Бағдарламаны «Таңшолпан» деп атаған Шерағаң.
2012 ж. 14 желтоқсан
6623
1
Иманбай Жұбаев: Бағдарламаны «Таңшолпан» деп атаған Шерағаң.
Әрбір қазақстандықты көтеріңкі көңіл күй, жайдары үнмен оятатын «Таңшолпан» таңғы бағдарламасының эфирге жол тартқанына биыл тура жиырма жыл толды. 1992 жылы 14-желтоқсанда тұңғыш рет қазақ көрермені қазақтың әуезді әні, тағылымды әңгімесімен көзін тырнап ашқан еді. Сол сәттен бері, «Таңшолпан» қазақтың негізгі һәм басты бағдарламасына айналды. Шынын айту керек, отандық телеарналарда 20 жылдық тарихы бар бағдарлама болған емес.
Тәуелсіздік алған жылдан бері, жаһандану дәуіріне, жанданған, гүлденген жаңа Қазақстанға дейінгі кезеңді түгел қамтыған бағдарлама да - «Таңшолпан». Қазақтың тұңғыш таңғы бағдарламасының жарыққа шығуына Шерхан Мұртазаұлы мұрындық болған. Ал «Таңшолпан» таңғы ақпараттық-сазды бағдарламасының ең алғашқы жетекшісі - тележурналист, Президент грантының лауреаты, Журналистер одағының сыйлығы мен «Күміс жаршының» иегері Иманбай Жұбаев.
20 жылдық мерейтойдың қарсаңында Иманбай ағаға жолығып, «Таңшолпанның» тарихы һәм бүгінгі қазақ телевидениесінің бет алысы жөнінде аз-кем сұхбаттасқан едік.
- «Таңшолпан» бағдарламасының 20 жылдық мерейтойымен құттықтаймыз. Бағдарламаның қысқаша тарихына тоқталып өтсеңіз.
- «Таңшолпанның» дүниеге келуіне Шерағаң себепкер болды. 1992 жылы корпорацияға басшылыққа келген Шерхан аға бағдарламалар сеткасын, эфирді қарап отырып, күн сайын эфирдің екі сағат уақыты «МаксТВ» телеарнасының орысша бағдарламасымен толығып тұрғанын байқап, «бұл қазақ өз тілінде оянбай ма?» деп шамданған болу керек. Ағамыз бірден шешім қабылдап, сол жылдың қараша айында мені телеарнаның бас директоры Рафаэль Байкенұлы шақырып, таңғы бағдарламаны дайындауымды сұрады. Сөйтіп, 1992 жылдың 1 желтоқсанында «Қазақстан» мемлекеттік телерадио компаниясының, қазақ теледидарының «Таңшолпан» таңғы ақпараттық-сазды бағдарламасының Бас редакторы қызметіне кірістім. Ал «Таңшолпан» 1992 жылдың 14 желтоқсанында, дүйсенбі, 7.00-9.00 аралығында ашылды. Алғашқы хабарды өзім және жүргізуші Лаура Юсупжанова жүргіздік. Міне, осы «Таңшолпан» бір жарым жылдың ішінде мыңдаған көрермендерге рухани қуаныш сыйлады. Бас редактордың орынбасары Бақберген Табылдиев, бөлім меңгерушісі Серік Есенов, бас режиссер Нұрлан Жұманиязов, режиссер Асыл Қаптағаева, редакторлар - марқұм Кенжебай Жармұхамбетов, Ғалия Әженова, Азамат Қалымбетов, Мұхтар Түменбаев, Дархан Наушабаев, Қуат Борашев, Базархан Айтмағамбетов, Әміролла Саримов, Гүлмария Көптілеуова, Құдайберген Қазыбаев, Махамбет Сәрсенбиев, Ғазиз Тастаев, Балжан Баялиева, жүргізушілер - Ләззат Танысбай, Гүлмира Дайрабаева, Хадиша Жәмекова, Лаура Юсупжанова, Архат Садықов, Ругина Лоджу, Жасқылық Шүйтенов, ассистенттер - Сәулет Бекмағамбетова, Эльмира Шорабаева, көлік жүргізушісі Саят Шәймерден және басқалары бағдарламаның басы-қасында жүрді. Алғаш жарыққа шыққанда «Таңшолпанның» арнайы айдарларын жүргізгендер «Зейнеп апайды тыңдасақ..» жазушы - Зейнеп Ахметова, «Заң мен заман» Мақсұт Нәрікбаев еді.
- Бағдарламаны «Таңшолпан» деп атау кімнің идеясы?
- Бастапқыда бағдарламаны жай ғана таңғы бағдарлама деп атаған едік. Яғни ешбір аты жоқ еді ғой. Бағдарлама бекітілген соң, Шерағаң «Таңшолпан» деп атады. Әрі бұл жазушы ағамыздың кейіпкерінің есімі ғой. Сөйтіп, ағамыз батасын беріп, эфирге шығардық.
- Қазіргі «Таңшолпан» мен алғашқы «Таңшолпанды» салыстырып көрейікші. Қандай айырмашылықтар мен ерекшеліктерді байқайсыз?
- Әрине, айырмашылығы көп қой. Жалпы, таңғы бағдарламаның басты мақсаты - халықты ұйқысынан оятып, қысқа да, нұсқа ақпараттар тарату. Меніңше, «Таңшолпан» қазақ телеарнасының кішігірім жинағы сияқты. Өйткені бағдарламада мәдениет те, әдебиет те, рухани-әлеуметтік, қоғамдық мәселелер де қамтылады. Қазір жастар бағдарламаға араласып, бәрін өзгертті ғой. Қазір ұлттық арнада технологиялық жағынан барлық мүмкіндіктер бар. Тек жұмыс істеу керек. Бағдарламаның әсерлі шығуы журналистердің шеберлігі, ойының ұшқырлығына байланысты. Бірақ меніңше, қазіргі «Таңшол-
пан» жылтырақ сияқты. Кемшілігі де осы болар. Тағы айтып өтетін жайт, өткенде ғана «Таңшолпанның» 20 жылдығына орай, дүркіреп кеш өтті. Сол кештің қарсаңында бағдарламадан жас қыздар хабарласып, «Аға, біздің бағдарламаның мерейтойы ғой, соған сізді қонақ ретінде шақырамыз» деді. Бұл - жай ғана бүгінгі толқынның емес, бірнеше ұрпақтың бағдарламасы. 20 жылдықты жасап, дүркіретіп тойлауға «Қазақстан» телерадиокорпорациясының жетекшісі Нұржан Жалауқызы рұқсат беріп, қаражат бөліп отырғанда, тойды өз деңгейінде өткізу керек еді. Шынымды айтсам, бізден ақыл сұрап, «былай жасасақ қалай болады?» деген адам болған жоқ. Телевидениеде әрбір бағдарлама журналистің ішін жарып шыққан баласы іспеттес. 20 жылдық тарихы бар бағдарлама қазақ телевизиясында жоқ. Кеш барысында «Таңшолпанның» жарыққа шығуына ат салысқан азаматтардың көзі тірісін құрметтеп, өмірден өткендерін еске алу керек еді. Тіпті бағдарламаның шығу тарихын баяндап, кешті жандандыруға да болар еді ғой. Әрине, бұл тек менің ғана пікірім.
- Алғаш «Таңшолпан» эфирге жол тартқан кезде, бағдарламаны өзіңіз жүргіздіңіз. Содан бері талай жүргізуші өзгерді. Бүгінгі «Таңшолпанның» жүргізушілеріне көңіліңіз тола ма?
- 90-жылдары телевидениеде бағдарламаның редакторы әрі жүргізушісі бір адам болатын. Мәтінді де бір адам жазады, жазған мәтінін өзі оқиды. Сол кезде талантты жігіттер көп болатын. Кейін келе, бағдарламаға жастарды тарта бастадық, бірақ әр жүргізушінің қасында бір редактор болды. Қазір де сондай шығар. Жалпы, қазір телевидениеге жүргізушілерді сұлу деп іздемей, оның ішкі жан дүниесіне, журналистикаға деген икеміне қарау керек. Рухани азығы әлсіз адам мәтінді жай ғана оқумен шектелсе, бағдарламаның мәні де болмайды.
- Отандық телеарналарда біраз жыл еңбек еткен әккі мамансыз. Кезінде «Бар мен жоқ» атты тұңғыш ток-шоу-дың басы-қасында жүріп, жүргіздіңіз. Бүгінде қазақ телеарналарында ток-шоу жанры жанданып келеді. Сын да, мін де айтылып жатыр. Өзіңіз бүгінгі ток-шоуларға қандай баға берер едіңіз?
- Ток-шоу жанры Америкадан бастау алып, Ресейге жетті, одан біздің елімізге келді. 1992 жылдан 2002 жылға дейін қазақстандық телеарналарда ток-шоу атымен болған жоқ. Сол заматта ток-шоуды пікірталас деп алатынбыз. Мәселен, Сағат Әшімбаевтың «Қарыз бен парыз» деген бағдарламасы болды. Бұл бағдарламада ток-шоудың элементтері болды. 2000 жылдары «Заман сауал» деген бағдарлама «31 арнадан» бастау алды. Сол жылдары Гүлжан Ерғалиеваның «Общественная позиция» деген ток-шоуы болды. Өкінішке қарай, бағдарлама жабылып, қазақ тілінде ток-шоу ашу қажеттігі туындады. Сөйтіп, «Сорос Қазақстан» қоры арқылы қаржыландырылып, «Бар мен жоқ» эфирге жол тартты. «Бар мен жоқ» тұңғыш рет интерактивті режимде эфирге шықты. Тағы бір ерекшелік, бағдарлама барысында «иә» немесе «жоқ» деп көрермен дауыс беретін. Одан кейін эфирге «Дода» шықты. Қазір телеарналардан ток-шоулар көптеп берілуде. Бірақ ток-шоуды жүргізетін журналистің білімі, зеректігі болу керек. Байқасаң, соңғы кездері кей ток-шоуларда екі жүргізуші жүргізеді. Бұл дұрыс емес. Ток-шоудың бір жүргізушісі болу керек. Екі жүргізуші бір-бірін тыңдамай, кейде өзін ғана көрсетуге талпынады да, бағдарламаға келген қонақтың пікірі мен сөзі ескерілмей қалады.
- Тележүргізушілер демекші, соңғы кездері әншіні де, бишіні де телевидениеге тартатын болдық. Бұл қаншалықты дұрыс?
- Қазір атын шығарғысы келе ме, рейтинг жинағысы келе ме, журналистикаға қатысы жоқ адамды тарту дағдыға айналды. Әрбір журналистің, тележүргізушінің ішкі білімі терең, кәсібіне деген ыстық махаббаты болу керек. Қолында дипломы жоқ, бірақ талантты журналистер бар. Бірақ кәсіпке қатысы жоқ адамды тарту дұрыс емес. Тележүргізушілерді тарту әрбір телеарнаның, компанияның басшыларының еркінде. Бірақ қазір жас тележурналистке бағыт, нұсқау көрсететін кітапшалар әлі күнге жоқ. Осыдан 33 жыл бұрын біз университетке қабылданғанда, сюжет дегеннің не екенін біліп келетінбіз. Ал қазір тележурналистерге қалай жұмыс істеу керектігін, сюжет дайындау, пікір алудың жолдарын үйретер кітапшалар жоқ. Том-том кітаптар шығарылып жатыр, бірақ нақты тәжірибеге бағыттар оқулықты шаммен іздеп таппайсың.
- Мүмкін, өзге кәсіп иесінің телеарнаға көптеп тартылуына осы бір кемшілік себепкер шығар?
- Оның үстіне қазір журналистерді дайындайтын оқу орындары түлектерінің кейінгі тіршілігіне мән бермейді. Қолына диплом берсе болды, жұмыс тауып беру жағына бас қатырмайды ешкім. Жоғары оқу орындары мен телеарналардың арасында келісім болу керек меніңше. «Іс-тәжірибеден өтіп, өзін көрсеткен жас маман алдағы уақытта осы телеарнаға кадр ретінде қабылданады» дейтұғын келісім керек.
- Телеарна саласында өзіндік орныңыз бен қолтаңбаңыз қалыптасты. Жалпы, 1992 жылдан бері 20 жылда қазақ телеарнасында не өзгерді? Артықшылығымыз неде, кемшілігіміз қайсы, отандық телеарналарға не жетіспейді бүгін?
- 1992 жылы заң бойынша коммерциялық телеарналар ашылды. Алғашқы коммерциялық телеарна «КТК», одан соң «31 арна» шықты, «Таң» бар. Коммериялық арналардың ішінде алда келе жатқаны - «31 арна», онан соң - «КТК». Жалпы, ақпараттық бәсекенің болуы жақсы. Өйткені бәйгенің алдында кім келе жатқанын аңғара алмайсың. Тіпті мемлекеттік арналар да бәсекелес келе жатыр. Әрине, мемлекеттік арнаға бөлінер қаражаттың көлемі де жаман емес. Бір қуантарлығы, қазір қазақ телеарналарында ойы ұшқыр, зерек жас журналистердің шоғыры қалыптасты. Тек жастарға дұрыс бағыт-бағдар беру керек. Қазір тәртіп солай ма, белгісіз, біздің кезімізде жас маман алдымен редактор болады, содан таланты мен талабы болса, екі-үш жылдан кейін аға редактор атанады, ары қарай бөлім меңгерушісі болады. Барлық қызметті бір редакцияда меңгеретін. Ал қазір журналистиканы бітіріп келген адам, бірден бастық болады. Қазақ телеарналарының кемшілігі де осы шығар. Жастардың бойында «өзім білемін» деген амбициясы басым сияқты. Сосын телеарнаны жандандыру үшін, әсіресе, мемлекеттік телеарнаға өзге телеарналардағы білікті, білімді журналистерді тартып, қолайлы жағдай жасаса, телеарнаның сапасы арта түсер еді. Кіл мықтылар жиналған жерден сапа да, сан да шығады.
- Әңгімеңізге рақмет.
Сұхбаттасқан Әйгерім БАҚЫТҚЫЗЫ
"Айқын"
*Тақырып өзгертілді