ҚАЗАҚ КӨШІН ТОҚТАТҚАН КІМ?

ҚАЗАҚ КӨШІН ТОҚТАТҚАН КІМ? Кім тоқтатса да, ол көш қайта қозғалуы тиіс!  4 желтоқсан күні Алматыда Қазақ зия­лылары форумының кезекті оты­рысы бо­лып өтті. Оның тақырыбы қа­зақ көшінің бүгінгі ахуалына арналды. Отырыс бары­сында сонау кеңес ке­зеңі­нің өзінде асқан биік рухани кө­теріңкі көңіл-күйде, тас­қын­ды тау суын­дай арқырап Моңғолиядан бас­талған қазақтың ең соңғы ұлы кө­шіне Бетпаққа барып жоғалатын Шу өзені­нің кейпін кештіріп отырған Қазақ­стан үкіметінің небір сұрқия саясаты кеңі­нен сөз болды. Біріншіден, қазақ диаспо­расынан көшіп келер қандас­тарымыз құ­қығы жағынан кешегі тоқ­саныншы жыл­дары қазақ жерін тастай қашып, бүгін ұялмай-қызармай қайтып келіп жатқан­дармен бірдей. Бірдей емес-ау, іс жүзінде олардан да төмен. Өйткені, жақсы атты көрініп қалу үшін келімсектердің алдында құрдай жорға­лап, олардың шаруасын тезірек бітіріп беруге, арзан атақ, алдамшы абыройға құмар біздің билік өз қазағына кел­генде су тиген қарақұрттай жиырыла қалады. Соның бір нақты мысалын Қа­зақ­станның Халық жазушысы, Мем­лекеттік сыйлықтың иегері Қабдеш Жұмаділов айтып өтті. – Мен биыл жазда «1962 жылғы ұлы көшке 50 жыл толғанын атап өтейік, бұл өзі қазақтың отаншыл­дығын, туған жерге деген теңдессіз ыс­тық махаббатын куәлен­діретін, жас ұрпақты патриотизмге, елін, жерін сүюге баулитын керемет үлгі ғой» де­ген ойымды айтып «Қазақстан», «Ха­бар» сияқты бірталай телеарнаның есігін қақ­тым. Бір де біреуі жылы қа­бақ танытпады. Ал, содан біраз күннен кейін қарап отыр­сам, Германияға көшіп кетіп, қайтып кел­ген бір неміс кемпірді барлық арна жапа-тармағай беріп жатыр... О, тоба! Сонда біздің биліктің тек бүгінгі емес, бұрынғы көштен де қорқатын болғаны ғой! Мысықтілеу мемлекеттік мекеме­лері­міздің биік лауазымын пайдала­нып, қа­зақтың қара баласын Отанына жолатпау жолындағы тобықтан қағар бұдан басқа да қитұрқы әрекеті аз болмай тұр. Мысалға, Қазақстанда оқығысы келетін талапкер қытайлық қазақ жастары әуелі қонақтарға ар­налған үш айлық қана виза аша алады. Оқуға түскеннен кейін ол енді студент­терге берілетін виза сұрап еліне қайта барады. Ол виза әкелмейінше, бұл жақ­та тұрақты түрде тіркеле алмайды. Үрімші немесе Бейжіңге барып виза әкелемін дегенше екі-үш ай өтеді. Қытайдағы жоғары оқу орнын бітірген мамандарды да біздің ел­дегі магистран­тура мен доктарантураға түсе алмай, жарты жолдан кейін қайтатын етіп қойған. Ал, мұнда келген қазақ аза­маттық ала алмай азапқа бір түседі, аза­маттық алған бойда квотада қа­ралған жәрдем-көмектен сол сәтте тағы айрыла­ды. Мұны жаза-жаза журналистердің қолы жауыр болды. Міне, осындай сандалма саясатты жа­сап отырған өз өкіметіміз. Форум мәжілісіне қатысушылар бір­ауыз­дан мынадай Қарар қабылдады: 1. Республика аумағында Көші-қон­ды басқару құзіреті Ішкі істер министр­лі­гінен алынып, арнайы министрлік не­месе агенттік етіп қайта жасақтал­сын; 2. 1992 жылы 23-қыркүйекте Рес­пуб­лика Үкіметі қабылдаған «Шетел­дердегі қазақ диаспорасы өкілдерінің Қазақстан Республикасында болған кезінде әлеумет­тік-экономикалық же­ңіл­діктермен қам­та­масыз ету туралы» №791 қаулысы қайта қалпына келті­ріл­сін; 3. 2010 жылдың 14 сәуірінде пре­мьер-министр Кәрім Мәсімов қол қой­ған №307 Үкімет қаулысының күші жойылып, Қа­зақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылы 28 қаңтарда қабылданған «Шетел­діктердің Қа­зақ­стан Республикасында бо­луын құқық­тық реттеудің жекелеген мә­селелері» деп аталатын №136 қаулысы қайта қалпына келтірілсін; 4. Жыл сайын 20 мың отбасыға арнал­ған көшіп келу квотасын 2015-жылға дейін уақытша тоқтата тұру жөніндегі Үкімет қаулысының күші жойылсын; 5. Шетелдердегі қазақ диаспорасы өкілдерінің Қазақстан Республикасына кедергізсіз оралуы үшін, оларға елі­міздің шетелдегі дипломатиялық өкіл­діктерінен, өз өтініштеріне сәйкес, бір жылға еш кедергісіз көп мәртелі виза берілетін бол­сын; 6. Өткен жылы қабылданған «Ха­лық­тың көші-қоны туралы» заңның жаңар­тылған нұсқасында оралман­дарға аза­маттық алудың жеңілдетілген тәртібі қол­данылатындығы айтыл­ғанына қарамастан жақыннан бері оралман ағайынға азамат­тық алуда өзі келген елінен «қылмыс жа­самағаны жөнінде анықтама» әкелуі және оған сол елдің осындағы дипломатиялық өкілдіктері растап мөрін басуы шарт деген талап қосылып отыр. Елге орал­ған қан­дастарымызға жиырма жыл бойы қойыл­маған мұндай басы артық талап қоюға тиым салынсын; 7. ҚР «Халықтың көші-қоны тура­лы» заңының 33-бабының 1-тар­мағы­ның 2-тармақшасындағы: «Қазақстан Респуб­ликасына білім алу мақсатында келген эт­никалық қазақтар оқуға түскеннен кейін тұрақты тұруға және Қазақстан Респуб­ликасының азамат­тығын қабылдау тура­лы өтініш беруге құқылы» деген ерекше тағ­дырлық ма­ңызы бар қалыптың болуына қа­ра­мас­тан, жоғары және арнаулы оқу орын­дарының көбісі олардың жатақ­ха­на­лар­ға тұрақты тіркелуіне қолдау хат бермейді. Яғни, олардың құқығын таптап отыр деген сөз бұл. Сол себепті, республика аумағындағы барлық жо­ғары және ар­наулы оқу орындары эт­никалық қазақ студенттерін жатақха­намен қамтамасыз етуі және Қазақстан Республикасының азаматтығын алу туралы өтініштеріне еш кедергісіз қолдау хат беруі міндеттелсін; 8. ҚР «Халықтың көші-қоны тура­лы» заңының 23-бабының 6-тарма­ғында: «Орал­мандардың көшіп келу квотасына енгізуге келісім алған этни­калық қазақтар мен олардың отбасы мүшелері, сондай-ақ оралмандардың көшіп келу квотасына ен­гізілген орал­мандар мен олардың отбасы мүшелері Қазақстан Республикасы аума­ғына келген кезде, көлік құралдарын қос­пағанда, жеке мүлкіне кеден төлемде­рін төлеуден босатылады» деп жазыл­ған­дық­тан, мемлекетке салмақ салмай, өз мүмкін­дігімен елге оралған ағайын­ды бар жиған-тергеніңді жатжұртта қалдырып, «ке­ден­нен 50 келi жүгіңмен ғана өтесің» деп мін­деттеудің ешқан­дай қажеттілігі жоқ. Сол себепті, заң талабы бұлжытпай орын­дала­тын бол­сын – барлық көшіп келуші эт­никалық қазақтар жеке мүлкіне кеден төлемде­рін төлеуден босатылсын; 9. Елімізде 1999 жылдан бастап қол­данысқа енген, тағдыр тәлкегімен бө­лініп-жарылған отбасылардың ха­лықара­лық Адам құқығы фактілері не­гізінде шетел­дердегі туыстарын өз­дері­нің жеке кепілдігі арқылы шақыр­тып алуының нақты жолы­на бүгінгі таңда Үкіметіміз тарапынан қойылып отырған жасанды кедергілер алынып тасталсын. Және осы қарарды жиынға қаты­сып, баяндама жасаған бір топ азамат Астанаға, Ақордаға барып өз қолдары­мен мемлекет Президентіне апарып тапсырсын деген де шешім қабыл­дан­ды. Сонда «Президент «мен жағдайдың мұндай екенін білмей қа­лыппын» де­мейтін болады» деген орынды уәж айтылды. Президенттің Үкімет бас­шы­сы қол қойып отырған барлық қаулыны оқып-біліп отыратынына, дәлірегі оның барлығы ел басшысының мақұл­дауынан өткен соң ғана жарыққа шығатынына ешкімнің де күмәні жоқ. Олай болмаған күнде біздің ел прези­денттік жүйедегі ел емес, мемлекетті басқаратын да президент емес, пре­мьер-министр деген сөз. Пре­зиденттің қандай жауап қайтаратынын уақыт көрсетеді... Әзірге Қазақ зиялылары форумы­ның болашағы жайлы бір-екі ауыз сөз. Осы бейресми ұйымның дәрежесін көтеретін уақыт әбден жеткен секілді. Оны тұрақты түрде (Еврокомиссияға ұқсастырып) жұ­мыс істейтін Ұлттық тәуелсіз комиссияға айналдыру қажет. Бізде қазір Жаңаөзенге байланысты құрылған қоғамдық тәуеліз комиссия бар екені белгілі. Ол белгілі бір оқиғаға байланысты құрылған болатын. Және ол секілді комиссиялар болашақта да құрылатыны белгілі. Енді солардың бә­рі­нің басын құрастырсақ дұрыс болар еді. Және бұл Ұлттық тәуелсіз комис­сия­­ның айырмашылығы да, артық­шы­лығы да мынада болуы тиіс – оның қызметі тағы да бір ерекше жайттың, оқыс оқиғаның, қанды қасіреттің болуын күтіп отырмай, мүмкіндігінше солардың алдын-алып оты­руға бағыт­талуы керек. Одан бөлек ғылым, білім саласының сапасы да сын көтермейді. Ұлттық комиссия осы секілді мәселе­лерді ортаға салып, талқылап отырса. Шуақ АЙБАЛТАҰЛЫ