КӘСІПОДАҚ ҚҰРАМЫНДА БАРСЫЗ БА?

Әр ұжымда кәсіподақ жұмыс істейді. «Ол неге керек, не үшін ай сайын жарна төлейміз?» деп жас мамандардың дауысы қатты шығуы мүмкін. Шын мәнінде жұмыскерлердің құқығын қорғап, еңбек дауларын шешуде аталған ұйымның орны бөлек. Мемлекет басшысының «кәсіподақ ұйымдарының жұмысын жандандыру керек» деуі бекер емес.

Жарна жанға батпасын...

Шын мәнінде, қазір бұрынғыдай кәсіподақ ұйымдарының белсенді жұмысы байқалмайды. Баяғыда үлкендер «нәтижелі жұмысымыз үшін Ресейге бардым, анда бардым» деп жұмыс беруші тарапынан көрсетілетін қолдауды айтып отыратын. Қазіргілер жарна төлегенін әңгіме қылып отырады. Десе де, жүйелі жұмыс істеп жүрген кәсіподақтар да аз емес.

Ғаламторға зер салсақ, кәсіподақтардың тарихы ХVІІІ ғасырдың аяғында Батыс Еуропа және АҚШ-та пайда болған. Германия мен Еуропаның басқа елдерінде ХІХ ғасырдың 30-40 жылдары құрыла бастаған. Ал Қазақстанда кәсіподақтар 1905-1907 жылдары өз жұмысын бастады. Жұмысшылардың, қызметкерлердің, ұжымшар еңбекшілерінің әлеуметтік сақтандырылуын басқару қызметі, шаруашылық есептегі санаторий мен демалыс үйлерінің бәрі солардың қарауына берілді. Әрбір кәсіподақ халық шаруашылығының қызметкерлерін біріктіріп, ұйымдаса жұмыс істеуге ықпал етті. Иә, кәсіподақ ұйымы дегенде көбі үнемі әлеуметтік бастамаларға қолдау білдіріп, тұрмыстық жағдайы төмен отбасыларға жәрдем беретін, жалғызбасты аналарға қолдау көрсететін, жұмысшылардың еңбек демалысын лайықты өткізуге мүмкіндік беретін ұйымды елестетеді. 

Ұйымның ықпалы зор

Павлодар облыстық білім және ғылым қызметкерлері кәсіподақ ұйымының мүшесі Айман Зейнулинаның айтуынша, «Еңбек адамы – лайықты өмір» қағидасы қарапайым еңбек адамы үшін ұран емес, әр азаматтың өмірінің «аксиомасы» болып табылады. 

– Кәсіподақ – бұл еңбекші халықтың қажеттіліктерін, мүддесін, бұзылмаған еңбек құқықтарын бақылайтын және оған әлеуметтік-экономикалық қолдау көрсететін негізгі ұйым. Біздің елімізде болып жатқан әртүрлі жетістіктер мен жетістіктерде кәсіподақ ұйымдары үлкен үлес қосады. Мен жалпы еңбек жолым басталғаннан бері жұмыс істеген ұжымдардағы кәсіподақ ұйымының белсенді мүшесімін. 1998 жылы С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетіне келгеннен кейін кәсіподақ мүшелігіне кірдім және осы күнге дейін осы университеттегі кәсіподақ ұйымының құрметті мүшесі болып табыламын. Университетте кәсіподақ ұйымы профессор – оқытушылар құрамының еңбек қатынастарында, жұмыспен қамту, жұмысқа қабылдау және жұмыстан босату, жұмыс уақыты мен демалыстың ұзақтығы мен режимі, жалақы мөлшері, материалдық-моральдық көмек көрсету және т. б. мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады.

Оқу орнындағы кәсіподақ жұмысының құқықтық жағдайы Конституциямен, Еңбек туралы заңдар кодексімен, халықты жұмыспен қамту туралы, халықты зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдармен, басқа да заңдармен айқындалады. Кәсіподақ өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңнамасы және мемлекеттік органдар мен саяси, қоғамдық ұйымдарға қарамастан, олар қабылдаған жарғыларға сәйкес халықаралық актілер мен келісімдерде бекітілген заңнаманың өзге де нормалары шеңберінде жүзеге асырады. Олармен қарым-қатынас серіктестік пен құрмет, диалог және ынтымақтастық негізінде құрылады.

Университеттегі кәсіподақ ұйымының жылдық және стратегиялық жоспары бар, ол осы жұмысты жүзеге асыру үшін ұйым мүшелеріне ұсынылуы және талқылануы керек. Оқытушылардың денсаулығын жақсарту мақсатында Манкент, Көктем, Мойылды және Баянтау шипажайларына маусымдық бару үшін үлкен мүмкіндіктер жасалды. Университет оқытушылары мен қызметкерлері үшін түрлі мерекелік іс-шараларды ұйымдастыруда және өткізуде осы кәсіподақ ұйымы қызметкерлерінің еңбегі ерекше зор. Біз университеттің құрметті оқытушылары әрдайым еріктілерге қамқорлық жасайтын және қамқорлық жасайтын еңбек ардагерлеріне үлкен ынтамен қараймыз. Кәсіподақ ұйымының құқықтарын шектейтін немесе олардың заңда көзделген құқықтарды жүзеге асыруына кедергі келтіретін кез келген араласуға тыйым салынады. Кәсіподақ мемлекеттік және шаруашылық құрылымдармен, қоғамдық бірлестіктермен, кәсіпкерлермен өзара қарым-қатынаста өз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін білдіреді және қажет болған жағдайда оларды қорғауға жәрдемдеседі. Енді біздің басты мақсатымыз - біз сенетін кәсіподақтың жұмысын уақыт талабына сай ұйымдастыру және қарапайым еңбек адамдарының тағдырына байланысты әлеуметтік-экономикалық мәселелерді дұрыс шешуге ықпал ету, – дейді ол.

Ең құнды ресурс – адам

Сарапшылардың мәліметіне сүйенсек, кәсіподақ құрамына кірген жұмысшылар кәсіподақ ұйымында тіркелмеген әріптестеріне қарағанда көбірек жалақы алатыны анықталды. Кәсіподақтар ұжымдық күшін жалақыны, зейнетақыны, демалысты, медициналық сақтандыруды, сырқат төлемін, үстеме жұмысты және т.б. көбейту туралы келіссөздер жүргізу үшін пайдаланады. Кәсіподақтар жұмысшылар үшін ең тиімді келісімді алу үшін басшылықпен келіссөздер жүргізеді, сондықтан оны өзіңіз жасаудың қажеті жоқ.

Кәсіподақтар сіздің құқықтарыңыз туралы айтып қана қоймай, оларды қорғай алады. Егер жұмыс беруші сізге әділетсіздік танытса, сіз кәсіподақ тарапынан қолдау мен өкілдікке сене аласыз. Кәсіподақ өкілі - жұмыс жағдайыңызға көңіліңіз толмаса немесе басшылығыңыз дұрыс емес әрекет жасаса, жүгінуге болатын сенімді адам. 

Кәсіподақтар құқықтар мен еңбекақы бойынша теңдікті қорғайды. Олар нәсіліне, жынысына, жыныстық бағдарына және мүгедектігіне байланысты кемсітушілікпен күреседі. Олар жұмыс орнында ар-намыс пен абыройды сақтауды қамтамасыз етуге көмектеседі. Кәсіподақтар ана мен бала құқықтарын насихаттайды, ыңғайлы жұмыс уақытын, әкелерге ақылы ата-ана демалысын ұсынады, осылайша бала күтімі бойынша жауапкершілік ата-аналар арасында ортақ болуы мүмкін. Бүгінгі таңда әлемдегі ең ірі кәсіподақтардың кейбірін әйелдер басқарады, кәсіподақтар кәсіподақ құрылымдарындағы әйелдер мен жастар көшбасшылығын белсенді түрде қолдайды. Кәсіподақ өкілі ретінде сіз жұмыс орныңыздағы еңбек жағдайын жақсарта аласыз.

Кәсіподақтар жұмыс істейтін кәсіпорындардағы еңбек жағдайлары қауіпсіз – бұл шындық. Өйткені кәсіподақтар жұмысшыларға өндірістік жоспарларды орындау немесе компанияның ақшасын үнемдеу үшін өз өмірлерін қатерге тігуге жол бермейді. Тәуекел дәрежесін бағалауға тек өзіне қауіп төнгендердің моральдық құқығы бар. Кәсіподақтың қолдауымен жұмысыңызды жоғалтпай қауіпті жұмыстан бас тарта алатыныңызға сенімді бола аласыз. Кәсіподақтар қауіпсіз еңбек жағдайлары үшін тынымсыз күреседі және денсаулық пен қауіпсіздік саласындағы көптеген жетістіктерге сенуге болады.

Азаматтық қоғамның маңызды бөлігі

«Кәсіподақтар өзгермелі жағдайларға жақсырақ бейімделіп, жаңа сын-қатерлерге төтеп беруді үйренуі керек, ал стратегиялық шешімдер сапалы және өзекті деректерге негізделуі тиіс. Зерттеулер жүргізу және қызметкерлердің мақсатты топтарын анықтау кәсіподақтардың жаңа мүшелерді тарту үшін ресурстары болған жағдайда ғана мағынасы бар. Кез келген кәсіподақтың ең құнды ресурсы – оның адамдары, яғни оның мүшелері, белсенділері мен қызметкерлері.

Олардың әрқайсысы ұйымдық құрылыстың маңыздылығын түсіну үшін қажет. Яғни, жаңа мүшелерді тарту өздігінен мақсатқа айналмайды, бірақ оның мүшелерінің қажеттіліктеріне сәйкес одақ стратегиясын жүзеге асырудың бір бөлігі болып табылады. Институционалды құрудың маңыздылығын жай ғана тұжырымдау жеткіліксіз. Қандай әрекеттер бағаланады және марапатталады? Көптеген ресурстар қайда кетеді? Кәсіподақтардың көпшілігінде ұжымдық келісім-шарттар бірінші кезектегі мәселе болып табылады және дәл осы мәселе бойынша жұмыс ең көп көңіл бөледі және ынталандырады. Ұйымды құру мен еңбек жағдайын жақсарту үшін ұжымдық келіссөздер арасындағы маңызды байланыс жиі ұмытылатыны жасырын емес», дейді Баянауыл ауданының ішкі саясат, мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің «Мәдени-демалыс орталығы» МКҚК бастауыш кәсіподақ ұйымының төрағасы Самал Жақыпова.

ҚР Кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары Нұрлан Өтешевтің айтуынша, «Кәсіподақтар федерациясы Қазақстандағы ең ірі қоғамдық ұйым. Бұл қозғалыс ХХ ғасырдың басынан бастау алады. 1905 жылы 6 желтоқсанда қазіргі Қарағанды облысының аумағында құрылған Успен мыс кеніші жұмысшыларының республикадағы алғашқы кәсіподақ ұйымы болып ресми танылды.

Кеңес дәуірінде Қазақстандағы барлық кәсіподақтардың қызметін бір орталық орган – 1948 жылы құрылған Қазақ кәсіподақтар кеңесі (Казсовпроф) басқарғанын айта кеткен жөн.

 – Бүгінде Қазақстанда кәсіподақтардың үш республикалық бірлестігі бар: Қазақстан Республикасы кәсіподақтар федерациясы, Қазақстан еңбек конфедерациясы және Қазақстан кәсіподақтары достастығы «Аманат». Республиканың кәсіподақтар федерациясы. Қазақстан 1 миллион 500 мыңнан астам кәсіподақ мүшелері бар 23 салалық кәсіподақ пен 17 аумақтық кәсіподақ бірлестіктерін біріктіреді, – дейді ол.

Нұрлан Өтешев федерацияның кәсіподақ мүшелерінің мүддесі үшін түрлі қоғамдық-саяси жағдайларда жұмыс істеп келе жатқан көп жылдық тәжірибесі бар азаматтық қоғамның маңызды бөлігі екенін баса айтты.

«Қазақстан Республикасының «Кәсіподақтар туралы» Заңының 16-бабына сәйкес кәсіподақтар өз мүшелерінің әлеуметтік-еңбек құқықтары мен мүдделерін білдіруге және қорғауға, сондай-ақ мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста қызметкерлердің өкілдері болуға құқылы. өз өкiлеттiгi шегiндегi органдар, жұмыс берушiлер, жеке кәсiпкерлiк қауымдастықтар (қауымдастықтар), одақтар), өзге де қоғамдық ұйымдар», деді Н.Өтешов.

Бүгінгі таңда Кәсіподақтар федерациясы қандай өзекті мәселелерді шешіп жатқанын айта келе, Нұрлан Өтешев еңбек қатынастары жүйесінде бірлестіктер бірнеше функцияны атқаратынын атап өтті.

«Олардың бірі экономикалық, кәсіпорындарда, салаларда және экономиканың басқа да салаларында жұмысшылардың мүдделері мен құқықтарын қорғаумен байланысты. Ол, әдетте, кәсіподақтардың еңбек ұжымының өкілдері ретінде қатысуы арқылы жүзеге асырылады. Кәсіподақтар экономикалық қызметтен басқа еңбек процесін демократияландыру, жұмысшыларға ұжымдық келіссөздер процесіне қатысу мүмкіндігін беру, олардың өмір сүру сапасын анықтайтын талаптарды қою және қорғау қызметін де атқарады», деді ол.

Қорыта айтсақ, кәсіподақ ұйымына кіру әркімнің өз еркі болғанымен, еңбек дауы, жалақы мәселесін шешуде арқа сүйер ұйымның болғаны артық етпес. Ал, сіз кәсіподақ құрамында барсыз ба?

Оралхан АХМАДИЯ,

Қазақ үні