Ч.Дарвин теориясымен келіспейтіндер көбеюде немесе алғаш Құрандағы ғылым сырын ашқан тұлға
2012 ж. 26 маусым
3464
0
Ғазез Ақытұлы – 1924 жылы Қытай Алтайында көрнекті ақын, ағартушы Ақыт Үлімжіұлының отбасында дүниеге келген, Мемлекеттік ислам қоғамының мүшесі, дінтанушы, ақын-жазушы – 89-ға қараған шағында дүниеден озды. Ғазездің әкесі Ақыт қазақ халқы жазба әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі, қазақ әдебиеті мен мәдениетіне зор үлес қосқан, қазақтан Құран Кәрімді ең алғаш қазақ тіліне аударған діни білімдердің оқымыстысы. Ресейдің Қазан, Санкт-Петербург, Орынбор қаларында бірнеше кітаптары жарық көрген Ақыттың мән-мағыналы ой-пікірі, ақыл-кеңес беретін нақылдық, қанатты сөздері жеке адамның жан дүниесінде руханилықтың қалыптасуына әсерін тигізген шығармаларының бүгінгі күні өзектілігі жойылған жоқ.
Ғ.Ақытұлы араб, парсы, түрік т.б. тілдерді меңгерген. Әкесі Ақыт гоминданшылар тарапынан қаза тапқан соң, Қытайда «Мәдени төңкеріс» жылдары Ғазезге «ұлтшыл» деген айып тағылып, Тарым еңбекпен түзеу лагерінен 21 жылдан соң 1979 жылы 56 жасында, отбасына оралған. Ғ.Ақытұлы інісі Мақаш екеуі 1987 жылы Құран-Кәрімді арабшадан қазақшаға аударып, 1990 жылы Құран-Кәрімді 35 мың данамен Пекинде бастырып шығарды. 2007 жылы Ғазездің «Құрандағы ғылыми негіздер» және арабшадан, қазақшаға аударылған «Мұхаммед(с.ғ.с.) Пайғамбардың таңдамалы сахих хадистері» атты еңбегі, сонымен қатар әкесі жайында жазылған «Қазақ тарихындағы әйгілі адамдар» сериясымен жазылған «Ақыт Үлімжіұлы» атты еңбегі Г.Омарованың құрастыруымен 2008 жылы Алматыда басылды. Ғ.Ақытұлының аталған еңбектерінен басқа да өлеңдер жинағы, прозалық шығармалары, терминдер жинақтары бар. Ғазез:«Құрандағы ғылыми негіздер» атты еңбекті жа-
зудағы мақсатым: “Құран Кәрім діни ғибадаттарда ғана оқылатын, өлген аруақтарға ғана бағышталатын, о дүниенің барлығын ғана дәріптейтін бір оқулық деген қате танымды адамдар санасынан көтеріп, қайта онда ғылыми негіз барлығын, ол ғылыми негіздер сыры барған сайын... құны күшейе беретіндігін дәлелдеу еді” дейді. Автор І тарауда Планеталардың пайда болуы; Барлық жаратылыстарда жұптық және қайшылық бар; Аспан кеңістігінің бетін жапқан атмосфера қабаты туралы; Құран Кәрімнің биологияға қатысты аяттары; Басқа планеталарда жанды жаратылыстар бар ма?; Жаңбыр да өлшеммен жауады; Құранның алдын ала берген хабарлары т.б. көптеген мәселелер саралана отырып, Құран сүрелері келтіріледі. Ғ.Ақытұлы: “Құран Кәрім тек Ислам дініндегілерге тура жол сілтейтін жетекші кітап қана болмастан, онда астрономия, биология, философия, физика, математика, космология, жағарапия, әдебиет сынды алуан ғы-
лымдардың негізі қамтылғанын түсіне бастадым” дей келіп, Ғазез: “Құранда ешқандай ғылымилық жоқ, артық-кем жазылған бір “құрапи кітап-мыс” деген көзқарасқа жоғарыдағы кітапшамыздың бастапқы тарауында жазылған Құран Кәрімнің физика, химия, физиология, космология, математикаға қатысты бірқанша аяттары және оның алдан болжаған бірқанша дұрыс меңзеулері жауап болады деп ойлаймын” дейді. Еңбектерді құрастыру барысында Ғазез қажының Құрандағы ғылыми білімдерді Батыс, Шығыс т.б. шетел авторларының көзқарастарына сүйене отырып өз түйіндерін жасап зерделегенін байқадық. Еңбектің
2 тарауында “Құран Кәрімдегі математикалық мұғжизалар” айшықталып, ғылым мен компьютерлер Құран Кәрім қызметінде т.б. қамтылады. Ғ.Ақытұлының «Құрандағы ғылыми негіздер» еңбегінің басты құндылығы:
1. Автордың Құран Кәрімдегі білімдерді игеріп, ондағы ғылыми негіздер туралы өзнің ғылыми ой түйіндерін жасауы. 2. Құран Кәрімді ғылыми айналымға енгізуді күн тәртібіне қойып, келер уақыт арнасында Құрандағы ғылыми білімдерді қолданбалы ғылымдар салаларында зерделеуге жол ашуы. 3. Құрандағы мораль, ақыл-ой мен сана, мәдениет, психология туралы автордың соны пайымдаулары жеке адамның дүниетанымында адамгершілік, имандылық қасиеттердің қалыптасуына игі ықпал ететіндігіне еш күмән келтіруге болмайды; 4. Бұл еңбек дүние жүзі қазақтары арасынан Құрандағы ғылыми негіздерді жан жақты саралап талдауға арналған ең алғашқы құнды еңбек екенін айтуымыз керек. Шетел профессор-
лары К.Мор, Альфред Корнер, Тасажа Тасажон т.б. Құранда-
ғы ғылыми тұжырымдар негі-
зінде зерттеулер жүргізіп, ол зерттеулердің Құран аяттарымен дәл-
ме дәл келгеніне қайран қалған.
Ғ.Ақытұлы «қазір ғылым соңына түсіп зерттеп отырған бір мәселе, басқа планеталарда жанды жаратындылар бар ма, бар болса ақыл иелері ме, олармен тілдесе алатын ортақ қатынас құралын тапқырлай аламыз ба, жоқ, ұшпа тәліңкелер туралы таралған аңыздар рас па, жоқ, деген сұраулар... соңғы жылдары зиялы ғалымдар арасында ғана болмастан, ауыл-қыстақтағы егіншілер мен малшылардың да аузындағы әңгімесіне айналды» дейді. Өзі шалғай жер ауылында тұратын 89-жасқа қараған Ғазез ақсақалдың дүниенің қыр-сырын, ақиқатты тануда қазіргі ғылым дәлелдеген көзқарастарға қарама-қайшы келетін ой-пікірлері жазылған еңбегі қазіргі кездегі осы саладағы біздің ғылымның қандай деңгейге жеткендігін байқатса керек. Мәселен, Ы. Алтынсарин «Шариат-ул ислам» еңбегінде: «Егер біреу сұраса: Мәселен, адам топырақтан кірпіштей, табақтай нәрселер істесе, мұны түп жаратушы кім екендігін тергеп кісі сұраса керек: «Топырақты кім жаратты?» деп, «Топырақ жерден алынды», десе, «Жерді кім жаратты?» демек керек болар. Әлбетте, жерді, көкті, отты, желді, суды біреудің жәрдеміне мұқтаж жандықтардың еш бірі жаратуы мүмкін еместігі әркімнің көзіне көрініп тұр. Бұлай болса, бұл дүниедегі зат, мақұлықтардың бәрін де ең әуелі барлыққа келтіруге ешкімнің жәрдеміне мұқтаж емес бір иенің барлығында еш шек – шүбә жоқ болса керек» – дейді. Бүгінгі ғылымда Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясымен Ресей, АҚШ, Батыс Европа, Орталық Азия т.б. елдердегі шетел ғалымдары ғана емес, көптеген мектеп мұғалімдері мен сынып оқушылары, алыс ауылдардағы көп нәрсені тереңдей ізденіп оқымаған жай қарапайым адамдарға дейін келіспей отыр. Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясымен келіспейтін түрік ғалымы Однан Октар («Обман эво-
люции»), А.Михайлов («Пора понимать Коран») т.б. бірі Ақтау қаласының тарих пәні мұғалімі М.Арынов: «Біз қазақстан тарихы пәнінде адамның пайда болуы туралы оқытамыз. Тарихшы ретінде біз адамзаттың пайда болуы туралы оқушыға дерек беретін алғашқы ұстаз екеніміз анық... Өз басым дарвинизмге қарсы болғандықтан... «Адамды Құдай жаратты» деген пікірде қала отырып, өзімнің бірнеше дәлелімді келтіргім келеді... Қазіргі кезде адамның пайда болуын зерттеген кейбір ғалымдардың өзі адамның арғы тегі маймыл емес, керісінше, кейбір маймылдың арғы тегі адам... азғындаудың нәтижесінде маймылға айналды деген пікір айтып жүр. Бұл пікірді Құран аяттары қоштайтынын анық байқадым. Мысалы: «Тыйым салынған істерді орындамағандарға: «Маймылға айналып кетіңдер» деп қарғыс айттық» («Әғраф» сүресі, 166-аят.). Біз, тарихшылар, Құран Кәрімді негізгі тарихи дерек ретінде қабылдамаймыз. Бұл дұрыс емес. 3.Хадистерде Адам атаның 20 метр болғандығы айтылады. Бұл сенімсіз дерек болғанымен, 2004 жылы Малайзиядан табылған 16 метрлік адамды қайда қоямыз» деп т.б. өзінің көкейтесті пікірлерімен бөліседі. А.Пушкин Құрандағы 33-ші сүренің мән-мағынасын поэзиялық тілмен жазып шыққаны белгілі. Бұған А.Пушкиннің өз сөзі дәлел: «Көптеген ақиқат пен өмірдің барлық мән-мағнасы Құранда анық баяндалған, керемет бейнеленіп, поэтикалық сипатта жазылған» дейді ұлы орыс ақыны. Ф.Достаевский:«...Пушкиннің Ислам жайлы қалам тербеуінің себебі оның үлкен сенімділігі мен қайраттылығынан деп білемін» десе, К.Рылеев: «Пушкин, сен өзіңнің Ислам жайлы жазған дүниелеріңмен бізден алшақтап бара жатқандайсың. Бірақ біз сені кешіруге дайынбыз. Сен біз үшін орыстың «Байроны» болып қала бермексің. Құдай үшін, сенің сүйікті Магометің үшін ант етейін, кері қайт! Сен оған еліктеме! Сен егер білсең еді, мен сені қатты құрметтеймін, асқан данышпандығың үшін саған бас ием!» деп жазған. («К.Рылеевтің Пушкинге жазған хаты».1825 жылы,12 мамыр.). Л.Толстой: «Күллі ғылым Құранда жазылған» десе, И.Бунин: «Құран мені қайран қалдырды! Мен бұған
дейін де, бұдан кейін де мұндай кемел кітапты көрген емеспін» деген И.Бунин поэзиясының жауһарлары қатарына Құран-
ның «Әлиф. Ләм. Мим» эпиграфымен басталған оның «Құпия» деп аталған өлең жолдарын сөзсіз қосуға болады.
Ғ.Ақытұлының араб тілінен қазақшаға аударылған “Таңдамалы хадистері”(араб тілінен қазақ тіліне аударылған Мұхаммед (с.ғ.с.) Пайғамбардың “сахих” хадистері) ата аналар мен балаларға, отбасына арналған имандылық туралы хадистерінің бүгінгі күні маңызы зор. Иман-
дылық жеке адамның рухани жан дүниесінің кемелдене дамуына терең әсер ететін құбылыс. Ар, Ұят, Адалдық, Әділдік секілді құндылықтар терең имандылықтан бастау алады. Тұла бойында иманы жоқ, басқа мәдениеттің ықпалына ұшыраған, мәңгүрттікке бой алдыра бастаған, қайырымсыз адамнан ұлт болашағын ойлайтын, елін қорғайтын адам шығуы неғайбыл.
Имандылық ұлттық тәрбиенің басты нысанасы болу үшін 1-ші сыныптан 11-ші сынып оқушыларына дейінгі мектеп жасындағы балаларға арналған имандылық тәрбие беретін «Имандылық тәрбие» атты оқулық жазылуы керек. Абай 38-ші сөзінде: «Аллаһ табарака уатағаланың пенделеріне салған жолы қайсы? Оны көбі білмейді. «Тафаккару фиала илаһи» деген хадис шәріфтің «инналлаһу йухиббул мақситин» деген аяттарға ешкімнің ықыласы, көңілі менен ғылымы жетіп құптағанын көргеніміз жоқ. «Әтәмурун әннәсә билбирри уәәхсәну инналлаһу йүхиббул-мұхсиннің», «уәлләзина әмәну уәғәмилуссалихати улайкаасхабул жәннәти һәм фиһа халидун» деген аяттар Құранның іші толған ғамалус-салих не екенін білмейміз» –деп айтқан осы сөздерін, біз толық танып біле алмадық және адам-
зат Құрандағы ғылыми негіздер-
ді толық танып біле алмайтындығын көптеген ғұламалар айтып кеткен. Дегенмен, мектеп оқулықтарында Ч.Дарвиннің эволюциялық ілімі әлі де оқытылуда. Ғ.Ақытұлының «Құрандағы ғылыми негіздер» еңбегі елімізде Құрандағы ғылымды зерделеуге ашылған алғашқы жол бола отырып, ғылымның діни білімдермен сабақтастыра зерттеу алдындағы түбірлі бетбұрыстар ашы-
луының бастамасы деп ойлай-
мыз. Сананың отарсыздануы басталған қазіргі кезде Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясы турасындағы зерттеу әлі толық және түпкілікті аяқталмаған деген пікірде қала отырып, әлемнің, дүниенің, адамның жаратылуының қыр-сыры әлі түпкілікті зерделеуді қажет ететіндіктен осы мәселенің тұщымды жауабын көзі қарақты оқырман отандық дінтанушылардан емес, тарих, антропология, философия, медицина, биология, генетика, эмбриология, анотомия т.б. сала ғалымдарынан күтуде. Бұл еңбектер бүкіләлемдік дінаралық сұхбат өрбіп отырған бүгінгі күні діни ғылымға қосылған үлкен үлес болумен бірге күн өткен сайын бұл еңбектердің маңызы арта береді. Ақыт мұраларын, Құрандағы білімдерді зерттеуге, жас ұрпаққа діни-имандылық білім мен тәрбие беруге өзіне тән үлесін қосқан қоғам қайраткері, діни білімдерді терең меңгерген дінтанушы, ақын Ғазез Ақытұлының жарқын бейнесі отандастарының есінде мәңгі сақталады.
Гүлнар ОМАРОВА,
философия
ғылымдарының кандидаты