ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ӘДЕБИ БАЙЛАНЫСТАРЫН ДАМЫТУ

 

БАСТЫ МАҚСАТ - ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ӘДЕБИ БАЙЛАНЫСТАРЫН ДАМЫТУ

Жақында Астана қаласын­дағы Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универси­тетін­де ТҮРКСОЙ халықара­лық ұйымы, Еуразия Жазушылар одағы және «Алтын Қыран» халықара­лық қайырымдылық қорының ұйымдастыруы­мен Түркі әлемі әдеби журналдары редакторлары­ның V конгресі өтті. Конгрестің мақсаты – түркі халықтарының әдеби байланыстарын дамыту арқылы ұлттық тілдегі қазіргі заманғы ақпарат алмасуын жетілдіру, әдебиет саласындағы үздік туындыларды, озық қалам­герлерді анықтау. «ТҮРКСОЙ – түркі тілдес халықтар арасындағы мәдени байланыстардың дамуына қызмет ететін бірден бір халықаралық ұйым. Біз туыс елдер мәде­ниетінің ортақ тұстарын, сөз өнерін насихаттауға, аталардан қалған асыл мұраларымыз­ды өскелең ұрпақтың санасына сіңі­ріп, жадына жазуға тыры­судамыз. Еуразия кеңістігі ұлан-ғайыр даласын мекен еткен түбі бір түркі жұрты­ның ең ғажайып мұралары­ның бірі – сөз өнері. Бұл байлықтың қолданылуы, дамытылуы, ұрпаққа мирас етілуі адамзат алдында барлығымыздың қасиетті борышымыз», – деді ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымының Бас хатшысы Дүйсен Қасейінов шараның ашылу салтанатында. Түркі әлемі әдеби журнал­дары редакторлары­ның V конгресінде түркі тілдес халықтардың бүгінгі әдеби өміріндегі әдеби журнал­дар­дың қызметі сарапқа салынып, «Түркі әлемінің әдеби байланыстары: өткені, бүгіні, келешегі», «Әдебиет және әдеби журналдар», «Әдеби аударма және басылым», «Әдеби басылым және ұлттық тіл» атты мәжілістерде Түркия, Иран, Ирак, Қырым (Украи­на), Әзірбайжан, Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай, Татар­стан (РФ), Башқұртстан (РФ), Кабардин-Балқар (РФ), Саха-Якутия (РФ), Косово, Солтүс­тік Кипрден және Қазақ­стан­ның бірнеше қаласы­нан келген белгілі әдебиет­шілер баяндама жасады. Конгрестің екінші күні түркі халықтары арасында тарихы бай, көне басылым­дардың бірі – «Жұлдыз» журналының 90 жылдық мерейтойы аталып өтілді. Ұлықбек ЕСДӘУЛЕТ, ақын, Мем­лекеттік сыйлықтың иегері, «Жұл­дыз» журналының бас редакторы: Елордада Түркі әлемі әдеби жур­налдары редакторларының V кон­гресі өтті. ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымының қолдауымен соңғы бес жылда дәстүрлі түрде өткізіліп келе жатқан бұл шара бұған дейін Түркия, Татарстан, Солтүстік Кипр және Әзір­байжанда өткізілген болатын. Мен бұл конгерске «Жұлдыз» жур­налы­ның редакторы болғалы бері қа­тысып келе жатырмын. Анкарада өт­кен кон­гресте «Қазақ баспасөзінің тарихы» туралы баяндама жасадым. Осы жиын­да қазақ баспасөзінің та­рихы 1860 жылдан бастау алатын­ды­ғын ес­тігенде өзге елден келген қа­тысу­шы­лар қайран қалды. V конгресті Астана қаласында өт­кізу туралы ұсынысты ТҮРКСОЙ ұйымы жасады. Менің ұсынысым бо­йынша «Жұлдыз» журналының 90 жылдығы V конгрестің аясында аталып өтілді. «Шолпан» және «Таң» журналдарының тікелей ізбасары болып табылатын «Жұлдыз» жур­на­лының 90 жылдығын атап өтуді ұй­ғардық. Шараға 30 шақты түркі әлемі елдерінің әдеби журналдарының редакторлары қатысты. Шетелдегі әдеби журналдардың бас редактор­лары бас қосып жатқандықтан, өзі­міздің Қазақстандағы әдеби журнал­дардың басшылары да шақыртылды. Халықаралық шара болғандықтан бір-бірімен тәжірибе алмасу басты мақсат болды. Бұл шара ТҮРКСОЙ ұйымының бас хатшысы Д.Қасейінов, Еуразия Жазушылар одағының төрағасы Якуп Омироглы және «Алтын Қыран» ха­лықаралық қайырымдылық қорының басшысы И.Салжанов сынды азамат­тардың атсалысуымен жоғары дәре­жеде өтті. ТҮРКСОЙ ұйымы осы кон­грестің барысында «Түркі дүниесіне еңбегі сіңгені үшін» Ә.Нұрпейісов, М.Мағауин, Ш.Мұртаза, Г.Бельгер­лер­ді алтын медалдармен марапат­талды. Сонымен қоса Қ.Ысқақ, А.Бақты­гереева, Т.Медетбек, Ғ.Жайлыбайды және мені «Түркі дүниесіне еңбегі сіңген үшін» ТҮРКСОЙ-дың құрмет дипломымен марапаттады. Сонымен қатар, «Жұлдыз» журналының ұжы­мы да марапатқа ие болды. Осы конгрестің аясында Махмұт Қашқари атындағы әдеби әңгімелерге жарияланған байқау өтті. Қазақстан бойынша жүлдегерлері анықталып, оларға сыйлықтар табысталды. Бас жүлде Дәурен Қуатқа «Мүйіз тарақ» әңгімесі үшін, 2-орын Айгүл Кемел­баеваға «Арзу» әңгімесі үшін, 3-ші орын Төкен Әлжантегіне «Еркектің киесі» атты әңгімесі үшін берілді. Abai. kz порталының бас редак­торы, Дәурен Қуат: Бұл шарада – түркі әлемінің жа­зушылары, әдебиетшілері, мәдениет­танушылары бас қосты. Мені жиынға келген адамдардың бірлесуге деген құштарлығы ерекше толғандырды. Түркі әлемі бірігудің қарсаңында тұр. Түркі әлемінің бір-біріне деген аңсары, бір-біріне деген махаббаты, мемлекетаралық саясат­тан емес, мәдениет, әдебиет, өнер са­ласындағы адамдардың арасында кө­рініс табуы тиіс. Шығармашылық адамдары түрлі елдермен байланыста алтын көпір болуға тиісті адамдар. Олар мәдениеттанушылар, өнерта­ну­шылар, тарихшылар және өнер сала­сындағы адамдар деп ойлаймын. Түркі тілдес ағайындар әлемдегі саясат қан­дай болады, қай жағына қарай ұйыт­қиды деп қарап отырмай, өзінің әде­биетімен, мәдениетімен, өнерімен баяғы ескі көне аңызымен біріге беруі керек. Оған ешкім де кедергі келтіре алмайды. Мәселен біз бүкіл әлем мә­дениетиетін, тұтынушы елдердің бі­ріміз. Неге түркі әлемі өздерінің рухани дүниелерімен өзара бөліспеске? Бұ­ған ешкім кедергі жасап отырған жоқ қой. Ең бастысы – татулық пен дос­тықта. Жақында Түркі ұлттарының ке­ңесіне мүше ғалымдар бас қосты. Оған біздің елден Шерубай Құрман­байұлы, Шәкір Ыбраев сынды ағала­рымыз барды. Бұл кісілер түркі ел­де­ріне ортақ әліпби мәселесін көптен бері қаузап келе жатыр. Негізі жаса­лып та қойды. Тек ғана мақұлдануы ғана қалды. Егер осы әліпбиіміз қа­былданып кетіп, ғаламторға еніп, оны бәріміз қолдайтын болсақ, онда біз өзара хат жазысып отыра береміз. Жеріміздің шалғайлығы, немесе әр­түрлі қоғамда, әртүрлі мемлекеттің шекарасында өмір сүріп жатқан­ды­ғымыз оған кедергі келтірмейді. Жазу деген пәленің зұлымдығы сол, бізді алшақтатып тастады. Жазу деген тек ғана таңбалар емес, адамның ойын, санасын, мәдениетін, түп негізін бөліп алып кететін бір күшке ие құбылыс. Ал енді осы құбылысты өзіміздің ор­тақ таңбаларымызға келетін болсақ, онда біз түркі өркениетін жаңғырта алатын, күшке ие боламыз. Біз жазуы­мызды ортақ етіп қалыптастыратын болсақ, ғаламтор арқылы бір-бірі­міз­дің әдебиетімізбен, мәдениеті­міз­бен жіті таныса береміз. Менің бұл Махмұт Қашқари атын­дағы байқауға ұсынылған «Мүйіз тарақ» атты шығармам қоғамның екі тажалының зардабын шеккен қазақ әйелінің тағдыры туралы. Қытайда дүниеге келіп, сол жақтан бері қарай өткен кездегі көрген қиындықтары айтылады. Шығармада негізінен тра­гедияның шегіндегі адамның бейнесі көрсетіледі. Осы шығарма арқылы қазақтың бір тағдырын көрсетуге ты­рыстым. Идеяны, тақырыпты, сонша­лықты көрсете білудің әдебиетте өзін­дік мүмкіндіктері бар. Дәстүрлі про­заның, жаңарған, жетілген нұсқасын меңгере білу керек. Әйтпесе, бұрынғы жолмен осындай болды, деп ананы мынаны суреттей берсең әдемі дүние пайда болмас еді. Меніңше жан-жақтың бәрін са­ра­лап, бәрінен үлгі ала білу керек. Мен Батыстың та, Қытайдың да, Шы­ғыс­тың та жазушыларынан үлгі ала­мын. Негізінен шығармада өз ойың­ды то­лық жеткізе білу үшін адамның шы­ғарма­шылық мүмкіндіктері болуы ке­рек. Иә, сөз соңында біз де әріптесімізді жеткен жетістігімен құттықтай от­ырып, түбі бір түр­кі жұрты тек ғана бір­­лікте болсын де­гіміз келеді.  Гүлмира САДЫҚОВА