Жаңажылдық шыршаға бюджеттен бір тиын да бөлінбеуі керек...

           Шығыс күнтізбесі бойынша жылдың басы наурыз айынан басталатыны баршаға белгілі. Табиғи және астрологиялық ғылым тұрғысынан алғанда ол өте дұрыс. Күн мен түннің теңелген, табиғаттың қайта түлеген тұсынан жылды ашу санаға сиымды. Дегенмен әлемнің басым бөлігі жылды қаңтар айында бастаған соң біз де бөліне алмаймыз. Жер шарын мекендеген өзге мемлекеттермен тығыз байланыста, түрлі қарым-қатынаста болғандықтан жеке-дара жырылып кету де мүмкін емес. Мәселе сол жаңа жылды қалай қарсы алуда болып отыр...

    Бір халықтың екінші бір қоғамда өмір сүріп жатқан ұлтқа мәдени, салт-дәстүрлік, тұрмыстық, ғылыми-біліми және өзге де әсері болары анық. Оны жоққа шығара алмаймыз. Арғы ата-бабаларымыз алғашқы болып жабайы жылқыны қолға үйретіп, өзгелерге оны қалай пайдалануды көрсетсе, қазіргі кезде өзіміз де басқалардан алған түрлі ғылыми-техникалық жаңалықтарды қолданып жатырмыз.  Ең бастысы соның тозығын емес, озығын қабылдай білу қажет. Қабылдап қана қоймай ұлттық ерекшеліктерімізді, қолдағы бар мүмкіндіктерімізді ескере отырып,  оны дамыта білгеніміз жөн. Айтып отырғанымыз – әсіресе бүгінгі біздегі ғылым мен білім саласына көбірек қатысты. Бұл біреулерге еліктеп, соқыр адамдай солардың жетегінде жүру дегенді білдірмейді. Ашығын айтсақ қазір тым «шетелшіл» болып алдық. Шетелдіктер шекпенін теріс кисе бізде ойланбастан соны қайталаймыз. Біздің биліктегі лауазымдылар іссапарда жүріп сырттан жылтыраған бірдеңе көрсе, қазаққа әкеліп телитін әдет қалыптастырды. Британияда былай, Сингапурда солай деген сылтау айтып шыға келеді, құдды бір біздің басымыз солармен бірге жаралғандай. Ол жаңалықты бізде қолдануға бола ма, болмай ма, қазақ үшін қандай пайдасы немесе зияны бар, ол жағы «жаңашылдарды» мүлдем толғандырмайды, ол үшін бастарын ауыртпайды. Шектері үзіліп кетсе де айтайық, өз тарапынан толымды жоба немесе басқа да пайдалы жаңалық  ойлап табуға олардың өресі жетпейді. Мұндай «реформаторлар» Елбасының алдында бір көрініп қалуды, сол арқылы қызметін көтеріп алуды ғана мақсат тұтады. Біз қазақты жоғары қойып, өзгелердің жетістігін жоқ қылудан  аулақпыз. Әр нәрсенің белгілі бір мән-мағынасы,  шарықтар шегі болуы қажет.

        Сонымен, басындағы  негізгі тақырыбыз – жаңа жылдық шыршаға қайта оралайық.  Алдында  айтқандай сырттан келіп орныққан, бүкіл әлемге таралған бұл мерекелік  шараны бірден алып тасталық деп отырған ешкім жоқ. Қырық кісі бір жақ болғанда қыңыр болып көрінбей-ақ қоялық. Ондаған жылдар тұрмысымызға енген үрдісті ұмыттыру оңай емес. Бірақ бұл жерде де біздің асыра сілтеп жіберетініміз бар. Айталық, жаңа жылдық шыршаны ондаған жылдар бойы мезгілінен бір ай бұрын құрып әлем жұртшылығын таңғалдырып келдік. Керек десеңіз, Ресейдің өзінде шырша жаңа жылға бір апта, әрі кетсе он күн қалғанда орнатылады. Не керек, жұртшылық жылдар бойы айтып, басылымдар жазып, Тәуелсіздік пен Желтоқсан құрбандарын еске алу күнінен кейінгіге әзер сырғыттық. Өйткені қазақ үшін айтулы қос мереке жаңажылдық шыршаның көлеңкесінде қалып қойды емес пе? Бізде  егеменді ел атанғалы Астана қаласының туған күнін есепке алмасақ, саяси және қоғамдық маңызы жоғары мерекелерге дәп осы Жаңа жылдағыдай дайындық болып көрген емес. Қай мерекеге бюджеттен, яғни халық қаржысы есебінен осыншама ақша бөлініпті? Жоқ айта алмаймыз, тіпті ең басты, ең қастерлі деген Наурыз немесе Тәуелсіздік күніне де осыншама қаржы бөлінбейді. Ал жаңа жылдық шырша десе өңір басшылары оза шабады. Оған еліміздегі аймақтарда жаңа жылдық безендіруге қанша қаржы бөлгеніне қысқаша шолу жасасақ нақты көз жеткізуге болады. Алдынала айтып қоялық, осы мерекеге бөлінген қаржының тым көп, бұл ақшаны желге шашқанмен бірдей екенін айтқан көпшіліктің сынынан соң әкімдіктегілер тізгінді сәл де болса тартайын деді. Бірақ қаржыны ысырап ету әлі тоқтар емес.

           Жаңа жылдық шыршаға шығындану жағынан Алматы қаласы  алдыңғы орынды ешкімге берген емес. Оңтүстік астана бұрындар жүздеген миллионды ойланбастан жұмсаса, былтыр ұқыптылық, үнемдеу деген ұғымды еске алып, 175 миллион теңгені жаңа жылдың жолына құрбан еткен-ді. Халық наразылығынан қаймықты ма, биылғы жаңа жылдық безендіруге жұмсалатын қаражат көлемін тағы да қысқартып, 75 миллиондық межеге түсіріпті. Есесіне дербес қала мәртебесіне ие болған Шымкент шаһары биыл оза шауып, өзгелерді шаңның астында қалдырғалы тұр. Қаланың жаңа мәртебесі масайратты ма,  жаңа жыл қарсаңында тек қана көшелерді безендіруге қала бюджетінен 70 миллион теңге шығындалмақ. Кейбір дереккөздердің айтуынша бұл шараға 80 миллион теңге бөлінбекші. Қала әкімі Ғабидолла Әбдрахимов тіпті бұл соманы азсынатын көрінеді. 2015 жылдары Шымкентті басқарған уақытта оның  Жаңа жылды тойлауға қарсы шыққаны ел есінде.  Жақында Оңтүстік Корея астанасы Сеулге іссапармен барып қайтқалы реформашыл әкім өз ұстанымын түбегейлі өзгерткен секілді. Кезінде қала бюджетіндегі қаржыны үнемдеу үшін қызметкерлерін қызметтік көліктен қоғамдық автобустарға отырғызған  Ғабидолла Әбдрахимовке бұл жолғы Сеул сапары кері әсер еткен сияқты. «Менің ойымша, 70 миллион үлкен қала үшін көп ақша емес. Басқа қалаларды көріңіздерші. Олар қалай безендіріп жатыр? Мен кеше Сеулге барып көрдім. Олар қаланы безендіру үшін 70 миллион теңге емес, 70 миллион доллар бөледі...» - деп шаһар тұрғындарын шабыттандырды. Сеул қайда, Шымкент қайда?! Экономикасы қарыштап дамыған оңтүстік  кореялықтармен бізге жарысуға әлі ертерек шығар. Олардың әлеуметік-тұрмыстық деңгейі әлем бойынша алдыңғы орындардың бірінде  тұр, жұмыскерлері бізге қарағанда ондаған есе жоғары жалақы алады. Әлде шымкенттіктердің де дәулеті тасып, әрбір тұрғыны баспаналы болып, астарына бір-бір «джип» мініп жүр ме? Аспандағы жұлдызға қол созбас бұрын астыңдағы табан тіреген тұғырыңа қарап алу керек қой. Мақаламыздың басында тым «шетелшілдік» болып кеттік дегеніміз осы болатын. Бұндай «жаңашылдықты»  қазақша қарапайым сөзбен айтқанда – дарақылық дейді. «Ораза, намаз – тоқтықта» деген екен аталарымыз. Тұрғындарының тапқаны тамағы мен коммуналдық төлемдерге жетпей жатқанда, даңғырлатып мереке жасауға ақша шашу жұмсартып айтқанда барып тұрған – ұқыпсыздық.

       Бұның бір ғана шымкенттіктерге ғана емес, еліміздегі барлық аймақтардың басшыларына да тікелей қатысы бар. Әдетте әлеуметтік маңызы зор мемлекеттік бағдарламаларды орындауға келгенде бөлінген қаржыны дер кезінде игере алмай жататын, шабан аттай шалыс басатын әкімдер жаңажылдық шараға келгенде ширақ қимылдап, күздің басында тендер жариялап, тіпті миллиондарды игеретін компанияларды да алдынала белгілеп қойған көрінеді. Мысалы, жаңа жыл қарсаңында Атырау көшелері 89 миллион теңгенің әшекейлерімен безендірілмек. Павлодар – 40 млн,   Ақтау – 14 млн, Ақтөбе әкімдігі 27 млн. теңгені осы мақсатта жұмсамақшы. Бұл неткен батпан құйрық, қаржыны қайда жұмсарымызды білмей жатқанымыз ба?

          Атаулы шараға бір тиын да бөлмеген аймақтар да бар екен. Олар – Өскемен  мен Петропавловск.  СҚО басшысы жұмыла жасайтын  шараға миллиондап ақша шашпаудың жолын тапқан секілді. «Көп нәрселерді балалардың, колледжд студенттерінің қолымен істеуге болады. Мен әдейі қала әкімін осы жерге алып келіп, Астананың безендіруін көрсеттім. Ешқандай қиыншылығы жоқ,  мұндай құрылғыларды әрбір колледждің шеберханаларында дайындауға  болады» - дейді Құмар Ақсақалов. Бұл халық қаржысына жаны ашитын әкімнің сөзі. Аталмыш  шараға былтыр да бір тиын бөлмеген әкім биыл да мерекені бюджет шығынысыз, көпшіліктің көмегімен атқармақшы.

     Шығыс пен Солтүстік Қазақстан облысы әкімдіктерінің бастамасы кейбір өзге өңірлерге де енгізіле бастаған секілді. Бұл әрине құптарлық жағдай. Мысалы,  жарияланған кейбір хабарларға қарағанда Астана қаласының әкімшілігі де биыл жаңа жылды тойлауға  бір тиын бөлмейтіндігін мәлімдеген. Жасыл шырша орнату, мұз қалашықтардың құрылысы мен толып жатқан түрлі мәдени шараларды кәсіпкерлердің есебінен жүзеге асырмақшы екен. Әкімдік өкілерінің айтуынша бұған бизнестің өзі қызығушылық танытқан.  Жаңа жылдық жобаларға қаржы құйып одан еселеп пайда табуды мақсат тұтқан кәсіпкерлер  мұз қалашығындағы сырғанақтарды салып, шаналарды жалға беріп,   оған қоса сусындар, ыстық шай мен тамақ сатып пайда көрмекші. Жұмысқа қызу кірісіп кеткен астаналық кәсіпкерлер жаңа жылға дайындыққа нақты қанша қаражат жұмсағаны белгісіз. Оны жариялауға да міндетті емес шығар, өйткені қаржыны өз қалталарынан шығарып жатыр.

     Ашығын айтсақ, бұл жаңалық емес, мұндай тәжірибе бұрыннан бар-ды. Мерекелік шараларға кәсіпкерлер бұрыннан қомақты қаржы бөліп келген, әрине «ерікті-міндеттелген» түрде. Осы жерде мына бір күдікті айтуға тура келеді. Мереке кәсіпкерлердің күшімен атқарылса, сонда осы мақсатқа жылдар бойы бюджеттен бөлінген ақша қайда кетті? Жұмсалмаған қаржы деп оны қазынаға кері қайтарып па? Жоқ. Тағы да сол шенеуніктердің қанжығасында кетті. Елімізде қанша қала, қанша аудан бар. Қаншама жылдар қыруар қаржы бөлініп келді, есептеп көріңіз. Сол қаржыға қаншама баспана, қаншама  мектеп, балабақша салуға болушы еді. Ештен кеш жақсы демекші, бұл бағалы бастама енді тоқтап қалмаса болғаны.

Зейнолла АБАЖАН

qazaquni.kz