О.Сәбден: Түркістанды жаңғырту арқылы рухани орталыққа айналдыруымыз керек

    Белгілі ғалым-экономист, қоғам қайраткері, академик, ҚР Мемлекеттік сыйлығының ие­ге­рі, Қазақстан Ғалымдар одағы­ның Президенті Оразалы Сәбден­мен Түркістанды рухани астанаға қалай айналдыруға болатындығы жөнінде әңгіме өрбіткен едік. Жөні бөлек жоба жөніндегі сұхбатты назарларыңызға ұсынғанды жөн санадық. – Әлем қайда бара жатыр не­месе бізді қайда алып бара жатыр? – Әлем елдерінің дамуы қайда, қай бағытқа бара жатыр деген сұраққа айтарым, әлем бір алапат өзгеріс үстінде-дүниежүзілік дағ­дарыс, климаттың жылуы, ашар­шылық т.б. түрлі-түрлі нәубеттер күрделі әлеуметтік-саяси өзге­ріс­ке алып келуде. Ғаламды шарла­ған осы өзгерістер ықпалды күш­тер мен билік басындағыларды тығырықтан шығар жаңа жол іздеуге, халықтың болашаққа се­німсіздігін алдын алуға түрткі болып отыр. Дүниежүзілік дағдарыстың екін­ші толқынының легі Аме­ри­ка мен Еуропа елдерінде белең алып, күшеюде (олар Грекия, Португалия, Испания т.б.), сондай-ақ барған сайын дү­ние­жүзілік бәсекелестік күшейе тү­суде, климаттың жылынуы адам­затты қатты алаңдатып отыр, со­ның салдарынан су тасқыны, құрғақшылық сияқты табиғат апаттары, түрлі эпидемиялық ауру­лар өршіп, нәубеттер жиілеу­де. Міне, осындай жағдайда көп­теген мемлекеттерде келеңсіз оқи­ғалар орын алуда. Соның ішінде Қазақстанды алсақ Жаңа­өзендегі т.б. келеңсіз жағдайлар, көпжылдан бергі әлеуметтік мә­селелердің қордаланып қалуы­ның, рухани, діни азғындықтың тамыр жаюының, сыбайлас жем­қорлықтың (коррупцияның) ден­деп кетуінің көрінісі болды, т.б. Осының бәрі мемлекетіміздің қауіпсіздігін сақтауға түбегейлі мән беру керек деген мәселе. Осы Мегапроект туу үшін мен, дүние жүзінің даму тарихын, оның ішінде Қытайдың 5мың жылдық тарихын, өзіміздің тари­хымызды, Азия және Европаның дамуын шолып өттім. Содан соң бір ой туды. Бізге шығыс халық­тарына Жаратушы иемiз бiзге екi тарихи мүмкіндік берді. Бірін­шісін біз пайдалана алмадық, ал екінші мүмкіндікті енді тиімді пай­далана алмасақ, не алпауыт мемлекет­терге жұтылып кетуіміз мүмкін, немесе өмір байы мәңгі шикі зат елі болып соларға қыз­мет етеміз. Тағдыр бізге осындай сұрақты қойып отыр?... 1-ші мүмкіндік дегеніміз – бұ­дан 1000-1500 жыл бұрын шығыс елдері дамыған еді; Әл-Фараби, Ұлықбек т.б. алсақ математикада, медицинада, философияда т.б көптеген жаңалықтар бізде бол­ды. Кейінгі 500 жылда Европа мемлекеттері біздің осы және бас­қа жаңалықтарды алып, жылу машинасын жасап, теңіз көлігін, зауыт-фабрикалар салып, өнді­рісті қатты дамытты. Әрине, ке­йін­нен Эйнштейн шықты, Ге­гел Рикардо, Маркс т.б қо­ғамның дамуына үлес қосты. Қа­зір сол Европа бізге үйретуде. Ал енді 2-ші мүмкіндік деге­­нім – ол біздің ата-бабалары­мыздың найзаның ұшымен, бі­лек­тің күшімен бізге қалдырған мұрасы. Ол табиғи қазба бай­лық­тар. Дүние жүзінде 9-шы орында тұрмыз. Әңгіме осы қы­руар бай­лық­ты халықтың игілігі үшін тиімді пайдалану. Мемлекетіміздің идеологияны дұрыс таңдап, күшейтіп жүзеге асыратын кезі келді. – Қиындықтардың себебі және шешімі неде? – Әлемнің бай жерінде мил­лион­даған адамдар кедейшілікте, ашаршылықта, қайғы-қасіретте өмір сүруде. Жалпы дамыған мем­лекеттердің өздері (G20, G8 деп жатырмыз), стратегиялық дамуда біржақты болды, олар тек баюды мақсат етіп алға қойды. Кейінгі жылдары АҚШ-та шек­тен тыс, өте көп басып шығарған доллардың салдарынан дүние­жүзінде доллардың көлемі, сатып алатын тауардың көлемінен 10-12 есеге дейін асып кеткен. Эконо­миканың заңы бойынша мұндай тепе-теңдік бұзылған жағдайда, әрине дағдарыс болады. Капита­листер капитал көп болса деп, ғылымның жаңа технологиялық жетістіктері нәтижесінде тек бір мақсатты ғана шешуді көздеді, қалайда ол – баю мақсаты. Ең өкініштісі, сол адамзатты қоғамды ізгілендіру (гуманиза­циялау) мәселесіне қызмет еткі­зумен қатар, табиғаттың даму заңына сәйкес өмір сүруді қам­тамасыз ету мүлдем ұмытылды. Адам мен табиғат капиталына басымдылық мән берілмеді, ру­хани құндылықтар ұмытылды. Осылайша гармониялық даму заңдылығы бұзылды, нарықтың көрінбейтін қолы өз дегенін жа­сады, сөйтіп сол алпауыт мемле­кеттердің өздері дүниежүзілік дағ­дарысқа ұшырады. Адамзаттың табиғатпен гар­мониялық тұрақты дамуын қал­пына келтіру үшін ХХІ ғасыр­да – ең керегі ол шикізаттан гөрі, ертең бітетін қазба-байлықты игеруден гөрі – жаңа көзқарас, соны идеялар, дамудың жаңа жобалары қолға алынуы кезек күттірмейтін шараға айналуы қажет. Жалпы, тарихтың даму заңдылықтарын бұлжытпай орын­­дау өмірлік маңызды, осы­ған орай рухани даму мәселесін алға қою әбден абзал. Себебі ке­лешекте қоғамның және табиғат­тың даму заңдылықтары бірінші орынға шығады. – Қандай нақты практикалық ұсыныс бар? – Осындай ой-толғаныстан кейін туындаған мынадай тың тұжырымымды алға тартпақпын: «Біз рухани-мәдени дамумен қа­тар индустриалды қоғамнан кейінгі жаңа 6-технологиялық укладты үйлестіре отырып, олар­ды іс жүзінде бірге, бір процесс ретінде жүргізгенде ғана, адамзат өмірдің даму заңдылығы мен тұ­рақты даму жолына көшуге мүм­кіндік алады. Бізге индустриалды қоғамнан кетіп, индустриалды қоғамнан кейінгі кезең гуманис­тикалық-ноосфералық постин­дустриалды қоғам құруға әрекет жасау заманы туды». Жаңа ғасырдың тарихы ал­дын­да, оның информациялық, жаңа ғылыми, технологиялық өз­герістері, әлеуметтік трансфор­ма­циясы өмірді өте тез өзгер­те­тінін түсінген жөн. Міне, осыған орай жаңа бір мегажобаны ұсы­нып отырмын, бұл жобаның аты: «Түркістан өңірі» рухани-техно­логиялық кластері деп аталады. – Бұл жобаның механизмі неде, кеңірек айтсаңыз? – Бұл мегажоба үлкен 2 ба­ғыттан тұрады. 1-бағыт. Түркістанды рухани жаңғырту арқылы рухани орта­лыққа айналдыру. Дүниежүзілік атласты алып қа­расаңыз, Қазақстан аумағында екі көне қала бар, ол – Түркістан және Тараз. Бүкіл ежелгі тарихты алсақ, VI-VIII-ғасырларда осы өңірде жалпы Түрік қағанаты, былайша айтқанда, түркі тілдес халықтар өмір сүрген. Сол Түрік қағанатында ежелгі Түркістан қаласы рухани орталық ретінде тарихи орын иеленді. Кейін тарихтың ағымына байланысты түркітілдес халықтар әр жаққа шашырап кетті. Мысалы, тү­рік­тер Анадолыға кетті, сол жақта дамуының арқасында «Осман империясы» құрылды, кейін Кемал Ататүріктің революция жасауының нәтижесінде жеке мемлекет болды, бүгінде 73,7 млн. халқы бар Түркия дамыған мемлекеттер қатарына қосылуда. Осы сияқты басқа да түркітілдес халықтар жан-жаққа шашырап жеке-жеке мемлекеттер болып дамып келеді. Олар соған қара­мастан шығыс Түркістанды өзде­рінің ата-бабаларының шыққан тегі, «Атажұрт» деп атайды, ру­хани астанамыз, екінші Мекке деп те санайды, бүгінге дейін көп халық ағылып келіп киелі ме­кеніне тағзым етіп жатыр. Біздің ойымыз, осы Түркі­станды іс жүзінде рухани аста­наға, мәдени, ғылыми, діни ор­талыққа айналдыра отырып, ХХІ ғасырдың талабына сай Еуразия­лық интеграциялық идеямен дамыту болмақ. – Ол үшін не істеу керек? – Ол үшін кезек күттірмейтін мы­нандай іс-шараларды жүзеге асыру қажет деп ойлаймын. 1) Парламентте «Жаңа Түркі­стан – Рухани астана» туралы заң қабылдау; 2) Жаңа Түркістан өңіріне «ер­кін экономикалық аймақ» ста­тусын беру қажет, ол үшін заң қабылдау; 3) Түркістан аймағын 5 жылға дейін салықтан босату қажет, бұл өңірде барлық сауда-саттықпен айналысатын шағын кәсіпкер­лік­ті салықтан босату; 4) Түркістанда зайырлы Ха­лық­аралық Қазақ – Түрік уни­вер­ситеті жұмыс істейді, сонымен қатар Түркістанда ең жоғарғы деңгейде «Халықаралық дін ака­де­миясын» (әлем діндері), «Мә­де­ниет академиясын», «Тарих қазынасы музейін» ашу керек. 5) Қоғамды ізгілендіру туралы жаңа ғылыми орталық құрылып, жаңа заманның моральды кодексі жасалып қабылданады. Осы құ­рылатын жаңа аймақтың маңызы ескеріліп, Түркістанға Рухани ас­та­на статусын беріп, бүкіл Қазақ­станның, әрі түркі дүниесінің ру­хани, мәдени, діни бірегейлі­гінің екінші мекке деген сим­волы­на және отаншылдыққа тәр­биелейтін орталыққа айнал­ды­ру керек. Стратегиялық келе­шекте интеллектуалды лидер­ства­ны алуды мақсат ету. Бұл іс аса зор шаралар, ғылыми, мәдени және идеологиялық жұмыстар жүргізуді талап етеді; 6) Түркістан мен Кентау қала­ларының аралығына Жаңа ру­хани астана қалашығын салу керек, бұл қаланың құрылы­сы­ның сәулеті (архитектурасы) ежел­гі шығыстық түркі өрке­ниетінің нақышында, ұлттық нақыш бояу, таным ерекшеліктері ескеріліп жобалануы тиіс. Астана қаласы ХХІ ғасырда еліміздің жаңа модерн үлгідегі елордасы болса, ал Түркістан қаласы елі­міздің ежелгі мәдени-тарихи үл­гідегі рухани астанасы және мұ­сылман халқының негізгі ма­қ­сатының орталығы болуы керек. 7) Рухани астанада «Халық­аралық Түркістан қорын» құру қажет. «Жаңа Түркістан – рухани астана», «Рухани-технологиялық кластер», «Имидж Казахстана» басылымдарын, деректі және көркемсуретті фильмдер шығару керек; 8) Рухани Жаңа Түркістан орталығын салуға атажұрт деп, түркі, өзбек, азербайжан, түрк­мен, қырғыз, татар, елдері, ал жал­пы ислам әлемі деп араб, иран, мысырлық т.б. мемлекеттер өз көмегін берер деген үміт бар. Олардың өздерінің тарихи ата­жұртында, шыққан жерінде өз ұлттық нақышында ғажап ес­керт­кіштер, зәулім ғимараттар салуға атсалысуы керек. Түркі­станға келіп-кеткен адамдар өз елінің ежелгі тарихынан сыр шер­тетін кесене, ескерткіш, ғи­ма­раттарды көргендей болуы ке­рек. Мынау тұрақсыз жаһандану заманында ел мен елді, халық пен халықты біріктіретін фактор осы болуы абзал. Осы іс-шаралардан кейін, тарихи құндылықтар ар­қылы біздің алдымызда адамның рухани жаңғыруына күрт өзге­рістер ашылады. Қоғамның ар-ожданына кір түсірмей деграда­цияға ұшырамауына, қауіпсіздікті сақтауда бір үлкен қадам болады. Адамның ой-өрісі ХХІ ғасырдың талабына, жаңа цивилизациялық қоғамға сай өзгереді. – Екінші бағытты ашып бер­сеңіз? – 2-бағыт. Әрине, ХХІ ғасырда жүріп жатқан жаһандану про­цесінде дағдарысты еңсерген Қа­зақстан жаңа даму жолына түсуі тиіс. Бізге, халық саны аз елге озық технология, жаңа білім, ин­новациялық жол қажет. Қазақ­стан үдемелі дамудың траекто­риясына шығуы шарт. Ол жаңа 6-технологиялық укладты қа­лып­тастырған жағдайда ғана іске асады деп сенемін. Бұл биотехно­логия, нанотехнология, генинже­нериясы, электронды ақпарат­тық-байланыс, космосты игеру технологиялары және т.б. ІІ-ба­ғытта мынадай іс-шараларды жү­зеге асыру қажет: 1) Міне осы жаңа заманауи үрдістерді ескеріп әрі, Кентау қаласының адам және өндірістік әлеуетін пайдалана отырып, ол жердегі Кентау экскаватор зауы­тын, трансформатор зауытын, «Ащы­сайполиметал» АҚ және т.б. зауыттардың өндіріс күштерін модернизациялау керек; 2) 6-технологиялық укладтағы жаңа зауыттар салу керек. Жаңа бағыттағы жоғарғы техноло­гия­лық мамандар дайындау. 3) Бұл жерге Жібек Жолы транспортты-логистикалық ор­та­лығы, шағын инновациялық бизнес орталығы, технополис, технологиялық колледж және т.б. инфрақұрылымдар салыну қажет. Жаңаша айтқанда жаңа техноло­гиялық кластерді қалыптастыру керек. Сонда біз, бір жағынан, Түркістанда рухани орталықты құрып, дамытамыз, екінші жағы­нан Кентауда жаңа 6-техно­ло­гиялық укладты қалыптастыра отырып, еліміз үшін мүлде жаңа бір жүйелі рухани-технологиялық кластер жасаймыз. 4) Ұлы Жібек жолы бойында жаңа туризм кластерін құрып, да­мыту қажет. Бұл, бір жағынан, моноқалаларды дамыту бағдар­ламасын іске асыруға мол мүм­кіндік берер еді. 5) Жаңа үлгідегі «Ауыл клас­терін» жасау қажеттігі – уақыт талабы. Ол – ХХІ ғасырда қазақ ауылының сипаты қалай болуы керек деген мәселеге нақты жа­уап болмақ. Ауылды гүлдендіру, өркендету арқылы елімізді көр­кейтеміз. Ауылды көркейтудің бұл жолы «Ауыл кластерін» жасау арқылы жаңа жұмыс орындары ашылады, елді мекендердегі ха­лықты тұрақтандырылады, сөй­тіп демографиямыз жақсара түсері анық. Бұл жоба ата-баба­мыздың ғасырлар бойы аңсаған мақсатына сай болады деп са­наймын, әсіресе санымызды тез арада көбейтуге (табиғи өсімнен болған демографиялық шарық­тауға) әсерін тигізеді және бұл демографиялық мәселеге үлкен мән беріп басты прио­ритет ретін­де қарау керек. Хал­қымыздың санын көбейтпей бай-қуатты мем­лекетке айна­луымыз екі-талай. 6) Бұл Еуразиялық мегапроект болғандықтан, оның геосаяси мәнін күшейту үшін Ресей мен Қытай мемлекеттерін тарту ке­рек. Космосты игеруде (Байқо­ңыр), туризм және транспортты логистикалық холдингте (Ұлы Жібек Жолы), жаңа технология­лық укладтағы зауыттар салуда, уранды т.б. ресурстарды бей­бітшілік мақсатта пайдалануда Ресей мен Қытай инвестиция­лары арқылы қатыстыру зор күш береді. – Жобаның мәнін, өзгешелігін, мақсатын толығырақ айтсаңыз? – Осындай ірі жоба негізінде дү­ниежүзінде алғаш рет Түркістан және Кентау қалаларының ба­засында жаңа рухани-техно­ло­гиялық кластер қалыптасатын болады. ХХІ ғасырда тұңғыш рет, бір аймақ мысалында адамзат баласының рухани, мәдени және технологиялық дамуының жаңа үлгісі қолданысқа енбек. Мұнда қоғамның гуманизациялануына бір жағынан рухани салалар, ал екінші жағынан жаңа 6-техно­ло­гиялық тетіктер, құрауыштар қыз­мет ететін болады. Халықара­лық деңгейде бірінші рет, аналогі жоқ мегажоба қолданысқа енген жағдайда осы бір аймақтың мы­салында жалпы адамзаттың бола­шақтағы жаңаша даму мә­селесі шешілетін болады, әрі оның жаңа моделі, қоғамды гу­ма­низа­циялау моделі қалыптасады деп сенеміз. Мақсат біреу – ол «Түркістан­ды рухани, мәдени орталыққа (мегаполиске) айналдыру. Со­нымен қатар тарихта алғаш рет бір аймақ мысалында адамзат­тың рухани және жаңа техно­логиялық, инновациялық да­муды үйлестіру арқылы тың мүм­кіндіктердің жаңа үлгісін дү­ние­жүзіне паш ету. Осыған арналған әлемдік деңгейде ғылыми-прак­тикалық конференция өткізу, жобаның тұсаукесер рәсімін (пре­­зентация) жасау қажет. Күні бү­гінге дейін әлемдік тәжірибеде бұл мәселелер мұндай жүйелі түр­­де кешенді шешілмей келеді. Бұл жоба бір ғана аймақтың мәселесін түбегейлі шешу ар­қы­лы әлемге осы жаңа рухани-тех­но­логиялық даму жолы арқылы адамзатты өркениетті дамытуға болатынын көрсете алады. Оның АҚШ-тағы «Силиконовая доли­надан» өзгешелігі рухани, мәдени даму және ауылды жаңғырту мә­селесін жаңа заманға сай, жаңа инновациялық технология­лар­мен үйлестіру негізінде дамытып адамзатқа қызмет еткізу. – Бұл жобаға халық қалай қамтылады? – Осы жобаға орай Еуразия­ның қақ ортасында Ұлы Жібек Жолының бойында алғаш рет Жаңа Түркістан рухани-тех­но­логиялық өңірі, яғни жаңа даму мегаполисы қалыптасады. Егер бұл аймақтың адами әлеуетіне келсек, Түркістан қаласы мен оның маңайында 300 мыңға жуық халық тұратын болады, ал Кентау қаласында 150 мың ха­лыққа дейін мекендейді. Бола­шақта Түркістан мен Кентау қа­ла­ларының аралығындағы жаңа рухани астана қаласында 100 мың­­нан астам адам мекен ететін болмақ. Оған қоса жалпы оңтүс­тік аймақта – Шымкент, Жам­был, Кызылорда, Алматы қала­сын қоса алғанда 7,6 млн астам халық тұрады екен. Бұл Қазақ­стан халқының ең тығыз орна­ласқан, әрі қазақтар көбірек шоғырлаған аймақ. Бұл Қазақ­стандықтармен қоса осыншама адам әлеуетінің рухани, мәдени астананың дамуына тигізетін ықпалы да зор болмақ, қаншама мыңдаған адам жұмыспен қам­тылады. Аймақ ежелгі Ұлы Жібек Жолының бойында жатыр. Дү­ние­жүзі халықтарының назарын аударатын археологиялық жаңа­лықтар табылып жатқан Отырар, ЮНЕСКО-ның тізіміне енгі­зіл­ген Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, сирек кездесетін Таңбалытастағы тектографтар, Алтын киімді адам табылған ежелгі Сақ (Есік) қо­рымы, Ақсу-Жабағылы қорығы және т.б. ежелгі өркениетті дә­лелдейтін археологиялық қазба­лар мен жәдігерлер, ескерткіш­тер, кесенелер – мәдениет бесі­гіне айналған аймақтың шетелдік туристер үшін еліміздің брендтері саналмақ. Сондықтан да рухани, мәдени астанада Халықаралық туризм кластерін құру уақыт та­лабына жауап беретін шараның бірі болмақ. – Ауқымы үлкен болғандық­тан жобаға қаражатты қайдан аласыз? – Қаржыландыру көздері: 1. Заң бойынша көзделінетін мемлекеттік, республикалық, жер­гілікті бюджеттер қаражаты. Ұлттық қордан келешек үшін қаражат бөлу. 2. Түркі әлемінің кіндік қала­сы ретінде Түркістанды қайта өр­кендетіп рухани астанаға ай­нал­дыру мақсатында Халықара­лық қор құрылады. 3. Инновациялық, жаңа тех­нологиялық жобаларға шетел ин­вестициялары тартылады. 4. Түркітілдес елдер атажұр­тында бой көтерген Рухани ас­танаға өз қолдауларын көрсететін болар. Бұл шараға ислам елдері де ат салысады деген үміт зор. Жаңа рухани астананың кескін-келбеті де мүлде жаңа сипатқа ие болады. 5. Әр облыс бұл жобаға өз үлес­терін қосуға тиіс. Қазақ та­рихындағы белгілі тұлғалар пан­теоны құрылады. Халқымыздың тарихи белестердегі ерлік қи­мылдары, ұлттық тәуелсіздігі үшін күресінің панорамалары жасалынады. 6. Заңды және жеке тұлғалар да жобаны қаржыландыруға тартылады, Асар ұйымдасты­­ры­лады т.б. – Кімдер іске асырады? – Бұл «ТҮРКІСТАН ӨҢІРІ» РУХАНИ – ЖАҢА ТЕХНО­ЛО­ГИЯЛЫҚ КЛАСТЕРІН ҚҰРУ мегажобасын іске асыру барысын сол жоба біткенше Өкімет пен халықаралық қордың кеңесіне беру және де Парламенттің ба­қылауын қою қажет. Ал Халық­ара­лық имидж үшін бұл жоба тікелей ҚР Президентінің бақы­лауында (патронажында) бол­ғаны абзал. Жобаларды инвес­тиция салған халықаралық және өзіміздің заңды тұлғалары іске асырады. – Жобаның жаңалықтары, ерекшеліктері неде? – Ең маңыздысы рухани және жаңа технологиялық құрылымды біріктіріп бір процесс ретінде жүр­гізу нәтижесінде біз ең қым­бат адам капиталының тиімді пайдалануын қамтамасыз ете аламыз. Мұндай бiртұтас шешім ретінде мегаполистік жоба әлем­ге жаңа түрткі болмақ. Дүниежү­зінде бүгінгі таңда мұндай өрке­ниетті дамуға бағытталған руха­ни-технологиялық орталық жоқ, яғни: 1) Көне Түркiстан жаңа қо­ғамның ізгіленген (гуманизация­ланған) рухани орталығы болмақ. Көптеген мемлекеттердің ұлт, ұлыс­тардың рухани құндылық­тарын жаңғырту арқылы жаңаша даму үрдісіне келеміз, елдің ба­сын біріктіретін күш пайда бо­лады. 2) Жаңа технологиялық клас­тер орталығы болатын Түркістан және Кентау қалалары, ауыл, ту­ризм, транспортты-логистика­лық кластерлері инновациялық дамуға серпін беретін болады. 3) Аймақта жаңа шығыс стилін­дегі қала – Рухани астана қаласы бой көтереді. Бұл жаңа қалашықта әр мемлекет, әр ел, этнос өз даму тарихын, мәде­ние­тін, дәстүр-салтын, әдет ғұрпын, өркендеу кезеңдерінің тарихын көре алмақ. Жаңа Түркістан адам­ның рухани санасына өзгеріс әкеледі. 4) Түркістан өңірінің бай-қуат­тылығын 2 фактор шешеді: ол еліміздің жер байлығы, капи­тал және Еуразияда алатын гео­графиялық орны. Осыған орай 2015 жылы бітетін батыс Қытай батыс Еуропа жолы арқылы Ұлы Жібек Жолы жаңғырады. Оның теңіз, мұхит жолынан тиімділігі әл­де қайда артық болмақ, тасы­малдау уақытынан ұту арқылы. Ал жер, қазба байлығы жағынан тек Қазақстанның өзі әлемде 9-орында тұр. Тек тиімді игеру қажет. Ағылшын Х.Д. Маккиндер айтқан екен «Еуразияны бақыла­ған ел – бүкіл дүниежүзін де ба­қы­лайды» деген. Қосымша айта­рым басымдылықты судан қалай құрлыққа алып келу? Құрлықты бақылау, суды бақылаудан мүл­дем өзгеше және қиын да, себебі құрлықта миллиондаған халық бар. Бұл жобада дүниежүзінің та­рихи дамуының логикасы, ислам және түркі дүниесінің тарихы, рухани-мәдениеті, Қазақстанның тарихи даму жолы, концепциясы, мемлекеттік бағдарламалар ес­керілді. Және де ХХІ-ғасырда, жаһандану процесінің ертең бізді не күтіп тұр, қай бағытта жүруіміз керек, неге басымдылық беру, нені ескерген жөн деген сұрақ­тар­­ға да ғылыми жауап іздеп ес­керуге тырыстық. – Қорытынды қандай? – Қорыта айтқанда, бұл Ха­лықаралық ұлттық мегажоба «Түркістанды рухани астанаға айналдыру» іске асқан кезде Қа­зақ халқының мәртебесін көте­румен қатар, мұсылман мемле­кет­­терінің, халықтарының, ис­лам әлемін біріктіретін бір руха­ни, өркениетті орталыққа айна­лады. Қазіргі таңда бұл бәрін бі­рікті­ретін бір қозғаушы күш сияқты болуы қажет. Бұл дүние­жүзіне, әсіресе алпауыт мемле­кет­терге жаңа цивилизациялық үн қату бо­лады! Ислам діні басқа дін­дермен қосылып терроризмге емес, (капиталистердің қайталай беретін) адамзаттың рухани, қауіп­сіз дамуына тікелей оң әсе­рін көрсете отырып, бөлуге емес бірлікке шақырады. Бұл жоба адамзаттың жаңаша ойлауында рухани революция жасауға батыл қадам деген сөз. Бұл мегажоба дүниежүзілік тәртіптің, рухани-жаңа технологиялық дамуының, халықаралық қауіпсіздіктің бір аймақтық моделі болмақ. – Мәртебесі ше? – Жаңа жоба іске асқаннан кейін бұл өңір заңды түрде «Жаңа Түркістан» әкімшілік уәлаяты (облысы) мәртебесіне ие болуы керек. Халықаралық деңгейде «Жаңа Түркістан» батыс пен шы­ғысты біріктіретін, интеграция­лайтын Ұлы Жібек Жолы әлемі­нің әлеуеттік мүмкіндіктерін жұ­мылдыратын ғасырлық рухани орталыққа айналады. Жаңа Түркістан бір мемлекет­тің аймағынан шығып Еуразия­лық интеграциялық орталыққа айналып, бірнеше елдің рухани құндылықтарының тоғысатын жері болмақ. Соның арқасында қоғамның, елдің бірлігі артады, Қазақстанның тұрақты даму жүйе­­сі қалыптасады. Бұл аймақ­тық жоба нәтижесін берген соң, оны әлемнің ізгілік дамуына Түр­кістан рухани полигоны ретінде дүниежүзінің басқа жеріне де пай­далану керектігі күн тәрті­бін­де болады. Жаңа Түркістан руха­ни орталық ретінде Біріккен Ұлт­тар Ұйымының, Юнесконың тікелей қамқорлығында болуы тиіс және де Түркістанда олардың қоғамды ізгілендірудегі (гумани­зациялаудағы) аймақтық өкіл­дік­тері ашылуы мүмкін. Осыдан бір ой туады, егер Шың­ғыс Хан ХІ-ғасырда со­ғыс­пен, найзаның ұшымен жарты әлемді бағындырса, ал жаңа Түркістан аналогі жоқ жобамен, жаңа білімнің күшімен, дүние­жүзінің ізгілік (цивилизациялық) дамуына тікелей әсер етеді, үлкен серпіліс (импульс) береді. Бұл мегажоба адамзаттың жаңаша, қауіпсіз дамуына үлес қосу үшін, ғылыми жаңалық ретінде ұсыны­лып отыр. Бұл жобаны күтпеген жерден табылған гениалды идея, ғылыми жаңалық, жаңа жүріс деуге болады. Сұхбаттасқан Әмір ӘБСАДЫҚ