БІЗ АЛАШ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУЕТІН ӘЛІ ТОЛЫҚ АША АЛҒАН ЖОҚПЫЗ

  «Ақ жол»  партиясының төрағасы Азат Перуашев: БІЗ АЛАШ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ӘЛЕУЕТІН ӘЛІ ТОЛЫҚ АША АЛҒАН ЖОҚПЫЗ

Алаш идеялары, ең алдымен, практикалық мән-маңызы бар дүние

– Бізге алдағы 23 қарашада «Ақ жол» партиясының «ХХІ ғасырда Қа­зақ­стан қоғамын жаңғыртудағы «Алаш» қоз­ға­лысы идеяларының өзек­тілігі» атты ғылыми-прак­тика­лық конференция өт­кізетіні белгілі болып отыр. Азат Тұр­лыбекұлы, сіз­дерге мұндай шара өткі­зуге түрткі болған себеп не?

– Иә, біз осы конференцияны өткі­зу­ге бастамашылық жасап отырмыз. Қа­зақ­станның «Ақ жол» демократиялық партиясы өзін «Алаш» қозғалысының ізбасарларының бірі деп жариялаған бо­латын. Бұл тұжырым сайлауалды тұ­ғыр­намамызда да, партияның өзге де құжаттарында көрінісін тапқан. Біз Алаш қозғалысының көрнекті қайрат­кер­лерінің идеялық мұраларын тарату мен оны бүгінгі күннің кәдесіне жа­ра­ту­дың маңызы зор деп санаймыз. Алаш мұ­расымен сан ұрпақ сусындап, халық­қа қызмет етудің, әлемдік бәсекеге тө­теп берудің үлгісін алуы керек. Өз­дерің­із­ге мәлім, биылғы жыл – Алаш қозға­лы­сының 95 жылдығы. Осы датаны анықтап тұрған фактор 1917 жылдың 5-13 желтоқсанында Орынбор қала­сын­да өткен Екінші жалпықазақ съезінде құрылған Ұлттық кеңес болып табылады. Яғни, 1917 жылдың 13 желтоқсаны қазақтың алғашқы заманауи үкіметінің – Алашорданың дүниеге келген күні.

Осыған орай, біз «ХХІ ғасырда Қазақстан қоғамын жаңғыртудағы «Алаш» қозғалысы идеяларының өзек­тілігі» атты ғылыми-практикалық конференция өткізуді жоспарлап отырмыз. Соны Л.Н.Гумилев атындағы Еура­зия­лық Ұлттық университетінің қолдауы­мен жүзеге асырғалы отырмыз. Біздің конференцияның жұмысына қатысуға жетекші алаштанушыларды, белгілі ға­лым­дарды, қоғам қайраткерлерін, сарапшыларды, шығармашылық интеллигенция өкілдерін, жоғары оқу орын­дарының студенттерін, БАҚ өкілдерін шақырмақпыз. Аталған тақырыптағы конференцияның жұмысына ықылас та­нытқандар үшін есігіміз ашық. Мүм­кіндікті пайдаланып, конференцияның Астана қаласында, Керей және Жәнібек хандар көшесі, 18 үйде, «Тілеп Қобыз» сарайында қарашаның 23-інде сағат 10-да басталатынын айта кетейін.

– Ендеше, келесі сұрақ өзінен өзі туындайды. Осы конференцияның мақсат-міндеттері туралы кеңінен тарқатып айтып берсеңіз.

– Жоғарыда айтқан Алашорда үкі­ме­ті құрылып, ХХ ғасырдың басында қазақ даласында автономиялық би­лік­тің жұмыс істеуі – ұлт-азаттық қоз­ға­лы­сы тарихындағы елеулі кезең. Алаш­орда көшбасшылары халықтың арманы болған өзін өзі билеу идеясын іске асыра алды. Ғұмыры ұзақ болмаса да қа­зақ­тың тұңғыш үкіметі – Алашорда үкі­ме­ті құрылып, қазақ халқының мем­ле­кеттілікке лайықты ел екені паш етілді. Оларға көздеген мақсаттарына эволю­ция­лық жолмен жетуге мүм­кіндік бе­рілмеді. Алаш арыстарының ең басты еңбегі – олардың сол аласапыран және қиын уақыттарда толыққанды саяси партия мен үкімет құрып, өз халқының мүдделерін батыл қорғау жағына шыға алуында. Олар бар қазақтың қам­қо­ры­на, сүйенішіне айналу үшін қолдан келгеннің бәрін жасады.

Меніңше, «Алашорда» көшбасшы­ла­рының заңдық тұрғыда ақталғанына қарамастан, өкінішке қарай, әлі күнге дейін Алаш қозғалысына толық баға бермей жүрміз. Алаш қозғалысы – заманалық маңызы бар құбылыс, оның идеялары мен бағдарламалары ұлттық мемлекеттілікті қалыптастыруды мақ­сат етті. «Алаш» партиясының саяси тұ­жырымдамасына, өмір жолы мен қыз­метіне қарап отырып, олардың саяси, экономикалық, әлеуметтік мәселе­лер­ге, ұлттық құндылықтарға көзқарас­тарының ХХІ ғасырда Қазақстан қо­ға­мын жаңғырту кезеңінде де өзектілігін жоймағанын байқаймыз. Яғни, бұл – біз үшін теориялық қана емес, бұл, ең алдымен, ұлт игілігіне қызмет етуі тиіс практикалық мәселе. Конференцияның мақсаты – Алаш қозғалысының, Алаш­тың көшбасшы қайраткерлерінің мем­ле­кеттің құрылысына, әлеуметтік-эко­но­микалық, ұлттық салаларға қатысты көз­қарастарына берілген бағалар мен па­йым­­дауларды, ғылыми тұжырым­дар­ды жаңа заманның талаптарына, сұ­ра­ныс­тарына сай зерделеуге ұмтылу, Алаш­тың аманатына адалдық танытып, оның идея­ларының іске асырылуының тәуел­сіз­дігімізді бекемдеп, нығайта тү­суге қыз­мет ететініне қоғамдық пікір ту­ғызу.

Алаш идеясы – Қазақ елін Еуропа жолымен жаңғырту.

Оған басқа ұлт өкілдерінің күдікпен қарауына негіз жоқ екенін көрсету

– Кешіріңіз, сөзіңізді бөлейін. Кон­фе­ренцияны қандай пішінде өт­кіз­бек­шісіздер? Алаш мұрасы – тым ау­қым­ды мұра. Оны бір конференция шең­беріне сыйғызу да оңай емес қой…

– Сондықтан да біз Алаш қайрат­кер­лерінің көзқарастарын жүйелеуге ұм­ты­лып, үш секциялық бағытта тақы­рып­тарға бөліп қарастыруды жөн деп таптық. Оның біріншісі: «Алаш» көш­бас­шыларының мемлекеттілікке, ұлт­тық құндылықтарға көзқарастары» бо­йынша баяндамалар жиынтығын құ­рай­ды. Кез келген ұлт үшін мем­ле­кет­тілік басты құндылық болып табылады. Әлихан Бөкейханов айтқандай, мем­ле­кет­тілігі жоқ халық – жетім халық. Алаш идеясының өзегі де ұлттық мем­лекеттілік дербестік. Бүгінгі Қазақстан Республикасы – Алаштың бұл арма­ны­ның іске асқанының көрінісі. Алаш көш­басшылары қазақ қоғамын біртін­деп Еуропа деңгейіндегі өркениеттің озық жетістіктерімен ақылға қонымды ұштастыру негізінде сол замандағы нақ­ты жағдайларға бейімдеуді өзде­рі­нің анық та айқын мақсаты тұтты. Қазақтың белгілі тарихшысы Манаш Қозыбаевтың сөзімен айтсақ, «ХХ ға­сыр­да ұлт-азаттық қозғалысының жа­ңа сатысы басталды. Оның басы-қасында «Оян, қазақ» ұранымен шыққан, демо­кра­тиялық Ресейдің құрамында қазақ елін еуропалық жолмен дамытуды, жаң­ғыртуды көксеген реформаторлар (Әли­хан Бөкейханов, Ахмет Бай­тұр­сы­нов, Мір­жақып Дулатов, Мұстафа Шо­қай) бастаған ұрпақ жүрген еді» («Егемен Қазақстан», 1996 жылдың 6 жел­тоқсаны).

Түркістан автономиясын жария­ла­ған Алаш қайраткерлерінің жапон­дық­тар­ды үлгі тұтқан шығыстық (Мұстафа Шоқай) бағыттағы ұстанымдары да маңызды. Жапонияның өзі Еуропадан үйрене отырып, ілгері дамудың жолына шыққанын ескерсек, олардың ұста­ным­дарында алшақтықтардың көп емес­ті­гі­не де көз жеткізесің. Алаш көшбасшы­ла­рының ұлылығы да сонда, олардың таптық жіктелуге де, ұлтшылдық то­ма­ға-тұйықтыққа да ұрынбауында. Біз осы­ны да көрсете алуымыз керек. Олар қазақтың жоғын жабайы ұлтшылдық сарынмен жоқтамаған. Өзге азшы­лық­тағы ұлттардың өкілдерінің құқығын шектемейтін қазақ ұлтының елді бі­рік­тірушілік идеясын Алашорда үкіметін сайлаған съездің өзінде жария еткен. «Алашорда» Уақытша ұлттық кеңесінің құрамы 25 адам болып бекітіліп, 10 орын­ның қазақтар арасындағы орыс жә­не басқа ұлттардың өкілдеріне қал­ды­рылуының өзі көп жәйтті аңғартады. Осы кезге дейін Алаш дегенде басқа ұлт­тың өкілдері осы қозғалысты ұлт­шылдық бағытта деп қана пайымдап, оған күдікпен қарайды. Біз осы күдікті жоққа шығаруымыз қажет. Күдік қа­шанда білместіктен туады.

Ал бізде күні кешеге дейін алаш­ор­да­лықтарды тек ұлтшылдық тұр­ғы­сы­нан қарастыру белең алғаны рас. Алаш қозғалысының, оның қайраткерлерінің дәрежесін орыстарға, басқа ұлттардың өкілдеріне, өзім сияқты орыс тілінде білім алған қазақтарға да, бір сөзбен айтқанда, орыс тілді аудиторияларға да түсіндіру қажет. Сол себепті біз конференцияда орыс тілінде де баяндамалар жасауға мүмкіндік беріп отырмыз. Алда өткізілетін шараларда да осындай ұстанымда боламыз. Өйткені, Алашты өзіміз ғана біліп, сол білгенімізбен мақтану үшін емес, Алаш идеяларын түсініп, оны жүрегімен қабыл­дай­тын­дарды көбейту үшін осылайша істеу керек деп санаймын. Алаш идеясын біржолата ысырып тастауды көздеген кеңестік жүйеде өмір сүрген кездегі ойлау жүйесінен, сол кездегі пси­холо­гия­лық пиғылдан тұтастай арылуға күш жұмсағанымыз абзал. Алаш идеясын әрбір қазақстандық үшін елді ажырататын емес, біріктіруші мақсатқа пайдалануымыз керек.

Екінші – «Алашордалықтардың эко­но­микалық тұжырымдамалары туралы» өтетін секцияның да жүктемесі жауапты. Алаш партиясының, сол пар­тия­ның негізінде құрылған Алашорда үкі­метінің бағдарламасының интеллек­туал­дық-саяси деңгейінің жоғарылығы бұл мәселеге де бүгінгі күннің биігінен, ертеңгі алар асуларымыздың талаптары тұрғысынан келгенді қалайды. Ол сол кезеңдегі беделді саяси пар­тия­лардың бағдарламаларынан бірде кем емес. «Алаш» партиясының бағдар­ла­масы, бі­ріншіден, Қазақ елін өзінің бөлін­бей­тін территориясы бар, отар­лық тәуел­ді­ліктен азат елге айналдыруды, екін­ші­ден, қазақ халқының өмірін жаңа са­паға көтеруді көздеді. Яғни, олар елде пәрменді реформалық шараларды іске асырғылары келді. Кез келген мем­ле­кет­тің тұрақты және тиімді өмірлік қызметі үшін сол елдің эко­но­ми­калық дамуын қамтамасыз етудің маңызы зор екенін Алаш қайраткерлері жете тү­сін­ді. Оны ұлттық басым­дық­тардың бірі ретінде қарастырды. Алаш­ордалық­тар­дың көбі ұлттық буржуа­зияның өкіл­дері болғандықтан да жер мәселесін, кәсіпкерлік, жеке меншік мәселелерін ел экономикасынан бөліп қарамаған, оны экономикалық өсудің негізі деп санаған. Біз «Алаш» қай­рат­керлерін сая­саткер ретінде ғана білмей, олардың әрқайсысының білікті мамандар бол­ға­нын да көрсетуіміз керек. Бұл тақы­рыпқа жаңа қырынан келіп, ашып көрсетуді белгілі практик-экономист, Парламент Мәжілісінің депутаты, «Ақ жол» партиясының парламенттік фракциясы жетекшісінің орынбасары, үш қазақ баласының анасы Екатерина Сергеевна Никитинскаядан сұрап отырмыз. Еге­мендігіне ие болған ел үшін терри­ториясының тұтастығын қалыптастыру қандай маңызды болса, табиғи байлығы мен қоғамдық игілігін қорғап, экономиканы жаңғырту да сондай маңызға ие.

«Ақ жол» партиясы экономиканы әлеуметтік дамудың міндеттерін тиімді шешудің құралы ретінде қарастырады. Сол себепті де біз «Алаш» көш­бас­шы­ларының әлеуметтік жаңғыртуға көз­қа­растары» мәселесіне үшінші секция ая­сындағы баяндамаларда ерекше тоқ­тал­сақ деп отырмыз. Қазақ қоғамын бірте-бірте өзгертіп, заманға бейімдеуді мақ­сат еткен «Алаштың» асыл мұраттары біздің қазіргі жедел жаңғыру, модернизация бағытымызбен үндес келеді. Қа­зақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев еліміздегі әлеуметтік, сондай-ақ жаһандық экономикалық және саяси үдерістер үшін тұжы­рым­да­ма­лық маңызы аса зор Әлеуметтік жаң­ғырту бағдарламасын ұсынып, оның халқымыздың қолдауына ие болып отырғаны белгілі. «Ақ жол» партиясы Орталық кеңесінің пленумы бұл мәсе­лені арнайы қарап, онда Мемлекет басшысы ұсынған бағдарламаны еліміздің бұдан әрі дамуының стратегиялық ба­ғыты ретінде толық қолдайтынымызды және оны іске асыру үшін белсенді түрде атсалысатынымызды мәлімдеген болатынбыз. Шын мәнінде, бұл бағ­дар­лама мемлекетіміздің дамуына жаңа талаптар қойып, халқымыздың ұлттық мүд­делеріне сай келетін жаңа құн­ды­лық­тар жүйесін қалыптастырып отыр.

 

«Алаш» отандық өндірісшілерді қолдады

 – Алаш арыстарының да арман­да­ғаны осы ұлттық мүддеміздің үде­сі­нен шығатын құндылықтар ғой. Әри­не, конференцияларыңызда аса маңызды тақырыптарға ден қойып отыр екенсіздер. Оның мазмұнын күні бұрын тұтас ашып беріңіз деуден аулақпыз. Оның үстіне, бәрімізді  толғандыратын мәселені көте­ре­тін бұл шараларыңыздан біз де сырт қалмаспыз. Дегенмен, Алаш қайрат­керлерінің бүгінгі заман талабына сай келетін кейбір идеяларының ше­тін шығарсаңыз.

– Біз осыдан бір ғасырға жуық уақыт бұрынғы Алаш арманын бүгінгі Қа­зақ­стан бейнесінен көруге тиіспіз. Алаш­ор­да үкіметінің төрағасы Әлихан Бө­кей­ханов «қазақтың қойының жүні тоқылып, үстіне киім, әрбір темірі өзіне түйме болуы тиіс», деп сол заманның өзінде нарықтық экономикаға, ұлттық бизнестің дамуына үндеді. «Алаш» қозғалысының көшбасшыларының бірі, сол кезеңдегі ұлт ұстазы болған Ахмет Байтұрсынов: «Біз бай, білімді hәм күшті болуымыз керек. Білімді болуға – оқу керек! Бай болуға – кәсіп керек! Күшті болуға – бірлік керек! Осы ке­рек­тердің жолында жұмыс істеу керек!» деген еді. «Алаш» идеяларына терең­і­рек үңіле бастағаннан бері көзім мы­на­ған жетті. Біз қазір ұлттық экономика мен ұлттық бизнестің мүддесін заң шығарушылық жұмыста болсын, әртүр­лі жиындарда болсын, барынша қорғап жүргенде Алаш идеяларынан бір сәтте де алшақ кеткеніміз жоқ. Бұл орайда, мен өткен ғасырда қазақ тарихын сом­да­ған Алаштың ардақты аза­мат­тары­ның бірі Санжар Аспандия­ров­тың келесі сөздеріне назар аударғым келеді: «Первый период подавления колонизаторских отрыжек прошлого, предоставления всех политических прав ранее угнетенным нациями решен и решен блестяще. …Но это еще полдела. Надо закрепить сделанное, ибо экономические взаимоотношения между нациями определяют все остальные отношения… Нужно изучать условия развития народного хозяйства каждой отдельной нации, живущей в Туркестане, ибо эти пути развития для каждой из них совершенно самобытны». Тіпті елімізді индустрияландыру бағытында дамы­ту­дың қажеттілігіне дейін Алаш білім­дар­лары айтып кетіпті. Олар отбасында материалдық мүмкіндіктері жет­кілікті және жеке бастарының интел­лек­туал­дық қабілет-қарымы мол бол­ған­дықтан, еуропалық деңгейде білім ала алған. Көпшілігі орыс тілін жетік меңгерген, мақалаларын орыс тілінде жазған.

Смағұл Сәдуақасов Қазақстанды же­дел дамыту ниетімен Голощекинмен оның ұлттық республикалардағы өтірік «индустрияландыру» деп аталған қи­тұрқы саясатына ашықтан-ашық батыл қарсы шыққан. «Почему Голощекин не может или, вернее, не хочет идти дальше шерстомоек, тогда как само собой напрашивается и организация суконных фабрик», дей келе, Сәдуақасов өзінің «О национальностях и националах» атты мақаласында мынадай өте орынды сұрақ қояды: «Не легче ли железной дороге сразу вывозить из Казахстана готовое сукно, чем два раза таскаться то с вымытой шерстью, то обратно с «московским» сукном из этой шерсти?» Сәдуақасовтың елдің ши­кі­зат базасы болып шектеліп қалуына сол кезеңде қарсы шыққаны көрініп тұрған жоқ па? Ал енді ол көтерген осы мәселенің қазіргі күн үшін маңызы жоқ деп кім айта алады? Өмір­ден қыршын кеткен Алаш азаматы См­а­ғұл Сәдуа­қа­совтың экономикалық тұжы­рымдама­сы­ның өзі бір баяндамаға арқау бо­лар­лықтай екен. Қазір еліміз үдемелі ин­дус­триялық-ин­новациялық даму бағ­дар­­ла­масын жүзеге асыруға бел шеше кіріскен кезде мұны конференциямызда жеке баяндама етіп шығарайық деп ұйғардық. Парламент Мәжілісінің екі шақырылымының депутаты болған қо­ғам қайраткері, экономика ғылым­да­ры­ның докторы, профессор Мырза­гел­ді Кемелдің бұл тақырыпты толық мең­геріп, қатысушылардың қы­зығушы­лы­ғын туғы­за алатынына шүбә­міз жоқ. Кеңес үкі­метінің құрамында жұмыс істеуге мәж­бүр бола жүріп, республика мүд­де­сін жанқиярлықпен қорғаған Алаштың аяулы ұлдарының өмірінен мұндай мысалдарды көптеп келтіре беруге болады…

Меніңше, біз әлі Алаш идеялары­ның әлеуетін толық аша алғанымыз жоқ. Өз басым, алдағы конференцияда жасалатын баяндамалардан біржақты емес, сан қырлы, жан-жақты мәлі­мет­тер аламыз деп үміттенетінімді жасырмаймын. Бос сөздің емес, нақты іс­тер­дің партиясы ретінде өмірде, күнделікті тәжірибеде қолданылатын құнды ойлар көп айтылғанын қалаймын. Бізге Алаш идеяларының тереңіне бойлай алмай, дилетанттық деңгейде «білгір» болып жүргендердің пікірлері керек емес. Тек дилетанттар ғана Алаш идеяларын елді артқа – ХІХ ғасырға тартатын «изоляционизм» идеологиясы деп тү­сі­не­ді. Ал біз Алаш идеяларын елімізді ХХІ ғасырда өркениетті мемле­кет­тер­дің қатарына енгізетін, қоғамымызды жаң­ғыртатын ұстаным ретінде қа­рас­тырып отырмыз. Сондықтан да бізге шынайы білімді, жүйелі көзқа­ра­сы бар мамандардың пікірлері қымбат. Сол себептен де біз «Алаш» ұлт-азат­тық қозғалысы туралы ұзақ жылдардан бері ғылыми-зерттеулер жүргізіп, осы қозғалыстың көрнекті қайраткерлерінің қоғамдық-саяси қызметі мен шығар­ма­шылық мұрасына ғылыми талдау жа­сау­мен айналысып келе жатқан алаштанушы ғалымдарды: Дихан Қамза­бек­ұлын, Амантай Шәріпті, Зиябек Қабыл­ди­нов­ті, Омар Жәлелді, Қайрат Сақты, Алматыдан Халықаралық «Қазақ» тілі қо­ға­мының президенті, академик Өмір­зақ Айтбаев ағамызды, Семейден алаш­та­ну­шы ғалым Тұрдықұл Шанбайды конференциямызға қатысып, баяндамалар жасау үшін шақырып отырмыз.

– Алаш арманы, қазақтың бүгінгі ең үлкен бағы да, ең үлкен байлығы да болып отырған – тәуелсіздігіміз. Ендеше, біз Қазақстан Тәуел­сіз­дігінің бастауында тұрған Алаш арыстарына қандай құрмет көрсетсек те ар­тық емес. Қалай ойлайсыз, осы ба­ғыт­та біз тым кешеуілдеп жатқан жоқ­пыз ба?

– Орынды сұрақ қойып отырсыз. «Ақ жол» партиясының парламенттік фрак­циясы Үкіметке Алаштың 95 жыл­дығын қалай атап өткелі отырғанын сұрап, депутаттық сауал жолдадық. Алаш арыстарының рухын жас ұрпаққа сіңіру үшін бұған мемлекет кешенді түрде келіп, баса назар аударуы тиіс. «Алаш» мәселесі бойынша ортақ тұжы­рымдар қалыптастырып, бұл тақы­рып­ты зерттеудің ұстанымдарын айқындай түсу қажет. Ең алдымен, мектеп оқу­лықтарында жеткілікті көлем берілуі керек. Ал қазір «Қазақстан тарихы» оқу­лығында бар болғаны бір жарым бет қана. Жас ұрпақ тарихымызды жетік білмейді, осы кемшіліктің орнын тол­тыруға күш жұмсауымыз керек. Әрбір қалада Алаш қайраткерлеріне ескерт­кіштер орнатылуы тиіс. Мәселен, біз депутаттық сауалымызда Алаштың ордасы болып, Алаш­қала аталған қазіргі Семейдегі Ертіс өзенінің сол жаға­ла­уындағы Алашорда үкіметі мен Алаш партиясы тұрған үйге ескерткіш тақта орнатып, ол үйді мұражайға айналдыру кезек күттірмейтін мәні зор мәселе екенін атап өттік. Жоғары оқу орындарында Алаш идеясын оқыту жүйеге айналуы керек. Алаш мұрасы мен тарихы туралы кітаптар мемлекеттік тапсырыс­пен шығарылуы тиіс. Біз өз тарапымыздан партиямыздың Ақылдастар ал­қа­сының мүшесі, елімізге танымал ақын Ханбибі Есенқарақы­зының тіке­лей бас­тамасымен Алаштың көрнекті қай­рат­керлерінің бірі Сұлтанбек Қожа­новтың басқаруымен 1920-1926 жылдары Ташкент қаласында шығып тұрған, Алаш ардақтыларының мінбері болған «Ақ жол» газетінде төте жазу түрінде жарияланған материалдарды қа­зіргі әліп­биге көшіріп, жазылған 2 том­дық зерттеу кітаптарын жарыққа шыға­рып беруге көмектесетінімізді айттық. Уәде бердік, орындаймыз. Бұл да ортақ іске қосқан үлесіміз болмақ.

Бірақ тек кітап шығарумен ғана іс бітпейді, олар кітапханалар сөрелерінде шаң басып жататын болса, одан не пайда? Соны оқуға оқырмандардың қы­зы­ғушы­лығын тудыратын, Алаш идеяларын іске асыра алатын тетіктерді із­дес­тіре беруіміз керек. Біз бір конферен­ция­мен барлық мәселені шешіп тастаймыз деп отырған жоқпыз. Баспасөз бет­теріне шыққан Алаш тақырыбындағы ғылыми еңбектерге, тарихи, журна­лис­тік зерттеулерге студенттер, жас ға­лым­дар және журналистер арасында бәйге жариялап, оның қоры­тын­дысын жыл сайын шыға­рып тұруды жоспарлаудамыз. Орыс тілді аудиторияларды Алаш­тың бай мұрасына тарту, үрей мен күдіктен арылту мақса­тында орыс тілді бұқаралық ақпарат құралдарында шық­қан жұмыстар үшін байқаудың жеке номинациясы бел­гіле­неді. Байқау жеңім­паздары атанған­дар осы жұмыстарын негізге ала отырып, біздің келешекте өткізетін конференцияларымызда баяндамалар жасайтын болады. Яғни, біз «Алаш» партия­сының жолын қуған партия ретінде дәстүр қалып­тастыру ниетіндеміз.

 

Алдымызда – «Алаштың» 100 жылдығы

– Ниеттеріңіз жақсы екен. Бірақ мұндай жүктемелердің бәрін бір пар­тияның алып жүруі қиын ғой. Бұған бүкіл қоғам жұмылдырылуы керек шығар… Азат Тұрлыбекұлы, сұхбат бергеніңіз үшін рахмет айта отырып, әңгімеңізді қысқаша түйіндеуіңізді сұраймын. Конференция қорытын­ды­сымен қандай да бір құжат қа­был­дана ма?

– Біз қазірдің өзінде жеке-дара емес, Еуразия университетінің алаштанушы ғалымдарымен қоян-қолтық жұмыс жасап жатқанымыздан хабардар еттім. Ал­дағы уақытта да бірлесіп жұмыс істеуге дайынбыз. Мен мынаны ашық айтқым келеді: «Алаш» жеке ұйымның, жеке партияның басыбайлы меншіктеп алатын «мүлкі» емес, біз Алаш жолымен жүреміз деп тірлік жасап, іс тындырамыз деп ниеттенгендердің не­ғұр­лым көп болға­нын қалаймыз. Былтыр­ғы жылы «Нұр Отан» партиясы Әлихан Бөкейхановтың 145 жылдығына орай ғылыми-прак­тика­лық конференция ұйым­дастырды, шетелдерден де ға­лым­дар шақырылды. Оған біраз ақжол­дықтар, мен де қатыстым. Басқа пар­тия­лар, қоғамдық ұйымдар үшін де, әсі­ресе, ғылыми қауым үшін бұл бағытта атқарылғаннан атқарылмаған істер көп. Енді 5 жылдан кейін, 2017 жылы Алаш қозғалысының – Алашорданың құрыл­ға­нына 100 жыл толады. «Ақ жол» – бір күннің партиясы емес, саяси ұйым ре­тінде еліне, мемлекетіне қызмет еткісі келетін, мемлекетшіл азаматтардың пар­тиясы. Біз ұзақ мерзімді стра­те­гия­лық бағ­дарларымызды белгілеп, пар­тия­ның бүгінгі ғана емес, ертеңгі іс­те­рін жүйе­леуіміз керек. Сондықтан да осы бағытта жұмыс істеп, Алаш қоз­ға­лы­сының 100 жылды­ғына дейінгі ара­лық­та қоғамдық санаға ой енгізіп, Алашорданы, Алаш қайраткерлерін лайық­ты ұлықтау қажет екендігіне Қазақ елі Үкіметінің, барша­ның көзін жеткізіп, табандылықпен түсіндіре береміз. Біз «Алаш» қозғалы­сының 100 жылдығын еліміздің өмірін­дегі аса маңызды ке­зең­дік оқиға ретінде бағалап, оның дайын­дығына Үкіметті, Парламентті, басқа да мемле­кеттік органдар мен қоғамдық ұйымдарды қазірден кірісуге шақы­ра­мыз.

– Әңгімеңізге рахмет. Ойға алған істер үдесінен шыға беріңіздер

Әңгімелескен

Самат МҰСА,

«Егемен Қазақстан».