Ғылым жоғары білім сапасын арттырады

Өздеріңіз білесіздер, биыл маусым айында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Білім және ғылым министрлігін Білім министрлігі мен Ғылым және жоғары білім министрлігіне бөлу арқылы қайта құру туралы Жарлығы шықты.

Жұмыс істеп тұрған Білім және ғылым министрлігі шектен тыс ауыр болды, соның салдарынан көптеген бюрократиялық кедергілер орын алды, көптеген мәселелер дер кезінде шешілмеді, барлық салаға, әсіресе ғылымға бір мезгілде бірдей көңіл бөлудің мүмкін еместігі және т.б. Кез келген мәселе бойынша ағартушылар, мұғалімдер, мұғалімдер, ғалымдар ортақ министрден өтуге мәжбүр болды, оның қарамағында көптеген балабақшалар, мектептер, колледждер, университеттер мен ғылыми-зерттеу институттары болды. Бұл юөліп тастауды қажет еткен басқарушылық тапсырмалардың үлкен массиві.

Өйткені, орта мектептер, балабақшалар, балабақшалар ерекше бақылауды қажет етеді, мұнымен Білім министрлігі айналыссын, бірақ жоғары оқу орындарына қатысты мәселелер де бар, өйткені бізде жоғары оқу орындарында колледждер бар. 

Білім министрлігіне Білім министрлігінің мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру, қосымша білім беру, балалардың құқықтарын қорғау, мектепке дейінгі, орта, орта, білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету саласындағы функциялары мен өкілеттігі т.б. берілді.

Ғылым және жоғары білім министрлігіне өз кезегінде жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру, тіл саясаты, ғылым, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім мен ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді цифрландыру салаларында функциялар мен өкілеттіктер берілді.

Мұндай шешім екі білім беру жүйесін дамыту үшін қаржы мен мүмкіндіктерді жақсы шоғырландыруға мүмкіндік береді.

Елімізде философия докторларының негізгі бөлігін – оқытушылар мен ғылыми кадрларды дайындайтын зерттеу университеттерін дамытуға ерекше назар аудару қажет. Ғылыми білім мен әзірлемелерді тәжірибеде қолдана алатын негізгі пайдаланушылар студенттер болып табылады. Олар үшін бұл мансап сатысымен тез көтерілуге ​​немесе табысты бизнес құруға мүмкіндік береді.

Ал жоғары оқу орындары мен ғылыми институттар бір кафедрада болғанда үлкен пайда болады. Ғылым жаңа кадрлар ағынын қажет етеді, сондықтан ол жоғары біліммен тығыз байланысты. Өйткені, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім сапасын арттыру университеттердегі ғылыми зерттеулер мен жетекші ғалымдардың рөлін арттыру арқылы да мүмкін. Ал ғылыми ізденістердің басты пайдасы – жоғары білімнің сапасына, оның тиімділігі, жұмыс сапасы және түлектердің табыс деңгейі, сондай-ақ елдің әл-ауқаты осыған байланысты.

Оқушыларды қажетті ғылыми білімдер мен әзірлемелерді табуға, сондай-ақ олардың көмегімен әртүрлі мәселелерді шешуге үйрету керек. Магистранттар қажетті сұрақтарға жауап болмаған жағдайда қажет болуы мүмкін қарапайым зерттеулерді өздері ұйымдастыра алуы керек.

Ғылыми-зерттеу жүйесін қалыптастыру және серпінді технологияларды дамыту мақсатында университеттерді зерттеуге айналдыру жоспарлануда. Мысалы, ҚазҰУ. әл-Фарабиге зерттеу университеті мәртебесі берілді. Келесі кезекте – ЕҰУ. Л. Гумилев, СКУ им. М.Әуезов зерттеу университеттеріне айналдыру туралы.

«Батыс елдерінде университеттерде технопарктер жұмыс істейді, олардың аясында түрлі инновациялық стартаптар мен технологиялық компаниялар жұмыс істейді. Білім беру жүйесін жеке ғылыми орталықтармен және олардың әлеуетіне қарай технопарктермен біріктіру күшті зерттеу университеттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді», - деді Президент Қ.Тоқаев 2022 жылғы 1 маусымда Ұлттық ғылым академиясының мерейтойлық сессиясында сөйлеген сөзінде. Ғылымдар.

Осыған байланысты мемлекет басшысы үкімет пен мүдделі министрліктерге ғылыми зертханалар мен эксперименттік инфрақұрылымды дамытуға мақсатты гранттар бөлу арқылы ЖОО жанындағы ғылыми-технологиялық парктерді қолдау бағдарламасын қолға алуды тапсырды.

«Академия ғылыми ойдың орталығына айналуы керек»

Қазақстандағы білім мен ғылым жүйесін тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында кеңестік кадрлар мен кеңестік білім берудің талаптары мен ережелері көптеп қолдағанын айта кеткен жөн. Содан кейін жағдай ушыға бастады.

Тәуелсіздік тұсында Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясы қатардағы қоғамдық ұйымға айналғанын, соның нәтижесінде ғалымның аз ғана жалақысы ғана емес, қоғамдағы әлеуметтік жағдайының да айтарлықтай төмендегенін айтсақ та жеткілікті. . Оқшауланған ерекшеліктерді қоспағанда, Ғылым академиясы әлемнің кез келген жерінде қоғамдық ұйым емес! 2003 жылы біздің Академия бұрынғы қалпында іс жүзінде жойылды және ол біздің басымдықтарымыздың ішінде соңғы орындардың біріне берілді.

Міне, осылайша президент Ұлттық ғылым академиясының мерейтойлық сессиясында сөйлеген сөзінде көптен күткен мәлімдеме жасады: «Ғылымды, технологияны және инновацияны дамыту – елдің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі бағыттарының бірі. Біз отандық ғылымның басым бағыттарын халықаралық талаптар мен ұлттық мүдделерге сай анықтаймыз».

Расында да, Кеңес заманында Қазақстанда ғылым мықты болды, жоғары деңгейдегі жоғары оқу орындарының саны көп болды. Ұлттық ғылым академиясының тарихында 1980 жылдардың басында Қазақстанда 21,1 мың адам жұмыс істейтін 140 ғылыми мекеме болғанын айтады. Ғылым Академиясында ғылыми күштер шоғырландырылды – 31 ғылыми мекеме, оның ішінде 24 ғылыми-зерттеу институты. Ғылым академиясының ғалымдары экономика мен ғылымның барлық дерлік салаларында зерттеулер жүргізді.

Бұл лауазымдар тәуелсіздік жылдарында жоғалып кетті. Қазақстан Республикасындағы ғылым мен әзірлемелер қаржыландыру жағынан посткеңестік кеңістіктегі мемлекеттер арасында да, басқа елдердің арасында да, тіпті дамыған елдер қатарына жатқызылмаған елдер арасында да ашық аутсайдерлердің қатарында болды. Ғылымға жұмсалатын шығындар ЖІӨ-нің 0,13-0,17% құрайды - кейбір Африка елдерімен салыстырғанда төмен!

Мықты ғылымсыз дамыған экономика, көп салалы өндіріс болуы мүмкін емес. КСРО кезіндегідей АҚШ, Еуропа, Қытай, Жапония және т.б. ғылымды қаржыландырудың ең үлкені таңқаларлық емес.

Ғылымсыз экономикалық даму болмайды

Қасым-Жомарт Тоқаев ғалымдар көп жылдар бойы көтеріп келе жатқан мәселелердің көбі «Ғылым туралы» заңға енгізілген өзгерістердің арқасында шешімін тапқанын атап өтті. Атап айтқанда, іргелі зерттеулер жүргізетін ғылыми институттарды қаржыландырудың жаңа түрі енгізілді. Бұл қадам бірқатар ғылыми институттардың үздіксіз қызметін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Негізгі қаржыландыруға жетекші ғалымдардың еңбекақысы кіреді, ғылыми қызметкерлердің орташа жалақысы 70%-ға өсті. Соңғы 3 жылда ғылымды қаржыландыру 70%-ға өсті.

Ғылыми зерттеулерді қаржыландыру мерзімі 3 жылдан 5 жылға дейін ұлғайтылды. Көптен күткен 5 жылдық жобалардың іске қосылуы ғалымдарға зерттеу нәтижелерін насихаттауға көбірек уақыт береді. 3 жылдық қаржыландыру мерзімі жоспарланған нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік бермейді, көбінесе ғалымдар басқа жобаларға көшеді. Патенттеуге де аз ғана уақыт қалды, ол орта есеппен 2 жылды алады.

Ғалымдардың кейбір маңызды нәтижелері біздің елде еленбей, шетелде оларға қызығушылық танытуда. Көптеген мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар үшін мемлекеттік органдар ғылыми талдау мен негіздеу үшін лайықты жалақысы бар Ұлттық ғылым академиясының мамандарын шақыруы тиіс. Мүмкін, Академияға мемлекеттік органдармен жұмыс істеу үшін жеке консультативтік бөлім қажет.

Расында да, ғылыми жобалар мен бағдарламалардың келешегі зор нәтижелерін ілгерілететін, оларды экономикаға қолдану мен енгізудің уақыты келді. Бұл ірі кәсіпорындар үшін салық және инвестициялық преференцияларды талап етеді. Бізге де мемлекет тарапынан түрлі ынталандырулар қажет; жаңа зауыттарды, зауыттарды, өндірістерді ашуды қоса алғанда, перспективалық ғылыми нәтижелерді енгізуге ынталандыру, ынталандыру болуы керек. Сондай-ақ соңғы өнім шығаратын инновациялық кәсіпорындардың қатысуымен әлемдік деңгейдегі ғылыми-білім беру орталықтары қажет.

Мысалы, Назарбаев Университеті робототехника бойынша мамандарды дайындайды – олардың жұмыс істейтін жері жоқ, сирек жағдайларды қоспағанда, атап айтқанда, машина жасау, медицина және т.б. Ал НУ-дың көптеген түлектері робототехника үйірмелеріне жұмысқа баруға немесе мамандығын өзгертуге мәжбүр.

Мемлекет басшысының осы және өзге де ұсыныстары Ұлттық ғылым академиясының жандануына, орта және жоғары білім жүйесіндегі дағдарысты еңсеруге, экономика мен азаматтарымыздың әл-ауқатын көтеруге үміт пен сенім ұялатады.