Қазақстан ғалымдарының жұмыстары халықаралық журналдарда жиірек жарияланып жатыр - Нұрұлы Елдар

Елімізде жоғары білімді дамыту, жас ғалымдарды қолдау, ғылым деңгейін арттыру мақсатында қандай тыңғылықты шаруалар атқарылып жатыр? "Қазақ үні" ақпарат агенттігі осы мәселе жөнінде аға оқытушы, PhD candidate Нұрұлы Елдармен тілдесіп көрген еді.

- Қазақстанда жоғары білімді дамыту мақсатында қандай жұмыстар жасалып жатыр?

- Менің ойымша, соңғы жылдары Қазақстан жоғары білімді дамытуда бірнеше позитивті қадам жасады. Университеттерге академиялық еркіндік берілді, оқу бағдарламаларын өздері жасай алады. Қазіргі студент бұрынғыдай тек лекция тыңдап қана қоймайды, зертханалық жұмыс, жобалық тапсырма, дуалды оқыту сияқты тәжірибеге бағытталған формат көбейді. Кей мамандықтар ағылшын тілінде оқытыла бастады, ал шетелдік әріптестік пен бірлескен бағдарламалар жастарға халықаралық мүмкіндіктер ашады. Бұл процестерді өз көзіммен көріп жүрмін, әсіресе алдыңғы қатарлы университеттерде өзгеріс сезіледі.

Сонымен бірге, бұл реформалар біркелкі жүріп жатқан жоқ. Ірі қалалардағы ЖОО-да прогресс бар, ал өңірлік университеттерде жағдай баяу. Кейде “реформа бар” деп жарияланады, бірақ мазмұны бойынша тек косметикалық деңгейде өзгеріс жасалады: пән атауы жаңарады, бірақ мазмұны ескі. Тағы бір проблема - оқытушылардың даярлығында: жаңа бағдарлама енгізілгенмен, оны жүйелі түрде жүргізетін педагог кадрды дайындау әрдайым жеткілікті деңгейде жүзеге аспайды. Яғни, біз көбінесе форманы өзгертеміз, ал мазмұн қалып қояды.

- Жас ғалымдарды қолдау қаншалықты деңгейде?

Мен байқайтыным - жас ғалымдарға арналған мемлекеттік гранттар, ғылыми стажировкалар, стипендиялар бар. “Жас ғалым” бағдарламасы сияқты бастамалар жастардың ғылымға ерте араласуына мүмкіндік береді. Қазір PhD жүйесі де біршама жақсарды: докторанттың ғылыми жоба аясында қаржы алуы - елеулі плюстердің бірі. Жас зерттеушілер үшін халықаралық конференцияларға бару, бірлескен публикацияға қатысу мүмкіндіктері бар.

Бірақ бұл қолдаулар жүйелі түрде емес, тар шеңберде жұмыс істейді. Ғылыми инфрақұрылымның жетіспеуі ең басты мәселе: лаборатория, база, лицензиялық бағдарламалар, деректер қоры т.б. Тағы бір шынайылық - жас ғалымның жалақысы жиі оның ғылымнан кетуіне әкеледі. Мен бұл мотивацияның әлсірегенін бірнеше әріптестерімнен байқадым. Формалды қолдау бар, бірақ ол тәжірибеде жас ғалымның кәсіби өсімін толық қамтамасыз етпейді.

- Отандық ғалымдардың жұмыстарын ілгерілету үшін қандай шаралар атқарылуда?

- Соңғы жылдары Қазақстан ғалымдарының жұмыстары халықаралық журналдарда жиірек жарияланып жатыр. Scopus, Web of Science базаларына кіру талаптары артты, Q1/Q2 мақалаларының саны көбейді. Бірлескен халықаралық авторлық, шетелдік университеттермен коллаборация - отандық ғылымды сыртқы ортаға шығаруға айтарлықтай әсер етуде. Сондай-ақ, жарияланған мақалаларға қаржылай ынталандыру бар, бұл да оң нәрсе деп ойлаймын.

Дегенмен, мұнда да проблема бар: біз кейде публикацияның сапасынан гөрі оның индексіне мән береміз. Көбінесе мақаланың ғылыми салмағы емес, Scopus-та бар-жоқтығы басты критерийге айналады. Тағы бір мәселе - қазақстандық ғалымдардың еңбектерін жариялау ғана емес, оны аудиторияға дұрыс жеткізу. Ғылыми коммуникация өте әлсіз: қоғам ғылымды түсінбейді, ал ғалым қоғаммен байланыс жасамайды. Кейде тіпті өз саласында мықты нәтижелер көрсеткен зерттеулер бар, бірақ олар шетелдік академиялық кеңістікте танылмайды, себебі “көріну мәдениеті” жоқ.

Қазақ үні