ЖЕТПІС ЖЫЛ АРДАГЕР БОЛУДЫ АРМАНДАҒАН МАЙДАНГЕР

...Соғыс бітіп, ел есін жинай бастаған шақта мемлекет қан майданда от кешкен ардагерлерін марапаттай бастады. Жыл сайын Жеңіс күні қарсаңында мектептерде мерекелік шаралар өткізіліп, соғысқа қатысқандарға құрмет көрсетілетін. Ұлы Отан соғысында тар жол, тайғақ кешудің бәрінен өткен, ауыр жараланған, неміс тұтқынында болған, одан қашып партизандар қатарында күрескен атам Байжүніс ондай шараларға шақырылмайтын. Кеуделеріне орден, медальдарын тағып алып, алшаң басып кетіп бара жатқан қандыкөйлек майдандастарын көзбен шығарып салып, ауыр күрсінген атама Мәлипа апам басу айтады. Иә, иә, сұм соғыстың сұр шинелін құжаттармен бірге ошақтағы отқа өртеген менің әжем... -Әй, шалым-ау, соларға көзіңді сатып,күрсіне қалғаның не? Ең бастысы-заман тыныш. Әйелің, балаң қасыңда. Әбенім аман болса, әлі -ақ сені асырайды. Атам үндемейді. Тағы бір күрсініп қойып, алыс көкжиекке көз салып отырады. "Күндей күркіреп өте шыққан "соғыстың сұмдықтарын есіне алып отырғаны болар,бәлкім... -Ата!-деймін ғой кейде еркелеп, алдына отырып алып,- Қалай соғысқаныңды айтып берші! -Қайтесің, балам!-дейді, -Ол сұмдықты енді адамзат баласының басына бермей - ақ қойсыншы... Осыны айтып тағы күрсінетін. Қазір біліп жатырмыз ғой, дәл менің атам ұрысқа кірген Харьков түбінде не болғанын. "Харьков қазандығы" деген атпен тарихта қалған сол қырғында бір миллионға жуық жауынгер жер жастаныпты. Ең сұмдығы - қандары судай аққан, шейіт болған ерлердің көпшілігі қазақтар болған. Әлі дайындықтан өтпеген дала ұлдарының қолында жөні түзу қару да болмаған. Мысалға, 306-шы дивизияда екі - үш адамға бір винтовкадан келіпті. Қаруласың қаза тапқанша қаруына кезекке тұрасың. Қандай азап десеңізші! Ал, Қазақстаннан Харьковке барған тағы бір атты әскер бригадасының жалаң қол, қамшымен жауға шапқанын, он мыңнан астам жауынгерден ешкімнің тірі қалмағанын тарихшылар енді ғана жаза бастады. Осының бәрінің ортасында болған атамның не үшін бізге әңгіме айтпағанын енді түсінгендеймін. ...Ұлы жеңіс мерекесін тойлаған ардагерлер шеруі кейде біздің көшемен өтетін. Кеуделерін мақтаныш кернеп, маңғаз басып өтіп бара жатқан майдандастарына аула жақта жүрген атам ақырын қарап қояды. Сосын тағы да ауыр күрсінеді..

...Атам тоқсан үш жасында өмірден өтті. Алла оған ұзақ ғұмыр сыйлады. Соғыста ауыр жарақат алғаны, тұтқында болғаны, партизандық өмір, майдан өтінде жаралы жауынгерлерді от пен оқтың арасынан сан мәрте алып шығуы денсаулығына әрине әсер етті. Алайда, кез келген қиындыққа қасқайып қарап тұра алатын қайсар мінезі -Байжүніс атамның тоқсаннан асып, ғұмыр кешуіне әсер етті деп ойлаймын. Бізге айтпаса да оның көңіл түкпірінде "етігімен қан кешкен ерлердің қатарында неге жүрмеймін, солар секілді неге ардагер болып, бүгінгі ұрпаққа өнегелі әңгіме айтпаймын"деген үлкен өкініштің жататынын сезетінбіз. Баяғы өртенген құжатты қалпына келтіруге біраз талпындық та. Мәскеудің, Алматының архивтеріне сұрау салынды. Нәтиже болған жоқ. Үміт үзілді. Атам да ардагерліктi армандамайтын болған. Бірде Қапшағайдың әскерге шақырылатын жастардың комиссиясына мүше болдым. Жанымда әскери комиссариаттың бастығы, ұлты орыс Колесников деген жігіт отырған еді. Соғыс жайында әңгіме қозғалып кетіп, атам жайындағы оқиғаның шет жағасын шығарғанмын. Құжаттарының Мәскеуден де табылмағанын да қосып қойдым.

-Не деген сұмдық! -деп майор күйіп кетті, -Әй, аңқау қазақтарым-ай! Әкел атаңның аты- жөнін! Құжаттары сөзсіз табылады. Майор сөзінде тұрды. Ай өтпей көктен іздегеніміз, жерден табылды. Мәскеу де емес, Алматы да емес, өзіміздің Кегеннен табылды. Атам соғысқа аттанғанда Кеген мен Нарынқол қазіргідей бір аудан болған екен. Құжаттарының көшірмесі сонда болып шықты.

...Ардагердің куәлігін қолына бергенде жас балаша қуанғанын көрсеңіз. Қайта, қайта оқып, сыйпалап, аударып, төңкеріп көре бергісі келеді. Тоқсаннан асқанда орындалған ата арманын көріп біз толқыдық. Енді менің атам- Ардагер! Әттең, кеш көрді. Өмірінің қалған бір - екі жылын куәлігін қалтасына салып алып, өзін нағыз ардагер сезінуге арнады десем қателеспейтін шығармын.

...Кеш батып қалған апақ-сапақ мезгіл. Атам Талдықорғандағы қызына қыдырыстап кеткен. Есікті біреу қағады. Ашсам ар жағында атам тұр. Жанында бір қойдың етін көтерген бейтаныс жігіт.

-Ардагер атамызды жолдан түсіріп кетуге ұялдым, -дейді әлгі жігіт, -Өзім автобустың жүргізушісімін. Басқа жолаушылар әне күтіп отыр. Жол қиыстау болса да ардагерді үйіне дейін апару керек қой!

Әй, атам-ай! Куәлігін көрсетіп, қалааралық автобустың өзін үйге бұрған ғой. Ардагерге бас иіп, айтқанына көнген жүргізуші де жігіт -ақ екен!

...Бір күні жұмыстан үйге келсем атам үйге жап- жаңа тоңазытқыш әкеліп қойыпты. Ондай техниканың қат кезі. Тек қана ардагерлер дүкенінде кредитке беріледі. Аздап ренжігендей болғанымызбен іштей қуандық. Енді бірде телевизор әкеліп тұр.Үндемедім. Ұрпақтарына аз да болса ардагерліктiң жақсылығын көрсетіп кеткісі келген шығар деп түсіндім. Жетпіс жыл күткен куәлігінің есесін осылай қайтарып, атам көп ұзамай көз жұмды...

Арман СҚАБЫЛҰЛЫ