ХХІ ҒАСЫР – БІЛІМДІЛЕР ҒАСЫРЫ
2012 ж. 15 қазан
7042
3
Серік Пірәлиев, профессор: ЖАҺАНДАНУҒА ЖҰТЫЛЫП КЕТПЕУ ҮШІН БІЗГЕ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІ КҮШЕЙТУ ҚАЖЕТ
– Құрметті Серік Жайлауұлы, өзіңіз басқарып отырған қазақ жоғары білімінің қара шаңырағы үшін бұл оқу жылының ерекшелігі неде?
– Елбасымыздың 5-қыркүйекте Астанадағы Назарбаев университетінде оқыған «Қазақстан білім қоғамы жолында» атты интерактивті дәрісі үстіміздегі оқу жылына жаңа серпін берген бағдарламалық құжат болды десем асыра айтқандығым емес. Нұрсұлтан Әбішұлы ел өміріндегі бүкіл әлеуметтік мәселелер ішінде білім беру саласына ерекше ден қойып отырғаны баршамызға белгілі. Биыл Лондонда өткен жазғы Олимпиадалық ойындар кезінде Елбасымыздың Кембридж университетінде болып, оның жұмысымен танысуы, профессор-оқытушыларымен кездесуі, оның білім беру ісіне ерекше көңіл бөлуі, оның отандық білімді жаңа сатыға көтерсем деген арман-аңсарының көрінісі. Президентіміздің биылғы «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына қарай 40 қадам» еңбегінде білім беру саласын түбегейлі жақсарту мәселесі айрықша сөз болғаны тағы да осы сөзіміздің дәлелі. Өйткені, ХХІ-ғасыр білімділер ғасыры дейтін болсақ, бұл ғасырда біздің біліміміз де шырқау көкке көтерілуі тиіс. Әлемдік инновациялық технологияларды игергенде ғана біз өркениетті озық елдердің қатарына қосыламыз. Президентіміздің «Білім – ғылым – инновация» бірлігін қамтамасыз етуді ұсынып отырғаны бекер емес. Бүкіл оқу үдерісінде осы үш саланы бір-бірімен тығыз ұштастырғанда ғана еңбегіміз нәтижелі болмақ.
– Елбасымыз Н.Назарбаевтың ұзақ мерзімге арналған «Қазақстан – 2030» стратегиясы мен Үкіметтің елімізде білім беруді дамытудың кезең-кезеңге арналған бағдарламаларының басты мақсаты, негізгі өзегі – Қазақстанда білім беруді халықаралық стандарттарға сәйкестендіріп, әлемдік білім кеңістігіне енгізу болып табылатыны белгілі. Өзіңіз басқарып отырған қара шаңырақ жоғары оқу орны – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетін әлемдік университеттер қатарына қосу үшін бүгінде қандай нақты қадамдар жасалып келеді?
– Елбасының «Қазақстан – 2030» стратегиясы мен Үкіметтің Қазақстанда білім беруді дамытудың кезең-кезеңге арналған бағдарламаларының мақсаты да ортақ. Ол Қазақстандық білім беру жүйесін әлемдік стандарттарға сәйкестендіру, отандық дипломды барлық елдерге мойындату. Біз осы үрдістен кейін қалмау үшін білім беру саласын жаңаша ұйымдастыруға атсалысып келеміз. 2011жылдың ақпан айында университетіміз МС ИСО 9001: 2008 сапа саласындағы халықаралық стандарттарының талаптарына сапа менеджмент жүйесінің жыл сайынғы сәйкестігін табысты растады. Сапа менеджменті жүйесінің қайта сертификатталуы өткізіліп, білім беру бағдарламасының салалары кеңейтілді.
Оқу орны әлемдік рейтингтік ұйымдарға ену үшін жүйелі түрде жұмыс атқаруда. Атап айтқанда: Шанхай ұйымы, «Web Metrics» Рейтингі, «QS World University» Рейтингі, «Times Higher Raurings NEACT» (Тайвань ғылыми-зерттеу белсендігінің рейтингі) ұйымдарына мүше болып отырмыз. Нәтижесінде «Web Metrics» рейтингісінде әлемнің ең үздік 1200 университеті арасында 6830 орынға ие болып, еліміздегі ұлттық университеттер арасында бірінші орынға тұрақтадық.
Бүгінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті әлемнің 98 университетімен белсенді түрде ынтымақтаса қызмет атқаруда және өзара ынтымақтастықты дамыту мен күшейтуге арналған әртүрлі іс-шараларды жүзеге асыруда. Германияның жоғары оқу орындарымен жоғары кәсіби деңгейлі ұлттық кадрлар даярлау және студенттер мен магистранттарды өзара тиімді алмасу ісін жолға қою үшін екі жақты ынтымақтастыққа қол қойдық. Бүгінде Фрайбург, Ландсуд, Оснабрюк қолданбалы ғылымдар университеттерімен, Венгрияның Кунпук университетімен тығыз байланыста жұмыс істеп келеді. Жыл сайын 8-9 келісім-шартқа қол қойылуда.
2007 жылдан бері Халықаралық университеттер ассоциациясына (JAU), Еуропаның халықаралық білім беру ассоциациясына (EAJE), Еуропаның университеттері ассоциациясы Психологиялық дамуының Еуропалық қоғамына, инновацияны пайдалану жөніндегі дүниежүзілік университеттер желісіне, саяси зерттеулер бойынша Еуропалық Консорциумға мүше болып отыр.
Бүгінде қос дипломды бағдарлама бойынша белсенді жұмыс атқарып келеміз. Бұл бағдарлама бойынша кәсіптік мамандықтар үшін Братиславадағы Я.Каменский Университетімен, Мәскеу мемлекеттік педагогикалық университетімен, Литвадағы Миколас Ромерис атындағы университетпен, Украинаның М.Драгоманов атындағы педагогикалық университетімен, Ресейдегі Жоғары кәсіптік білімнің федералды мемлекеттік Білім беру мекемесі «Сібір федералдық университетімен», Франциядағы Тулуз университетімен, Испанияның Сантьяго де Компостел университетімен келісім-шартқа қол қойылды. Бұл шарт бойынша біздің студенттеріміз сол оқу орындарында бірнеше ай оқып, солардың да, біздің де дипломдарымызды алып шығады.
Оқытушылар және студенттер алмасу Үкіметтік келісімдер аясында және серіктес университеттермен екі жақты келісім-шарттары арқылы іске асырылады. Қазіргі кезде Қытайдың Ханьшань педагогикалық және Кореяның Квандонг университетімен студенттер алмасудамыз.
Жыл сайын 2-курс магистранттары шетелдерге тағылымдамаларға жіберіледі. Олар Польша, Литва, Ресей, Болгария, Украина жоғары оқу орындарында ғылыми-зерттеу тағылымдамасынан өтті. Оларға 2008 жылы – 58, 2009 жылы – 78, 2010 жылы – 78, 2011 жылы – 80 магистрант жібердік.
– Оқу ісінде қандай инновациялық жаңалықтарды атап өтер едіңіз?
– Жоғарыда атап өткенімдей, халықаралық байланыстарды нығайта отырып, білім берудің әлемдік инновациялық технологияларын игеру үстіндеміз. Әр факультет, әрбір мамандық жаңа инновациялар бойынша жұмыс жүргізуде. Кешегі аптада ғана Германияның ДААД ұйымымен келісім бойынша олардың бірнеше профессоры келіп, шет тілдерін, атап айтқанда, ағылшын, неміс, орыс тілдерін оқыту проблемалары бойынша біздің университетте семинар өткізіп, үш күн бойы тәжірибелерімен бөлісті, студенттер алдында дәріс оқыды. 2009-2010 оқу жылынан бастап біз бакалавриаттың «Физика», «Информатика», «Халықаралық қатынастар, мамандықтарын ағылшынша оқытып келеміз. Халықаралық ақпараттық технология терең игерілуде.
– Өзіңіздің тың ұсынысыңызбен университеттегі тәрбие жұмысы сапалық тұрғыдан жаңа тәлімгерлік жүйеге көшкенінен хабардармыз. Бұл жүйе қандай оң өзгерістер алып келді?
– Студент университет қабырғасынан сапалы білім алып шығуы үшін ол тәрбиелі болуы керек. Тәрбиені түземей, жастардың санасына сапалы білім сіңіру екі талай. Сондықтан мен ректор болып келген күннен бастап, тәрбие жұмысын бірінші кезекке қойып отырмын. Кеңестік кезеңде қалыптасқан үлгі бойынша осы кезге дейін жоғары оқу орындарында кураторлық тәрбие пайдаланылып келгені белгілі. Яғни белгілі бір оқу тобына бір мұғалім куратор болып тағайындалып, ал осы топты тәрбиелеуге міндеттелетін. Аптасына тәрбие сағатына бір ғана сағат уақыт бөлінеді. Айтыңызшы, осы 1 ғана сағатта бір мұғалім оқу тобындағы 20-25 студентті қалай тәрбиелемек? Осы аз уақытта ол әр баланың жүрегіне жол таба ала ма? Сондықтан біз куратор жүйесінің орнына тәрбие жетекшісін енгіздік. Анықтап айтар болсақ университеттің әрбір профессор-оқытушысына, тіпті әрбір қызметкеріне 5-10 студенттен бекітіп бердік. Осы тәрбие жетекшісі әр студентпен жеке-жеке жұмыс істейді, яғни сабақ үлгерімін қадағалайды, сабақтан тыс уақытында қайда баратынын, немен айналысатынын, тіпті отбасылық жағдайына дейін біліп, әр баланың ата-анасымен хабарласып отырады. Міне, бұл жүйе қазір өзін-өзі ақтап отыр. Бұл тәжірибе еліміздегі барлық жоғары оқу орындарына енгізілсе құба-құп.
– Бүгінде оқу орындарында білім беру стандарттарын жетілдіру мақсатымен «Білім мазмұны және жаңартпа технологиялар» ғылыми-зерттеу институты жұмыс істейді. Осы және басқа да ғылыми-зерттеу орталықтарының жүйелі жұмыстары мен жеткен жетістіктері туралы оқырман қауым біле отырса.
– Мен Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне келген күннен бастап оқу орнының құрылымын жаңарту, уақыт талабына сай жаңа құрылымдар ашу мәселесін қолға алдым. Жаңа ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары ашылды. Соның бірі – сіз айтып отырған Инновациялық технологиялар және білім беру мазмұны ғылыми-зерттеу институты. Оның басты мақсаты – жоғары оқу орындарындағы білімнің ғылыми-теориялық тұжырымдамасын дайындау, инновациялық білім беру технологияларын құру. Қазірдің өзінде бұл салада көптеген жұмыс атқарылды.
Сондай-ақ Әдебиеттану және тіл білімі ғылыми-зерттеу институтын аштық. Ол филология саласында іргелі зерттеулер жүргізу және үйлестіру, қазақ тілі мен әдебиеті бойынша оқу-әдістемелік құралдарын дайындау мәселелерімен айналысады. Психология ғылыми-зерттеу институты да жаңа құрылымдардың бірі. Ол қазіргі жағдайда білім беру үдерісінің барысында студенттерді психологиялық қамтамасыз етудің көп деңгейлік интеграциялық жүйесін құрумен шұғылданады. Қолданбалы физика және математика ғылыми-зерттеу институтының қызметі де жаңаша құрылған. Сонымен бірге бізде кейінгі жылдары «Абайтану», «Тұлғатану», «Этнокөркем мәдениет», мамандарға деген қажеттілікті зерттеу орталығы, Превентивті суицидтанудың ғылыми-техникалық зертханасы, География және экология ғылыми-практикалық орталығы құрылды. Болашақта біз оқу орнымызды Ғылыми-зерттеу университетіне айналдырамыз десек осы зерттеу мекемелерінің бәрі де керек.
АБАЙ РУХАНИЯТЫНА
ЖАҢА ЗАМАН ТҰРҒЫСЫНАН ҚАРАУ ҚАЖЕТ
– Ұлы Абай есімін иемденген киелі оқу ордасындағы «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығына ерекше тоқталып өтсеңіз.
– «Абайтану» орталығын құрудағы бірінші мақсат – заман талабына сай жаңа танымдағы, соны бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу, екінші мақсат – университеттің барлық факультеттерінде Абайдың «Толық адам» іліміне негізделген жаңа оқулық пен тың идеяға қол артқан бағдарлама арқылы дәріс оқып, семинар сабақтарын өткізу арқылы жастардың Абай әлемін тануына қол жеткізу. Бірінші талап бойынша «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы өзі өмірге келген үш жылда 13 монографиялық зерттеу еңбектері мен оқулықтарын жариялап үлгерді. Орта мектептерге арналған 5 оқулықты «Сөйлейтін қалам» деп аталатын инновациялық технология бойынша Токиода бастырып шығардық. Сондай-ақ осы аз ғана уақытта Абайға байланысты 120-дан астам ғылыми-зерттеу мақалалар жариялап үлгердік. Қазірдің өзінде үш көлемді монографиялық еңбек баспада жатыр. «Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» деген хакім Абайдың жұмбағын шешу мәселесі де ойшыл ақынның толық адам ілімі мен жантану ілімінде жатыр.
Екінші мақсат тұрғысынан алдымызға қойылған міндет бойынша «Абайтану» оқулығы мен жаңа таным тұрғысынан жазылған бағдарлама студенттердің қолына тиді. Бұл оқулық, негізінен, Абайдың «Толық адам» ілімін насихаттау арқылы жастар санасына адамгершілік негіздерін сіңіруді мақсат тұтады.
Бүгінде Абай руханиятына жаңа заман тұрғысынан қарау қажет. Олай болса, «Абайтану» орталығы осы үшін қызмет ететін болады.
– Оқу орнында «Ұлттық тәрбие» кафедрасын ашып, осы пәнді оқу үрдісіне енгізгендеріңізді білеміз. Осы туралы айта кетсеңіз.
– Бүгін жедел қарқынмен өршіп келе жатқан жаһандану үрдісі ұлттардың ұлттық ерекшеліктерін құрдымға кетіріп, өз үстемдігін жүргізуде. Жаһандану барысында батыс мәдениетінің басымдық танытуы жергілікті халықтың байырғы ұлттық сипатының жоғалуына ықпал етері сөзсіз.
– Жаһанданудың дүлей толқынына жұтылып кетпеу үшін бізге ұлттық тәрбиені күшейту қажет. Әрбір жеке адам әуелі өзінің белгілі бір ұлттың мүшесі екенін іштей терең сезініп, жалпы адамзаттық қоғамға лайық өз орнын белгілеуі тиіс. Өйткені осы заманда біздің ұлттық бітім-болмысымызды, ұлттық ойлау машығымызды, ұлттық ерекшеліктерімізді сақтап қалу аса маңызды. Сондықтан біз үш жылдан бері университетте «Ұлттық тәрбиені» арнайы пән ретінде оқытып келеміз. Бұл сабақта студенттер ұлттық салт-дәстүрлерімізді, әдет-ғұрыптарымызды, ұлттық мәдениетімізді, ерекшеліктерімізді, ұлттық тәрбиенің этикалық-эстетикалық құндылықтарын, діни тәрбиені, діл, тіл, адамгершілік мәселелерін түбегейлі оқып үйренуде.
– Серік Жайлауұлы, Сіз ҚазҰПУ-дың ректоры қызметіне келмес бұрын Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетін, Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-түрік университетін басқардыңыз. Қайсысы жаныңызға жақын?
– Әрине, өзіме сеніп тапсырылған оқу орындары болғандықтан мен бұларды бір-бірінен бөліп қарамаймын. Әр оқу орнының менің өмірімде өзіндік орны бар. Әуелі мен Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің тізгінін қолыма ұстағанда, тәжірибем аздау болғаны рас. Оқу орнының қазанында қайнай жүріп, тәжірибе жинақтадым. Ал, Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-түрік университетіне басшылық еткен жылдарымда өзімнің бүкіл қабілет-қарымымды, білімім мен білігімді жұмсай отырып, оқу орнын түлетуге аянбай атсалыстым, тәжірибем бұрынғыдан да молайды. Екі оқу орнынан жинақтаған рухани қазыналарым Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны қазақ білімінің қара шаңырағы – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне келгенде, маған үлкен демеу болды. «Қанша жыл өмір сүрсең, сонша жыл үйренесің» деп орыс ағайындар айтқандай, осында еңбек ете жүріп әлі де үйренудемін десем асыра айтқандығым емес.
ӘЛЕМДІК БІЛІМ БЕРУ
КЕҢІСТІГІНЕ ЕНЕМІЗ ДЕСЕК,
ҰБТ-ДАН БАС ТАРТА АЛМАЙМЫЗ
– Ұлттық бірыңғай тестілеу жүйесі талапкерлерді жыл сайын әбігерге салып жатады. ҰҚК-нің тым қатаң тексеруі, қисынсыз сұрақтардың берілуі талапкерлерді де, ата-аналарды да қажытып жібергендей. Жалпы, өзіңіздің осы жүйеге деген көзқарасыңыз қандай?
– Біз әлемдік білім беру кеңістігіне енеміз десек, тест жүйесінен бас тарта алмаймыз. Ол әлемдік тәжірибеден өткен жүйе. Біздің білім беру саламыз да тест өткізуден жыл сайын тәжірибе жинап келеді. «Көш жүре түзелер» дегендей, әлі-ақ бұл жүйе кемшіліктен арылатынына күмәнім жоқ. ҰБТ-ға мемлекеттік қауіпсіздік органдарының араласуы керек-ақ. Бірақ биылғы ҰБТ кезінде асыра сілтеу болғаны шын. Бұл жөнінде Министрдің өзі тиісті шаралар қолданып, халыққа жауабын берген болатын. Ендеше, алдағы емтихан кезінде асыра сілтеу болмайды деп ойлаймын.
– Оқу ақысының жылдан-жылға қымбаттауының салдарынан талай қазақ баласы білімнің биігіне қол соза алмай қалып қоюда. Сіз мұны заңдылық деп ұғасыз ба, жоқ әлде қандай да бір шара қарастыру қажет деп есептейсіз бе?
– Біз бүгін нарықтық қатынастар заманында өмір сүріп отырғанымыз өзіңізге де белгілі. Ал нарық заңы – қатал заң. Сондықтан ақылы медициналық қызмет көрсету, ақылы оқудан ешқайда кете алмаймыз. Оқу орындары профессор-оқытушыларды ұстап тұру, оларды жалақымен қамтамасыз ету үшін және материалдық-техникалық базаны нығайту үшін ақылы қызметке жүгінеді. Бұл – заңдылық. Меніңше, мемлекет тарапынан үлкен қаржы керек, қолдау керек.
– Жоғары оқу орындарында сынақ тапсыру кезінде пара алу сияқты келеңсіз құбылыстар жиі орын алып жатады. Сіздерде осы жемқорлық, парақорлыққа қарсы қандай шаралар қолданылуда?
– Сұрағыңыз орынды. Бүгінде елімізде парақорлық пен жемқорлыққа қарсы табанды күрес жүргізілуде. Бұл жөнінде арнаулы Заң да қабылданған. Үкімет талабына сәйкес біз де жемқорлықтың алдын-алу, дер кезінде оған тосқауыл қою үшін тиісті шараларды жүзеге асырудамыз. Сыбайлас жемқорлықпен күрес жөнінде арнаулы комиссия жұмыс істейді. Ғылыми кеңес пен ректорат мәжілістерінде бұл мәселені арнайы талқылап та жатырмыз. Әрбір оқу ғимаратына ректордың почта жәшігін қойып, сенім телефонын орнатқанбыз. Студенттер парақорлық, жемқорлықтың кез-келген фактісін бізге жасқанбай хабарлай алады.
– Қазіргі таңда түрлі діни ағымдар жастардың санасын улап, сергелдеңге салуда. Университет қабырғасында студенттерді діни экстремизм қаупінен сақтандыру шараларына қаншалықты мән беріледі?
– Бүгінде елімізде әртүрлі діни ағымдардың, секталардың белең алып тұрғаны анық. Қаншама жастар солардың қатарына қосылып жатыр. Сондықтан оларды бөтен діндердің ықпалынан сақтап қалу баршамыздың міндетіміз. Осыған байланысты біз жоғарыда айтылған «Ұлттық тәрбие» сабағында діни тәрбиені де қамтып отырмыз. Оған қоса «Дінтану» да оқу үдерісіне енгізілуде. Арнайы оқулық, оқу құралдары жазылды. Бұл еңбектер діндердің ара қатынасын айқындап, жастарды тура жолға бастайтыны анық. Сонымен бірге студенттермен «Сектадан сақтан» тақырыбында ашық дәрістер, дөңгелек үстелдер, дін қызметкерлерімен кездесулер өткізіп тұрамыз. Мұндай нақтылы іс-шаралардың нәтижелі боларына сенімім мол.
– Ұлтшылсыз ба, жоқ әлде ұлт жандысыз ба?
– «Ұлтшылдық» және «ұлтжандылық» деген терминдерді бір-бірімен шатыстырмау керек. «Ұлтшылдық» қай заманда да қатерлі нәрсе. Ал ұлтжандылық өз ұлтын сүю, өз ұлтының жанашыры, отанының патриоты болу деген сөз. Мен өзімді ұлтжанды азаматпын деп ашық айта аламын.
– Сөз соңында бүгінгі жастарға деген тілегіңізді білсек...
– Бүгінгі жастар – ертеңгі елдің болашағы. Ел мен жердің, мемлекетіміздің тірегі, тәуелсіздігіміздің қорғаны. Сондықтан жастарымыз жалқаулыққа салынбай, жақсы оқып, әлемдік білім қайнарларынан, ғылым жетістіктерінен сусындаған, бәсекеге қабілетті маман болып, ел үшін қызмет ететін, өзінің тілін, дінін, ділін, салт-дәстүрін, қазақы қалпын сақтайтын ұлтжанды, отаншыл, елшіл азаматтар болып өссе деп тілеймін.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбатты жүргізген
Гүлмира САДЫҚОВА
– Құрметті Серік Жайлауұлы, өзіңіз басқарып отырған қазақ жоғары білімінің қара шаңырағы үшін бұл оқу жылының ерекшелігі неде?
– Елбасымыздың 5-қыркүйекте Астанадағы Назарбаев университетінде оқыған «Қазақстан білім қоғамы жолында» атты интерактивті дәрісі үстіміздегі оқу жылына жаңа серпін берген бағдарламалық құжат болды десем асыра айтқандығым емес. Нұрсұлтан Әбішұлы ел өміріндегі бүкіл әлеуметтік мәселелер ішінде білім беру саласына ерекше ден қойып отырғаны баршамызға белгілі. Биыл Лондонда өткен жазғы Олимпиадалық ойындар кезінде Елбасымыздың Кембридж университетінде болып, оның жұмысымен танысуы, профессор-оқытушыларымен кездесуі, оның білім беру ісіне ерекше көңіл бөлуі, оның отандық білімді жаңа сатыға көтерсем деген арман-аңсарының көрінісі. Президентіміздің биылғы «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына қарай 40 қадам» еңбегінде білім беру саласын түбегейлі жақсарту мәселесі айрықша сөз болғаны тағы да осы сөзіміздің дәлелі. Өйткені, ХХІ-ғасыр білімділер ғасыры дейтін болсақ, бұл ғасырда біздің біліміміз де шырқау көкке көтерілуі тиіс. Әлемдік инновациялық технологияларды игергенде ғана біз өркениетті озық елдердің қатарына қосыламыз. Президентіміздің «Білім – ғылым – инновация» бірлігін қамтамасыз етуді ұсынып отырғаны бекер емес. Бүкіл оқу үдерісінде осы үш саланы бір-бірімен тығыз ұштастырғанда ғана еңбегіміз нәтижелі болмақ.
– Елбасымыз Н.Назарбаевтың ұзақ мерзімге арналған «Қазақстан – 2030» стратегиясы мен Үкіметтің елімізде білім беруді дамытудың кезең-кезеңге арналған бағдарламаларының басты мақсаты, негізгі өзегі – Қазақстанда білім беруді халықаралық стандарттарға сәйкестендіріп, әлемдік білім кеңістігіне енгізу болып табылатыны белгілі. Өзіңіз басқарып отырған қара шаңырақ жоғары оқу орны – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетін әлемдік университеттер қатарына қосу үшін бүгінде қандай нақты қадамдар жасалып келеді?
– Елбасының «Қазақстан – 2030» стратегиясы мен Үкіметтің Қазақстанда білім беруді дамытудың кезең-кезеңге арналған бағдарламаларының мақсаты да ортақ. Ол Қазақстандық білім беру жүйесін әлемдік стандарттарға сәйкестендіру, отандық дипломды барлық елдерге мойындату. Біз осы үрдістен кейін қалмау үшін білім беру саласын жаңаша ұйымдастыруға атсалысып келеміз. 2011жылдың ақпан айында университетіміз МС ИСО 9001: 2008 сапа саласындағы халықаралық стандарттарының талаптарына сапа менеджмент жүйесінің жыл сайынғы сәйкестігін табысты растады. Сапа менеджменті жүйесінің қайта сертификатталуы өткізіліп, білім беру бағдарламасының салалары кеңейтілді.
Оқу орны әлемдік рейтингтік ұйымдарға ену үшін жүйелі түрде жұмыс атқаруда. Атап айтқанда: Шанхай ұйымы, «Web Metrics» Рейтингі, «QS World University» Рейтингі, «Times Higher Raurings NEACT» (Тайвань ғылыми-зерттеу белсендігінің рейтингі) ұйымдарына мүше болып отырмыз. Нәтижесінде «Web Metrics» рейтингісінде әлемнің ең үздік 1200 университеті арасында 6830 орынға ие болып, еліміздегі ұлттық университеттер арасында бірінші орынға тұрақтадық.
Бүгінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті әлемнің 98 университетімен белсенді түрде ынтымақтаса қызмет атқаруда және өзара ынтымақтастықты дамыту мен күшейтуге арналған әртүрлі іс-шараларды жүзеге асыруда. Германияның жоғары оқу орындарымен жоғары кәсіби деңгейлі ұлттық кадрлар даярлау және студенттер мен магистранттарды өзара тиімді алмасу ісін жолға қою үшін екі жақты ынтымақтастыққа қол қойдық. Бүгінде Фрайбург, Ландсуд, Оснабрюк қолданбалы ғылымдар университеттерімен, Венгрияның Кунпук университетімен тығыз байланыста жұмыс істеп келеді. Жыл сайын 8-9 келісім-шартқа қол қойылуда.
2007 жылдан бері Халықаралық университеттер ассоциациясына (JAU), Еуропаның халықаралық білім беру ассоциациясына (EAJE), Еуропаның университеттері ассоциациясы Психологиялық дамуының Еуропалық қоғамына, инновацияны пайдалану жөніндегі дүниежүзілік университеттер желісіне, саяси зерттеулер бойынша Еуропалық Консорциумға мүше болып отыр.
Бүгінде қос дипломды бағдарлама бойынша белсенді жұмыс атқарып келеміз. Бұл бағдарлама бойынша кәсіптік мамандықтар үшін Братиславадағы Я.Каменский Университетімен, Мәскеу мемлекеттік педагогикалық университетімен, Литвадағы Миколас Ромерис атындағы университетпен, Украинаның М.Драгоманов атындағы педагогикалық университетімен, Ресейдегі Жоғары кәсіптік білімнің федералды мемлекеттік Білім беру мекемесі «Сібір федералдық университетімен», Франциядағы Тулуз университетімен, Испанияның Сантьяго де Компостел университетімен келісім-шартқа қол қойылды. Бұл шарт бойынша біздің студенттеріміз сол оқу орындарында бірнеше ай оқып, солардың да, біздің де дипломдарымызды алып шығады.
Оқытушылар және студенттер алмасу Үкіметтік келісімдер аясында және серіктес университеттермен екі жақты келісім-шарттары арқылы іске асырылады. Қазіргі кезде Қытайдың Ханьшань педагогикалық және Кореяның Квандонг университетімен студенттер алмасудамыз.
Жыл сайын 2-курс магистранттары шетелдерге тағылымдамаларға жіберіледі. Олар Польша, Литва, Ресей, Болгария, Украина жоғары оқу орындарында ғылыми-зерттеу тағылымдамасынан өтті. Оларға 2008 жылы – 58, 2009 жылы – 78, 2010 жылы – 78, 2011 жылы – 80 магистрант жібердік.
– Оқу ісінде қандай инновациялық жаңалықтарды атап өтер едіңіз?
– Жоғарыда атап өткенімдей, халықаралық байланыстарды нығайта отырып, білім берудің әлемдік инновациялық технологияларын игеру үстіндеміз. Әр факультет, әрбір мамандық жаңа инновациялар бойынша жұмыс жүргізуде. Кешегі аптада ғана Германияның ДААД ұйымымен келісім бойынша олардың бірнеше профессоры келіп, шет тілдерін, атап айтқанда, ағылшын, неміс, орыс тілдерін оқыту проблемалары бойынша біздің университетте семинар өткізіп, үш күн бойы тәжірибелерімен бөлісті, студенттер алдында дәріс оқыды. 2009-2010 оқу жылынан бастап біз бакалавриаттың «Физика», «Информатика», «Халықаралық қатынастар, мамандықтарын ағылшынша оқытып келеміз. Халықаралық ақпараттық технология терең игерілуде.
– Өзіңіздің тың ұсынысыңызбен университеттегі тәрбие жұмысы сапалық тұрғыдан жаңа тәлімгерлік жүйеге көшкенінен хабардармыз. Бұл жүйе қандай оң өзгерістер алып келді?
– Студент университет қабырғасынан сапалы білім алып шығуы үшін ол тәрбиелі болуы керек. Тәрбиені түземей, жастардың санасына сапалы білім сіңіру екі талай. Сондықтан мен ректор болып келген күннен бастап, тәрбие жұмысын бірінші кезекке қойып отырмын. Кеңестік кезеңде қалыптасқан үлгі бойынша осы кезге дейін жоғары оқу орындарында кураторлық тәрбие пайдаланылып келгені белгілі. Яғни белгілі бір оқу тобына бір мұғалім куратор болып тағайындалып, ал осы топты тәрбиелеуге міндеттелетін. Аптасына тәрбие сағатына бір ғана сағат уақыт бөлінеді. Айтыңызшы, осы 1 ғана сағатта бір мұғалім оқу тобындағы 20-25 студентті қалай тәрбиелемек? Осы аз уақытта ол әр баланың жүрегіне жол таба ала ма? Сондықтан біз куратор жүйесінің орнына тәрбие жетекшісін енгіздік. Анықтап айтар болсақ университеттің әрбір профессор-оқытушысына, тіпті әрбір қызметкеріне 5-10 студенттен бекітіп бердік. Осы тәрбие жетекшісі әр студентпен жеке-жеке жұмыс істейді, яғни сабақ үлгерімін қадағалайды, сабақтан тыс уақытында қайда баратынын, немен айналысатынын, тіпті отбасылық жағдайына дейін біліп, әр баланың ата-анасымен хабарласып отырады. Міне, бұл жүйе қазір өзін-өзі ақтап отыр. Бұл тәжірибе еліміздегі барлық жоғары оқу орындарына енгізілсе құба-құп.
– Бүгінде оқу орындарында білім беру стандарттарын жетілдіру мақсатымен «Білім мазмұны және жаңартпа технологиялар» ғылыми-зерттеу институты жұмыс істейді. Осы және басқа да ғылыми-зерттеу орталықтарының жүйелі жұмыстары мен жеткен жетістіктері туралы оқырман қауым біле отырса.
– Мен Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне келген күннен бастап оқу орнының құрылымын жаңарту, уақыт талабына сай жаңа құрылымдар ашу мәселесін қолға алдым. Жаңа ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары ашылды. Соның бірі – сіз айтып отырған Инновациялық технологиялар және білім беру мазмұны ғылыми-зерттеу институты. Оның басты мақсаты – жоғары оқу орындарындағы білімнің ғылыми-теориялық тұжырымдамасын дайындау, инновациялық білім беру технологияларын құру. Қазірдің өзінде бұл салада көптеген жұмыс атқарылды.
Сондай-ақ Әдебиеттану және тіл білімі ғылыми-зерттеу институтын аштық. Ол филология саласында іргелі зерттеулер жүргізу және үйлестіру, қазақ тілі мен әдебиеті бойынша оқу-әдістемелік құралдарын дайындау мәселелерімен айналысады. Психология ғылыми-зерттеу институты да жаңа құрылымдардың бірі. Ол қазіргі жағдайда білім беру үдерісінің барысында студенттерді психологиялық қамтамасыз етудің көп деңгейлік интеграциялық жүйесін құрумен шұғылданады. Қолданбалы физика және математика ғылыми-зерттеу институтының қызметі де жаңаша құрылған. Сонымен бірге бізде кейінгі жылдары «Абайтану», «Тұлғатану», «Этнокөркем мәдениет», мамандарға деген қажеттілікті зерттеу орталығы, Превентивті суицидтанудың ғылыми-техникалық зертханасы, География және экология ғылыми-практикалық орталығы құрылды. Болашақта біз оқу орнымызды Ғылыми-зерттеу университетіне айналдырамыз десек осы зерттеу мекемелерінің бәрі де керек.
АБАЙ РУХАНИЯТЫНА
ЖАҢА ЗАМАН ТҰРҒЫСЫНАН ҚАРАУ ҚАЖЕТ
– Ұлы Абай есімін иемденген киелі оқу ордасындағы «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығына ерекше тоқталып өтсеңіз.
– «Абайтану» орталығын құрудағы бірінші мақсат – заман талабына сай жаңа танымдағы, соны бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу, екінші мақсат – университеттің барлық факультеттерінде Абайдың «Толық адам» іліміне негізделген жаңа оқулық пен тың идеяға қол артқан бағдарлама арқылы дәріс оқып, семинар сабақтарын өткізу арқылы жастардың Абай әлемін тануына қол жеткізу. Бірінші талап бойынша «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы өзі өмірге келген үш жылда 13 монографиялық зерттеу еңбектері мен оқулықтарын жариялап үлгерді. Орта мектептерге арналған 5 оқулықты «Сөйлейтін қалам» деп аталатын инновациялық технология бойынша Токиода бастырып шығардық. Сондай-ақ осы аз ғана уақытта Абайға байланысты 120-дан астам ғылыми-зерттеу мақалалар жариялап үлгердік. Қазірдің өзінде үш көлемді монографиялық еңбек баспада жатыр. «Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» деген хакім Абайдың жұмбағын шешу мәселесі де ойшыл ақынның толық адам ілімі мен жантану ілімінде жатыр.
Екінші мақсат тұрғысынан алдымызға қойылған міндет бойынша «Абайтану» оқулығы мен жаңа таным тұрғысынан жазылған бағдарлама студенттердің қолына тиді. Бұл оқулық, негізінен, Абайдың «Толық адам» ілімін насихаттау арқылы жастар санасына адамгершілік негіздерін сіңіруді мақсат тұтады.
Бүгінде Абай руханиятына жаңа заман тұрғысынан қарау қажет. Олай болса, «Абайтану» орталығы осы үшін қызмет ететін болады.
– Оқу орнында «Ұлттық тәрбие» кафедрасын ашып, осы пәнді оқу үрдісіне енгізгендеріңізді білеміз. Осы туралы айта кетсеңіз.
– Бүгін жедел қарқынмен өршіп келе жатқан жаһандану үрдісі ұлттардың ұлттық ерекшеліктерін құрдымға кетіріп, өз үстемдігін жүргізуде. Жаһандану барысында батыс мәдениетінің басымдық танытуы жергілікті халықтың байырғы ұлттық сипатының жоғалуына ықпал етері сөзсіз.
– Жаһанданудың дүлей толқынына жұтылып кетпеу үшін бізге ұлттық тәрбиені күшейту қажет. Әрбір жеке адам әуелі өзінің белгілі бір ұлттың мүшесі екенін іштей терең сезініп, жалпы адамзаттық қоғамға лайық өз орнын белгілеуі тиіс. Өйткені осы заманда біздің ұлттық бітім-болмысымызды, ұлттық ойлау машығымызды, ұлттық ерекшеліктерімізді сақтап қалу аса маңызды. Сондықтан біз үш жылдан бері университетте «Ұлттық тәрбиені» арнайы пән ретінде оқытып келеміз. Бұл сабақта студенттер ұлттық салт-дәстүрлерімізді, әдет-ғұрыптарымызды, ұлттық мәдениетімізді, ерекшеліктерімізді, ұлттық тәрбиенің этикалық-эстетикалық құндылықтарын, діни тәрбиені, діл, тіл, адамгершілік мәселелерін түбегейлі оқып үйренуде.
– Серік Жайлауұлы, Сіз ҚазҰПУ-дың ректоры қызметіне келмес бұрын Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетін, Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-түрік университетін басқардыңыз. Қайсысы жаныңызға жақын?
– Әрине, өзіме сеніп тапсырылған оқу орындары болғандықтан мен бұларды бір-бірінен бөліп қарамаймын. Әр оқу орнының менің өмірімде өзіндік орны бар. Әуелі мен Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің тізгінін қолыма ұстағанда, тәжірибем аздау болғаны рас. Оқу орнының қазанында қайнай жүріп, тәжірибе жинақтадым. Ал, Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-түрік университетіне басшылық еткен жылдарымда өзімнің бүкіл қабілет-қарымымды, білімім мен білігімді жұмсай отырып, оқу орнын түлетуге аянбай атсалыстым, тәжірибем бұрынғыдан да молайды. Екі оқу орнынан жинақтаған рухани қазыналарым Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны қазақ білімінің қара шаңырағы – Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіне келгенде, маған үлкен демеу болды. «Қанша жыл өмір сүрсең, сонша жыл үйренесің» деп орыс ағайындар айтқандай, осында еңбек ете жүріп әлі де үйренудемін десем асыра айтқандығым емес.
ӘЛЕМДІК БІЛІМ БЕРУ
КЕҢІСТІГІНЕ ЕНЕМІЗ ДЕСЕК,
ҰБТ-ДАН БАС ТАРТА АЛМАЙМЫЗ
– Ұлттық бірыңғай тестілеу жүйесі талапкерлерді жыл сайын әбігерге салып жатады. ҰҚК-нің тым қатаң тексеруі, қисынсыз сұрақтардың берілуі талапкерлерді де, ата-аналарды да қажытып жібергендей. Жалпы, өзіңіздің осы жүйеге деген көзқарасыңыз қандай?
– Біз әлемдік білім беру кеңістігіне енеміз десек, тест жүйесінен бас тарта алмаймыз. Ол әлемдік тәжірибеден өткен жүйе. Біздің білім беру саламыз да тест өткізуден жыл сайын тәжірибе жинап келеді. «Көш жүре түзелер» дегендей, әлі-ақ бұл жүйе кемшіліктен арылатынына күмәнім жоқ. ҰБТ-ға мемлекеттік қауіпсіздік органдарының араласуы керек-ақ. Бірақ биылғы ҰБТ кезінде асыра сілтеу болғаны шын. Бұл жөнінде Министрдің өзі тиісті шаралар қолданып, халыққа жауабын берген болатын. Ендеше, алдағы емтихан кезінде асыра сілтеу болмайды деп ойлаймын.
– Оқу ақысының жылдан-жылға қымбаттауының салдарынан талай қазақ баласы білімнің биігіне қол соза алмай қалып қоюда. Сіз мұны заңдылық деп ұғасыз ба, жоқ әлде қандай да бір шара қарастыру қажет деп есептейсіз бе?
– Біз бүгін нарықтық қатынастар заманында өмір сүріп отырғанымыз өзіңізге де белгілі. Ал нарық заңы – қатал заң. Сондықтан ақылы медициналық қызмет көрсету, ақылы оқудан ешқайда кете алмаймыз. Оқу орындары профессор-оқытушыларды ұстап тұру, оларды жалақымен қамтамасыз ету үшін және материалдық-техникалық базаны нығайту үшін ақылы қызметке жүгінеді. Бұл – заңдылық. Меніңше, мемлекет тарапынан үлкен қаржы керек, қолдау керек.
– Жоғары оқу орындарында сынақ тапсыру кезінде пара алу сияқты келеңсіз құбылыстар жиі орын алып жатады. Сіздерде осы жемқорлық, парақорлыққа қарсы қандай шаралар қолданылуда?
– Сұрағыңыз орынды. Бүгінде елімізде парақорлық пен жемқорлыққа қарсы табанды күрес жүргізілуде. Бұл жөнінде арнаулы Заң да қабылданған. Үкімет талабына сәйкес біз де жемқорлықтың алдын-алу, дер кезінде оған тосқауыл қою үшін тиісті шараларды жүзеге асырудамыз. Сыбайлас жемқорлықпен күрес жөнінде арнаулы комиссия жұмыс істейді. Ғылыми кеңес пен ректорат мәжілістерінде бұл мәселені арнайы талқылап та жатырмыз. Әрбір оқу ғимаратына ректордың почта жәшігін қойып, сенім телефонын орнатқанбыз. Студенттер парақорлық, жемқорлықтың кез-келген фактісін бізге жасқанбай хабарлай алады.
– Қазіргі таңда түрлі діни ағымдар жастардың санасын улап, сергелдеңге салуда. Университет қабырғасында студенттерді діни экстремизм қаупінен сақтандыру шараларына қаншалықты мән беріледі?
– Бүгінде елімізде әртүрлі діни ағымдардың, секталардың белең алып тұрғаны анық. Қаншама жастар солардың қатарына қосылып жатыр. Сондықтан оларды бөтен діндердің ықпалынан сақтап қалу баршамыздың міндетіміз. Осыған байланысты біз жоғарыда айтылған «Ұлттық тәрбие» сабағында діни тәрбиені де қамтып отырмыз. Оған қоса «Дінтану» да оқу үдерісіне енгізілуде. Арнайы оқулық, оқу құралдары жазылды. Бұл еңбектер діндердің ара қатынасын айқындап, жастарды тура жолға бастайтыны анық. Сонымен бірге студенттермен «Сектадан сақтан» тақырыбында ашық дәрістер, дөңгелек үстелдер, дін қызметкерлерімен кездесулер өткізіп тұрамыз. Мұндай нақтылы іс-шаралардың нәтижелі боларына сенімім мол.
– Ұлтшылсыз ба, жоқ әлде ұлт жандысыз ба?
– «Ұлтшылдық» және «ұлтжандылық» деген терминдерді бір-бірімен шатыстырмау керек. «Ұлтшылдық» қай заманда да қатерлі нәрсе. Ал ұлтжандылық өз ұлтын сүю, өз ұлтының жанашыры, отанының патриоты болу деген сөз. Мен өзімді ұлтжанды азаматпын деп ашық айта аламын.
– Сөз соңында бүгінгі жастарға деген тілегіңізді білсек...
– Бүгінгі жастар – ертеңгі елдің болашағы. Ел мен жердің, мемлекетіміздің тірегі, тәуелсіздігіміздің қорғаны. Сондықтан жастарымыз жалқаулыққа салынбай, жақсы оқып, әлемдік білім қайнарларынан, ғылым жетістіктерінен сусындаған, бәсекеге қабілетті маман болып, ел үшін қызмет ететін, өзінің тілін, дінін, ділін, салт-дәстүрін, қазақы қалпын сақтайтын ұлтжанды, отаншыл, елшіл азаматтар болып өссе деп тілеймін.
– Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбатты жүргізген
Гүлмира САДЫҚОВА
