СӘКЕН СЕЙФУЛЛИННІҢ ТУҒАНЫНА 130 ЖЫЛ

Түркістан облыстық «Фараб» әмбебап ғылыми кітапханасы және С.Сейфуллин атындағы №4 мектеп-лицейінің ұйымдастыруымен ақын, мемлекет және қоғам қайраткері Сәкен Сейфуллиннің туғанына 130 жыл толуына орай «Жарқ еткен жұлдыз» атты поэтикалық марафоны өтті.

Шабуыл біздің дәуір емес аяң,

Отарба алып ұшты, қалып маяң,

Жүйткіген тұрмыс қазір экспресс, —

Айтқандай менің досым ақын Аян...

Ескілік жаңалықпен қылған тірес,

Ескіні кеміп жерге қоймақ крес.

Тұрмыстың машинасы қыж қайнайды

Жүйткиді социалдық экспресс, – деп өз дәуірін жырлаған Сәкен серінің мерейтойына арналған кештің ақын атын иеленген мектепте ұйымдастырлуы да тегіннен тегін емес. 

Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі Сәбит Мұқанов: «Сендер мені осы уақытқа шейін қазақ кеңес әдебиетінің бастаушысы деп білдіңдер. Енді шындықты біле жүріңдер, сол әдебиеттің негізін қалаушы, алғашқы туын көтеруші – Сәкен Сейфуллин. Сондықтан мен көптің бірімін, ал Сәкен – қазақ совет әдебиетінің атасы» деп Сәкен Сейфуллнге жоғары баға беруі де қазақтың үш бәйтерегінің бірі болған Сәкен Сейфулиннің қазақ әдебиетіндегі алар орны орасан зор екендігін айшықтай түссе керек-ті.

«Жарқ еткен жұлдыз» атты поэтикалық марафон аталған білім ордасында Сәкен Сейфуллинның атындағы арнайы залдың ашылуымен басталды. Залдың лентасын «Ы.Алтынсарин» төсбелгісінің иегері, «Құрмет» орденінің иегері, Түркістан қаласының құрметті азаматы Жарқынбек Құлбайымбетов, Кәсіподаққа еңбегі сіңген қызметкер Тұрысбек Мырзабай, С.Сейфуллин мектебінің ардагер ұстазы Жакупова Гүлдана, С.Сейфуллин атындағы №4 мектеп-лицейінің директоры Ибадуллаева Рая, жас ақын, «Түркістан» газетінің тілшісі Дәурен Тілеухан қиды. 

«Фараб» әмбебап ғылыми кітапханасының бұқаралық көрмелік іс-шаралар секторының меңгерушісі Нәльтаева Пернекүл поэтикалық марафонды ашып, маңызына тоқталды. Жас ақындар Арқалық Әмәлият, Бауыржан Ерман және Түркістан облыстық “Жастар ресурстық орталығы” КММ-нің “БАҚ пен қоғаммен байланыс” бөлімінің басшысы Ақтөре Қайрат Сәкен Сейфуллинның және өз өлеңдерін оқып, әдеби кештің көркін кіргізді. Мектеп оқышулары да өз кезектерінде ақынның өлеңдерін оқып, келушілерге өнерлерін паш етті. 

Кеш соңында «Ы.Алтынсарин» төсбелгісінің иегері, «Құрмет» орденінің иегері Жарқынбек Құлбайымбетов, С.Сейфуллин атындағы №4 мектеп-лицейінің директоры Ибадуллаева Рая қорытынды сөз алып, өнерлі оқушыларды кітапхана директоры Жанат Сәдібекқызының атынан алғыс хатпен марапаттады.

Осы орайда оқырман қауым біле жүрсе артықтық етпес деген ниетпен Сәкен Сейфулиннің өмірдерегін ұсынуды жөн санап отырмыз.

Сәкен (Сәдуақас) Сейфуллин (1894-1938) қазақтың атақты ақыны, жалынды жазушысы, дарынды драматург, білікті ұстаз, мемлекеттік қайраткері, Қазақстанның қазақ әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі. Қазақ КСР-інің Халық Комиссарлары Кеңесінің алғашқы төрағасы болған.

Қарағанды облысы Ақадыр (қазіргі Шет ауданы) ауданы Қарашілік қыстағында дүниеге келген. Нілдідегі орыс-қазақ, Ақмоладағы бастауыш приход мектебінде, қалалық үш класты училищеде оқыған.

1914 жылы Қазан қаласында «Өткен күндер» деп аталған тұңғыш өлеңдер жинағын бастырып шығарған. Омбыдағы қазақ жастарының «Бірлік» қауымы басшыларының бірі болған. 1917 жылы Бұғылыда мектеп ашып, орыс тілінен сабақ берген. 1918 жылғы сәуірде «Жас қазақ марсельезасын» жазып, 1 мамырда «Бақыт жолында» атты пьесасының беташар қойылымын көрсеткен.

Ақтар көтеріліс жасап, Ақмола совдепшілерін тұтқынға алған. Сәкен Сейфуллин атаман Анненковтың «азап вагонынан», 1919 жылғы сәуірдің 3-де адмирал Колчактың Омбыдағы түрмесінен қашып шыққан. 1920 жылғы мамырдың 7-де Ақмолаға қайтып оралып, атқару комитеті төрағасының орынбасары және әкімшілік бөлімінің меңгерушісі болған. Осы жылғы қазанның 4-де Қазақ Кеңес Автономиялық Республикасын жариялаған Кеңестердің Бірінші Құрылтай съезі делегаты болып қатысқан, Орталық Атқару Комитеті Президиумының мүшесі болып сайланған. Жер-су комиссиясының жұмысына және баспасөз ісіне басшылық жасаған. «Еңбекші қазақ» газетінің редакторы, хaлық ағарту комиссарының орынбасары, Қазақ КАСР Халық Комиссарлары Кеңесінің Төрағасы, Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылым Орталығының төрағасы, Қазақстан пролетар жазушылары ассоциациясының басшысы, БК(б)П Қазақстан Өлкелік Комитетінің партия тарихы бөлімінің меңгерушісі, Қызылордадағы халық ағарту институтының, Ташкенттегі қазақ педагогикалық институтының директоры, «Жыл құсы» альманағы, «Жаңа әдебиет» журналы басшысы, Қазақтың мемлекеттік институтының доценті, «Әдебиет майданы» журналының редакторы, Қазақтың коммунистік журналистика институтының профессоры қызметтерін атқарған. Осы кезде жаңа өмір жолында күреске шақырған «Асау тұлпар» өлеңдер жинағы, «Бақыт жолына», «Қызыл сұңқарлар» атты пьесалары, «Домбыра», «Экспресс», «Тұрмыс толқынында» атты поэтикалық жинақтары жарық көрген. Жаңашыл ақын поэзия мен драматургияға көп жаңалықтар енгізді. Өлеңнің түрі мен мазмұнында түбегейлі өзгеріс жасап, қазақ халқының поэтикалық дәстүрін дамытты.

С.Сейфуллин өмірде де, әдебиетте де белсенді күрескер болды. «Көкшетау», «Қызыл ат» дастандарында заманалық мәселелер көрсетілген. «Қызыл атта» 30-жылдардың бас кезінде Қазақстанның ауыл шаруашылығында орын алған асыра сілтеу оқиғалары сыналады. «Ақсақ киік», «Аққудың айрылуы» шығармаларында туған даланың табиғатын, адамның ішкі сезім күйлерін суреттейді.

С.Сейфуллин проза, драматургия, әдеби сын, әдебиеттану салаларында көрнекті еңбек етті. «Жұбату» әңгімесі - Сәкеннің қазақ әйеліне арналған алғашқы прозалық, шығармасы. «Жемістер, «Біздің тұрмыс», «Сол жылдарда» туындыларында замандастар өмірі бейнеленген. С.Сейфуллин қазақ халқының патшалық езгіге қарсы күресін «Тар жол, тайғак, кешу» атгы тарихи-мемуарлық романында көрсетеді. Публицистика саласының дамуына қосқан еңбегі баға жетпес. Қазақтың ескі әдебиет нұсқауларын жинау, зерттеу, бастыру ісімен де шұғылданды. Оның қатысуымен «Қазақтың ескі әдебиет нұсқаулары», «Батырлар», «Ақан сері - Ақтоқты», «Ләйлі - Мәжнүннің» қазақша аудармасы жарық көрді. «Қазақ әдебиеті» кітабы - осы саладағы алғашқы зерттеу еңбектерінің бірі. Халық әдебиеті материалдарын мол жинап, пайдаланған бұл зерттеуінде қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін жанрлық жағынан жіктеп, идеялық-көркемдік талдаулар жасайды. С.Сейфуллин қазақ әдебиетінен мектептерге оқулық жазу ісіне де қатысқан. Қазақ әдебиетінің кадрларын даярлауға көп күш салды, сол тұста әдебиетке келген қаламгерлер М.Қаратаев., К,Бекхожин, Ж.Саин, тағы басқалары С.Сейфуллиннің көмегіне сүйенген. С.Сейфуллин олардың алғашқы кітаптарын бастыруға көмектесіп, алғысөздерін жазған. Жазушының шығармалары бірнеше рет шет тілдеріне аударылған. Ол 1936 жылы қазақ әдебиеті мен өнерінің Москвада өткен бірінші онкүндігіне қатысты. Қазақ жазушылары ішінен тұңғыш рет Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған.

С.Сейфуллиннің өмірі мен шығармалары туралы С.Мұқановтың «Сәкен Сейфуллин» пьесасы, Ғ.Мүсіреповтың «Кездеспей кеткен бір бейне» повесі,Ә.Тәжібаев, А.Тоқмағанбетов, Қ.Бекхожин, тағы басқалардың поэмалары, Е.Ысмаиылов, С.Қирабаев, Т.Кәкішев, тағы басқа ғалымдардың әдеби зерттеулері, естеліктері жарық көрген. 1938 жылы қуғын-сүргінге ұшырап, Алматыда атылды. 1958 жылы ақталған.

С.Сейфуллин есімімен көптеген ауыл, елді мекендер, театр, мектеп, кітапхана, көшелер аталады. 1985 жылдан Целиноград қаласында (қазіргі Астана қаласы) С.Сейфуллин мұражайы жұмыс істеді.

qazaquni.kz