне бақылауды тұрақты түрде жүзеге асыру қажет. РН апаттық құлау аудандарына іргелес аумақтарды әлеуметтік зерттеу нәтижелері зымыран-ғарыш қызметімен (РКД) байланысты психоэмоционалды фактор халықтың эртүрлі топтарының денсаулық жағдайына эсер етуі мүмкін екенін көрсетеді, өйткені созылмалы стресс эртүрлі патологиялық процестердің пайда болуына негіз болады. Бүгінгі таңда зымыран отынының компоненттерін залалсыздандырудың тиімді әдістері элі табылған жоқ, дегенмен алғашқы жұмыстар өткен ғасырдың 80-ші жылдары басталған болатын. Қожахметовтың айтуынша, бұл проблема, әрине, ғылыми зерттеулердің тақырыбы болуы жэне қазақстандық ғалымдардың ғарыштық бүйымдар қүлаған аудандардың топырақ жэне су көздерін залалсыздандыру әдістерін іздеуі керек. "Байқоңыр" ғарыш айлағының қызметінде экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуі "Nur Otan" партиясының сайлауалды бағдарламасына енгізілген жэне ҚР Парламенті Мәжілісіндегі партия фракциясы депутаттарының мониторингінде тұр. Жоғарыда айтылғандарға байланысты, қүрметті Асқар Ұзақбайұлы, қарастырылып отырған мәселенің әлеуметтік маңыздылығын, оның көпжылдық жүйелік сипатын ескере отырып, келесі мәселелерді қарастыруды сұраймыз: 1. "Байқоңыр" ғарыш айлағына іргелес аумақтардың жэне "Байқоңыр" ғарыш айлағынан үшырылатын тасымалдағыш зымырандар сатыларының қүлау аймақтарының зымыран отынындағы жэне зымырандарды үшыру үшін пайдаланылған химиялық элементтермен ластану деңгейі туралы ақпарат үсынуды. 2. "Байқоңыр" ғарыш айлағынан ұшырылатын тасымалдағыш зымырандардың зиянды әсеріне байланысты аурулардың дамуын анықтау үшін тасымалдағыш зымырандар сатыларының қүлау өңірлерінде тұратын халықты жыл сайын скринингтік тексеру жүргізу жөніндегі жұмысты ұйымдастыруды. 3. Зымырандар сатыларының құлау аймақтарын жэне апат орындарын, сондай-ақ топырақты жою орындарын (осы жерлерді) топырақ пен сукөздеріндегі, сондай-ак өсімдіктер мен жануарлар әлеміндегі гептилдің құрамын кешенді зерделеу тұрғысынан ғылыми зерттеуді ұйымдастыруды. 4. Зымыран отынының химиялық элементтерін залалсыздандыру жэне табиғи ортаны қалпына келтіру әдістерін іздеуге бағытталған қазақстандық ғалымдардың ғылыми зерттеулерін жыл сайын қаржыландыруды белгілеуді. 5. Жезқазған, Сэтбаев қалалары мен Қарағанды облысы ¥лытау ауданының "Байқоңыр" ғарыш айлағына тікелей іргелес елді мекендерін экологиялық дағдарыс жағдайына дейінгі аумақтарға жатқызу мәселесін қарауды сұраймыз.