ЛАТЫН әліпбиіне көшуге ҚАРСЫЛЫҚ – ҰЛТ МҮДДЕСІНЕ ҚАРСЫЛЫҚ!

«Мәңгілік Ел» 

Бұны ұлт-патриоттарының  түсінбеуі – қатерлі қателік! 

 Орыс кириллицасының отарынан шығуға қорқатындар кімдер?

Қазақ мемлекеті Тәуелсіздік алған соң  ең алдымен кез-келген азаттық алған елдер секілді деколонизациялау мәселесі  қолға алынуы керек еді. Бірақ ел егемендігіндегі ең басты мәселе осы уақытқа дейін кешеуілдеп келеді. ХХ ғасырдағы 37 жылғы қанды қырғын - саяси репрессия, 1917-20-жылдары  мен әйгілі 30-шы жылдардағы қолдан ұйымдастырылған алапат ашаршылықтың бағасын беріп, Украина секілді елді қырғынға ұшыратқан империялық Ресейді айыптау билік тарапынан әлі қолға алынған жоқ. Тек 2012 жылы тамызда еліміздің бұрынғы астанасы Қызылордада  «Ақ жол» партиясы төрағасы Азат Перуашев қана «Қазақты әдейі қынадай қырған ашаршылық үшін Коммунистік партия жауап беруі тиіс» деп мәлімдеді. Бұл- «Ақ жол» партиясын ұнатпайтындарға ұнамаса да, тарихи  шындық.  Сол секілді нағыз рухани репрессия – түркі халықтарына ортақ латын әліпбиіндегі қазақ мемлекетін 1940 жылы бір күнде империалистік мақсатпен орыстың шовинистік  кириллицасына өткізіп жіберуі болатын. Енді міне, осы рухани реппрессияның зардабын жоюдың алғашқы қадамдары жасалып, Қазақ мемлекеті 2025 жылы қайтадан Латын әліпбиіне өтетін болды!  Ұлттық рухани деколонизация латын әліпбиіне көшу әрекетімен басталды! Ұлт мүддесі үшін күресушілердің 72-жылдан бері армандап келе жатқан арманы орындалатын болған соң, Елбасы шешіміне ел болып қуанып жатқаны анық. Бірақ кез-келген өзгерістің кедергі-қиындықсыз, қарсылықсыз өтпейтіні белгілі. Біз ең бірінші бұл қарсылықты 22 жылда да мемлекеттік тілді меңгермеген орыстілді қоғамнан күткен едік.  Өзінің империалистік мақсаттағы орыс кириллицасы қорасынан шығармауға барын салатын Ресейден күткен едік. Иә, орыстілді қоғам да, Ресейдің Жириновский секілді шовинист  саясаткерлері де қарсылығын көрсетіп жатыр. Ал бірақ ең қатты қарсылық - ұлт мүддесі үшін күресіп келе жатқан  ұлтшылдардан шыққанда ел аңтарылып, түсінбей қалды... Пікір айырмашылығы үшін, талғам таласы секілді ешкімді айыптауға болмас.  Кешегі Атазаңнан орыс тілін алып тастау туралы 138-дің хатына алғаш қол қойған 138 азаматтың (кейін бұл хатқа қол қоюшылардың саны 10 мыңнан асып кеткені «Қазақ үні» газетінде жазылды)  66-сының аты осы «Латын әліпбиіне көшуге қарсымыз» атты ашық хатта жүр. 66 адам 138-дің жартысына жетпесе де, олардың атан тарта алмайтын атақ-дәрежелеріне қарап, елдің ойланып қалғаны рас.  Қол қойғандардың ішінде, әліпби білсе де, әліпби мәнісін әліп деп танымайтындар да толып жүр. Әрине, оларды бармағын батыра салғандары үшін кінәлауға да болмас... Бірақ осы ашық хат жарияланғалы интернет әлемінде қызу айтыс-талас жүріп жатыр. Кейбірелер: Қайраткерлеріміз айтты – бітті! Ойланатын не бар»-деп, айқайға сүрең қосуда. Енді бірі: «Бұл Ресей отаршылдығын қолдау, ұлтымыздың рухани тәуелсіздігін тәрк ету!»-деп қарсы шығуда. Бір қуанарлығы латын әліпбиін қолдаушылар – яғни 66-ның хатына қарсылық танытып, Ресейдің рухани отарынан құтылуды қуана құптаушылар анағұрлым басым және дәлел-дәйектері мен дауыстары айқын. Әсіресе, жастар жағы басым болып тұр. Дегенмен, екі жақтың да айтысына қарап отырып, 66-ның хатында қаперге алар жайттардың да бар екенін айта кетуге тиіспіз. .«Латын графикасына бүкіл Қазақстан, еліміздегі барлық басылымдар, барлық ұлт өкілдері бірлесіп көше ме, жоқ, немесе жалғыз қазақ тілі ғана бет бұра ма?» деген сұрақ алдымызды орады. Егер бүкіл республика латынға көшуді мақсат тұтса, онда біз бұл ашық хатты жазуға ниеттенбес те едік. Латын қарпіне «Мемлекеттік тіл» деген аты бар да заты жоқ жалғыз қазақ тілі ғана көшпек. Бұл еліміздің бірлігіне, тұтастығына нұқсан келтірмей ме?»-дейді ашық хатта.   Иә, осы ең алдымен «латын әліпбиіне мемлекет түгел өте ме, әлде тек қазақ тілі ғана өте ме?»-деген басты сұрақ – елдің сұрағы. Ертең бүгінгі халіміздей мемлекеттік тіл өз жайында- босағада, ресми тіл –орыс тілі төрде келе жатқанындай жағдай енді әліпби статусында да қайталанбай ма? Заң тілімен айтқанда, де-юре ойдағыдай екі тілдің  де-факто әділетсіз статустары енді әліпбиде қайталанбайтынына кім кепілдік бере алады? Дегенмен, кириллицаның - орыстың  отарлау құралы, латынның - сол отардан құтылу құралы екенін ойласақ, 66-ның ашық хаты ««Латын әліпбиіне көшуге қарсымыз»-деген бағытта емес, «Латын әліпбиіне тек бір қазақ тілі ғана емес, орыс тілі де өтуі тиіс!» -деген бағытта болуы керек еді. Сонда 66 ғана емес, 666 адам қол қояр еді... Біз  енді қанша шуласақ та, латын алфавитіне өту - 2012 жылғы Тәуелсіздік күні қарсаңында Елбасы жолдауында жариялаған еліміздің «Қазақстан – 2050» стратегиялық бағыт-бағдарламасына енгізілді. Елімізді рухани тәуелсіздікке бастайтын  латын алфавитін қабылдау, мемлекеттік тілдің үстемдікке жетуі,  мемлекеттің Қазақ мемлекеті атануы секілді басты-басты ұлттық мәселелер ел алдына шығарылғаны үшін де мүмкін, бұл Жолдаудың кезекті жолдаулардан айрықшаланып, әдеттегідей жаңа жылдан кейінгі қатардағы айларда емес, Тәуелсіздік күні қарсаңында жариялануы. Енді біз тек "өтпеймізді" емес, "қалай өтеміз, қайтсек, қиындығы мен қателігі аз болады" деп қимыл-қайрат көрсетуіміз керек. Ашық хат жазған 66 азамат осы қателік-қарсылықтарын  «ұлт мүддесі  үшін істеп отырмыз»-деп ойлайтыны анық. Өйткені олардың көбісі ұлт мүддесі үшін күресте жүргендер. Бірақ олар ойлағандай, қазақ тілінің дамуына кедергі мен елді екіге бөлу қаупі - латын әліпбиіне өтуден  емес, Тәуелсіздік алғалы 22 жылдан бері кириллица кесірінен болып келе жатқан кесепат екені ұлттық мүддені бәрінен жоғары қоятын зиялылар мен көзі ашық  қарапайым халыққа  әйгілі. Енді 66-ның біз келіспейтін жайттарына  келейік. «Бірінші мәселе - мынау. Осы күнге дейін Республикамызда еліміздің ежелгі, кейінгі тарихына, мәдениетіне, рухани құндылықтарына байланысты және ғылымымызды, әдебиетімізді, салт-санамызды әспеттейтін миллиондаған атпен кітаптар, ғылыми еңбектер басылды. Латын әліпбиіне көшкен жас бүлдіршіндеріміз кириллицада басылған баба тарихымыздан, рухани парасатымыздан қол үзіп қалатыны айдан анық. Латыншаға ауысқан Өзбекстан мен Әзірбайжан республикаларының қаншама ғылым, әдебиет, өнер қайраткерлері бізге осы мәселе төңірегінде өз өкініштерін білдіргені жадымызда.» - дейді ашық хат иелері. Бұл алаңдау да түсінікті жайт. Бірақ, 66 зиялының  қазіргі технология заманының жетістіктерінен хабары барлығы күмән келтіреді. Біріншіден, миллиондаған әдеби-мәдени-ғылыми еңбектердің ішіндегі асылы мен жасығы іріктеліп, елге пайдалы дүниелер іріктеледі. Оның ішінде аударуға жататын асыл шығармалардың алдыңғы қатарында Мұқтар Шаханов пен Мұзафар Әлімбаев бастаған дарындардың, Мекемтас пен Айталы бастаған ғалымдардың кітаптары тұратыны анық. Ал екіншіден,  бұған дейінгі шығармаларды латын алфавитіне аудару (66-ның басты қаупі) қазіргі интернетті технология дәуірінде қиын емес. Бізде кемінде кейінгі 5-6 жыл бедерінде   Мәдениет және ақпарат министрлігі шығарған әлеуметтік маңызы бар әдебиеттердің барлығы электронды нұсқасымен қабылданып, сол нұсқамен Ұлттық кітапханаға өткізілуде. «Мәдени мұра» бағдарламасымен шығарылған миллиондаған тиражды кітаптардың барлығы электронды нұсқалармен сақтаулы тұр. Электронды нұсқадағы дүниелер бір сәтте-ақ белгіленген латын нұсқасына аударылатынын біз күніге өз басымыздан кешіп жүрміз. Мысалы, «Қазақ үні» («Жас қазақ үні») газетіінің www.qazaquni.kz  интернет нұсқасы 2009 жылдан бері басылымдар ішінде ең алғашқылардың бірі болып  латын нұсқасын қатар пайдаланып келеді. Сонда  қанша жылдан бергі газет нұсқасы , сайттың өзге де мақалалары «латын» деген нүктені басып қалсаңыз, бір секунд ішінде аударылып шыға келеді. Бұған сенбегендер осы мақаланы оқып бола салысымен, немесе оған шыдамаса, бірден дәл қазір біздің сайтқа кіріп тексеруге болады... Әрине, әзірше латынның түрік нұсқасы пайдаланылуда. Ертең өзіміздің қазақ нұсқасы қашан шығатынын біз асыға күтудеміз. Сондықтан оқылымы қазақ газеттерінің ішінде  алдыңғы қатарда тұрған сайтымызды Европа қазақтары да оқуда. Түркиядан келген 100-ден асқан кейуананың хаты бұған айқын дәлелдің бірі ғана. Технологияның бұндай жаңа жетістігін  кез-келген мықты, соңғы технологиямен жарақтандырылған баспаханадан телефон арқылы сұрап, онда да сенбесе, барып көруге де болады. Бір қызығы, ішінде басылымдар мен баспалар басшылары бар, ғалымдары бар, 66 зиялының бір де, біреуі: «Оу, мұны аудару деген қазіргі заманда  түк емес қой. Бұл біздің білместігімізді білдіреді» деп айтпағанына таңғалдым. Не олардың бәрі де білмейді, немесе «жауапкершілік менде емес қой» деген оймен әдейі іркіліп қалған... Ал зиялылар аяқ астынан ойлай қалған өздеріне тән емес мәселе - қаржы мәселесіне, түрлі қиындықтарға келетін болсақ, 42 әріпті кириллица мен 34 әріпті латын алфавитінің шығындарына келсек, қарапайым арифметикалық амалдарды түсінбеген күннің өзінде латын алфавитінің әлдеқайда экономикалық тиімділігін кез-келген сауатты экономистен ақысыз-ақ сұрап алуға болады...  Онсыз да  кириллицамен басылуы тиіс дүниелер енді латын әліпбиінде шықса, оның шығыны кириллицаға қарағанда аздау болатыны анық.Ал болашақ ұрпақтар үшін, ұлттың рухани тәуелсіздігі  қандай қаржы шығыны болса да, (мұнайы ағып жатқан елде көлденең көл-дария шығындар болмай жатқандай), әрине, қиындықтар да болады, қандай ауыртпалық пен қателіктер болса да, құрбан етуге болады. Енді екінші мәселеге келейік. «Қазіргі таңда елімізде, қазақ тілінде 500-дің арғы, бергі жағында ғана газет-журнал бар екенін, оның 300-і тек Шымкент қаласынан шығатынын көп адам біле бермеуі мүмкін. Латыншаға көшкеннен кейін ол басылымдардың таралымы күлкілі жағдайға дейін құлдырап, күрт төмендейді. Республикамызда 2500-ге жуық баспасөз тек орыс тілінде жарық көреді. Бұған қоса Ресей Федеративтік Республикасынан Қазақстанға жыл сайын 5 жарым мыңға жуық газет-журналдың келіп таралуы және Қазақстан қалаларындағы кітап дүкендерінің бәрінде дерлік 80, 90, 95, 100 пайызға дейін тек Ресей баспаларының өнімдері сатылуы, қазақ тілді қауымды «Осы біз Қазақстанда тұрамыз ба, жоқ әлде Ресей құрамына еніп кеттік пе?» деген ой көп жылдан бері мазалауда. Республикамызда жалғыз қазақ тілінің ғана латыншаға көшуі, туған тілімізде оқып, жаза алмайтындардың санын күрт көбейтіп, кириллицаның бағын одан сайын жандыра түсетіні күмәнсіз,»- дейді олар. Әрине, 22 жылдан бері бүгінге дейін ел еңсесін езіп жатқан бұл күрделі мәселеге біз де қосыламыз. Газет тиражын ойласақ, біраз журналистер бала-шағасын асырап, күн көріп отырған газетіміз бен журналымыз, баспамыз бар болғандықтан, осы уақытқа дейін ең алдымен біздің де айқайлап шығатын жөніміз бар ғой. Бірақ біз үшін ең алдымен ең бастысы – жеке бас жағдайы, басылымдарымыз бен баспа-кітаптарымыздың тиімділігі емес - Ұлтымыздың орыс кириллицасынан құтылуы болып табылады. Әрине, басылымдардың тиражының зор болуы  ел руханияты мен тәуелсіздігі жолында, ақпараттық қауіпсіздік мақсатында маңызды екені анық. Ал осы ашық хатта айтылғандай, «Республикамызда 2500-ге жуық баспасөз тек орыс тілінде жарық көреді. Бұған қоса Ресей Федеративтік Республикасынан Қазақстанға жыл сайын 5 жарым мыңға жуық газет-журналдың келіп таралуы және Қазақстан қалаларындағы кітап дүкендерінің бәрінде дерлік 80, 90, 95, 100 пайызға дейін тек Ресей баспаларының өнімдері сатылуы» ертең ел латынға өткенде біз үшін қатерлі болудан қалады. Латын алфавитінде оқитын ел кириллицамен шығатын Ресей басылымдарын оқудан қалатындықтан олардың тиражы да күрт төмендейтіні, өздерін ақтамайтындықтан кейбіреулері Қазақстанға  таратылуын тоқтататындығы заңдылық қой. Қазір Ресейлік басылымдарды кириллицада орыс та , қазақ та оқитын болғандықтан, латынға өткенде ол тек орыс оқырмандарымен ғана шектеледі, әрі қазақ оқырмандары үшін ықпалдылығын жояды. Ал латынға өтудің ең басты жетістіктерінің бірі- ұлттық ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету емес пе? Кеше күзде қабылданған Қазақстан Журналистерінің Этикалық кодексінің бірінші бабына осы жолдардың авторы «ұлттық ақпараттық қауіпсіздікті нығайту» мәселесін енгізгенде де осы қауіпті ескерген болатынбыз.. Жалпы, орыс кириллицасы отарынан шығу- бейнелеп айтқанда, ресейлік  рубль аймағынан шығудан да артық маңызды мәселе! Бұны түсінбейтіндердің аз еместігіне қарап, 1993 жылы "рубль аймағынан шығамыз ба?"- деп сұрамай-ақ, талқыламай-ақ, шешім қабылдағаны үшін Елбасыға рахмет айту керек шығар деп ойлаймын.. . Әйтпесе, бұлар осыдан жиырма жыл бұрын сол кезде де, 1993 жылы "ойбай рубль аймағынан (кириллица аймағынан деп қабылдаңыз-2013ж)шығуға болмайды,қараң қаламыз, күніміз қиын болады"-деп,  шулап шығар еді... Үшінші мәселеге келейік.  «Латын әліпбиіне Түркия 1928 жылы көшкен. Егеменді ел атанғаннан кейін Әзірбайжан, Өзбекстан, Түрікменстан республикалары латын қарпіне ауысты. Осы қатарға туысқан ел болғандықтан біздің де қосылуымыздың еш сөкеттігі жоқ екені рас. Бірақ, бұл жерде жұрттың бәрі терең түрде аңғара бермейтін мынадай бір үлкен проблема бұғып жатыр. Алдымен Өзбекстандағы жағдайға үңілелік. Бұл мемлекетте тұратын басқа ұлт өкілдері де, тіпті, орыстар да өзбек тілінде сөйлейді. Өзбек тілі мемлекеттік тіл ретінде үлкен беделге ие болса, бізде қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде бейшара халде. Ғаламторда болсын, баспасөзде болсын қазақ тілінің мүдделеріне ашық түрде қарсы шығып жүрген басқа ұлт өкілдері емес, өз ішімізден шыққан шала қазақтарымыз. Кириллицада тұрғанда олардың ана тілін үйренуге құлқы соқпағанда, латын әліпбиіне көшкенде ұлттық сезімі оянады деп ойлау мүлде қате түсінік. Тіпті билік басындағылар «қазақ тілі республикамыздағы басқа тілдерді басып кетпеуі керек» деген пікірді де алға шығарды. Онда оның несі мемлекеттік тіл? Жоғарыда айттық, «бүгінгі таңда қазақтардың 60 пайызға жуығы өз ана тілінде оқи алмайды, жаза алмайды» деп. Ең бастысы, өзбек халқы біздер сияқты «ана тілін меңгерген қазақтар» немесе ана тілін менсінбейтін «космополит қазақтар» болып екіге бөлінген жоқ. Олардың бізден артықшылығы да осында. Әліпби негізінде қазақтарды ашық түрде екіге бөлу қылмысқа барабар іс. Сондықтан да, латын қарпіне көшу - орны толмас өкінішке бастары хақ»-дейді ашық хат. Бұл жердеде күдікке бой алдыру бар да, үмітке орын жоқ. Бәлкім, бұл бүгінгі орысшыл биліктің зиянының әсері екені анық. Дегенмен, мәселеге тереңнен қарайық. Ұлтқа жанашырлық деп, латынға қарсы шығып отырғанымыз - жаңылысуға соқтыратын қадам емес пе деп бір сәт ойланайық...   Тағы бір айтарымыз, Мұқаң жиі қолданатын «қазақтардың 60 пайызға жуығы өз ана тілінде оқи алмайды, жаза алмайды»-деген мәлімет сенімсіздік тудырады. Бұл билік басындағы, солтүстіктегі қалалардағы қазақтар арасында болуы мүмкін, ал жалпы қазақтың 60 пайызы қазақша сөйлей  алмайды, жаза алмайды деу ақиқаттан алыс жатыр. Бұл мәлімет «қазақтар қазақша жаза алмайды, сөйлей алмайды»-деп соғып жүрген Жириновскийлердің құлағына жетсе, ол үшін «тамаша көзір» болуы мүмкін... Латынға өтуді кезінде Алаш көсемдері де жақтаған. Түркияның президенті  Ататүріктен бастап, Алаштың көсемі  Әлихан Бөкейхан да қатты қолдаған. Ал 1929 жылы латынға өту кезінде Алаш арыстары Ахмет Байтұрсынов пен Халел Досмұхамедовтың қарсы болуы – бүгінгі кейбіреулердің әдейі елді шатастырып жүргеніндей, кириллицаға өтуді қолдауы емес, Ахаңның өзі жасаған төте араб жазуынынан кетуді қаламағандық болатын. Кейін, ақыр латынға өтетіні белгілі болған соң, Ахаң да, Халел Досмұхамедов те ұлт мүддесі үшін  латын әліпбиін қазақ тіліне үйлестіріп жасауға мемлекет қайраткерлері ретінде тікелей атсалысқандары белгілі. Ал бір ғасырдан кейін бүгінгі ғарыш пен интернет заманында біздің саясаткерлер мен қайраткерлер  осындай мемлекетшілдік пен ұлтшылдық һәм ілкімділік  көрсете алмай кері тартып, желге шаптырып жатыр... Осы жерде айта кету керек, саяси партиялар ішінде латынға өтуді  ең алғаш қолдаған Алаштың ізбасары «Ақ жол» партиясы. «Ақ жол» партиясы Ақылдастар алқасының төрағасы Амангелді  Айталының (бүгінде латынға өтуге  қарсы болып отыр...)  өзі басшылық етіп, ұлт зиялыларымен бірігіп жасаған, салмақты саясаттанушылардың жоғары бағасын алған  "Ақ жолдың" 2007 жылы жарияланған 2010-2015 жылға арналған Ұлттық тұжырымдамасында мемлекеттік тіл - қазақ тілі, алфавит - латын әліпбиі болу керек деп айқын жазылған болатын...

Елді екіге бөліп, қазақ тілін тұқыртып отырған – орыс кириллицасы

Ашық хат жазушылар латынға өту  елді екіге бөледі дейді...  Мемлекеттік тілдің дамуына тосқауыл қояды дейді. Жалпы, осындай ой,  тұсаулағыш тұжырым қайдан шыққан? Дәлел қайда? 100 пайыз қазақша сөйлегенше латыншаға өтпеймін десең, өмір бойы өтпейсің. Орыс кириллицасының отарында жайылып жүре бересің. Ешқандай алға жылжымаудан гөрі латын әліпбиі арқылы ең болмаса орыс отары қамалынан босануға бір қадам -он қадам болса да, алға жылжу жақсы емес пе?  Мемлекеттік тілді үйреніп алмай, латын тіліне өтуге болмайды деген тұжырым, қазақша қарапайым тілмен айтқанда, барар жеріңе жету үшін бір етігіңнің кемшілігі үшін екінші сыңар етігіңді де лақтырып тастап, жалаңаяқ қалып, жолға шықпау деген сөз!  Бізге дәл қазір бір  етіктің кемшілігін жөндеп, ол болмаса , сыңар етікпен болса да, тіпті жалаңаяқ қалсаң да,  жолға шығуымыз керек болар! Ұлт мүддесі жолында ерлерімізге ескі болса да, етігімен су кешу, жалаңаяқ жар кешу  керек дүр. Тілдің дамуына әліпбидің рөлі өте зор екенін тіл мамандары жақсы біледі. Яғни, аяққа қарап етік тігеді, етікке қарап аяқ жасамайды... Ал елді екіге бөлмеу мен мемлекеттік тілді  үйренуге алқынып отырған 66-ның айрықша қорғауындағы кириллицаның пайдасы тиді ме? Жоқ! Қайта елді қазақ тілді, орыстілді деп, екіге бөліп, мемлекеттік тілді білуге биліктің ықылассыздығы мен жігерсіздігі арқасында кесірін тигізіп келген тек орыс кириллицасы! Бұған ешкім таласа алмайды! Ендеше болашақ- латында. Алға қарау керек. Оу, елді осы уақытқа дейін екіге бөліп келген – кириллица ғой, латын емес. Өйткені кириллицаны орыс пен қазақ екі түрлі пайдаланады, әрқайсысы өз әріптерімен. Мысалы, ә, ү,ұ, і, ө,қ, ғ,ң, һ  секілді  қазақы әріптерді қазақтан басқа орыстілділеріңнің ұрып қойғаны бар ма? Ал біз байғұс Тәуелсіз өз елімізде отырып, орыстың ц,щ,ь,ъ,э,ч,  т.б. әріптерін мұртын бұзбай қабылдауға құлдықпыз. Мысалы, қазақтар Мұқтар, Қазыбек деп жазса, орысша «Мухтар, Казыбек» деп жазылады. Елді екіге бөлу-екі түрлі жазу деген осы.Бұл жерде қазақ тілінің жазылу жүйесі, орфографиялық заңдылығы ұлттық негізде, мемлекеттік дәрежеде бекітіліп, сақталмаған. Бұл кемшілікті енді латын алфавитін қабылдауда қайталамауға тиіспіз. Сонда қай тілде болса да, Mŭqtar, Qazibek  деп, бір тілде, тек қазақ тілінің жазылу заңдылығымен жазылуы керек. Бұл жерде u әрпінің үстіне қысқалық белгісі қойылғанда ол қазақша «ұ» әрпін білдіреді (әзірше латынның түрік нұсқасы бойынша). Ал латын тек қазаққа ғана емес, бүкіл әлемде бір-ақ әріптермен (қосымша санаулы ғана ұлттық дыбыстарды айқындайтын әріптер қосылуымен) қолданылады. Мысалы, кез-келген шенеунік, министрің де, әкімің де, тіпті академигіңіз  де аты-жөнін орысша нұсқада айтса, немесе, «Алжас Амарович» десе де, әлемге әйгілі ақынымыз да елп ете қалады да, орыстың қарапайым сантехнигі Егор Якубовичке « Жагор Жақыпұлы» десең,  «не оттап тұрсың?»-деп, сайманын сайлап,  гүр ете қалатыны анық. Сонда бұл жерде біздің жоғары шенеуніктер мен атақты академиктеріміз, ғаламшарлық қаламгерлеріміз бен қарапайым орыс сантехнигінің қайсысының ұлттық намысы зор болып тұр?.. Сол секілді  тәуелсіз қазақ елінің азаматтары да өз есімдерінен «ов», «ова», «ович», « овна» -деген құлдық жалғауларды алып тастайтын уақыт жетті. Бұған біз алдағы уақытта арнайы тоқталамыз. (Айта кету керек, мен 1999 жылы аты—жөнімді таза қазақша «Қазыбек Иса» деп, төлқұжат алуыма байланысты қазір қай тілде болса да, «Қазыбек  Иса Жарылқасынұлы» деп жазғызамын. Банкке де, басқа жерге де бар жазбаларды да, аты-жөнімді де таза қазақ тілінде жазамын. Басында қарсы болған «ТұранӘлем» банкі бөлім бастығы орыс әйелі менің банк бастығына арыз жазуыма байланысты ақыры жазбаша кешірім сұрауына тура келді. Бұл талапты біз өз газетімізде де қолдануға тырысып келеміз. Төлқұжатта аты-жөні таза қазақша болса да, орысша мақалаларына «Омирзак Акжигит» деп қол қоятын, кириллица мен латыннан гөрі ежелгі түркі жазуы-руникаға  бірден өтіп кетуді аңсап жүрген ( мүмкіндігін көріп отырсақ, бұны бәріміз де қолдар едік. Қ.И.) белгілі журналисіміздің аты-жөнін де «Өмірзақ Ақжігіт» деп жаздыруға ықпал еттік.) Латынға өту – ең алдымен ердің атынан бұрын елдің атын таза қазақша жазуға қол жеткізер еді... Біз бұрын да, талай айтып, жазып келе жатқанымыздай,  ең алдымен мемлекетіміздің  атын дұрыстап алуымыз керек. Тағы да қайталаймыз, Қазақстан Республикасы емес, Қазақ  Республикасы болуы тиіс. Кешегі кеңес империясы кезінің өзінде Қазақ (Советтік Социалистік) Республикасы атанғанда, Тәуелсіз кезімізде қайдағы бір «станға» жабысып қалдық… Бұдан түбі шығатынымызды өткен жолдауда елбасымыз да айқын мәлімдеп, болашақта «Қазақ мемлекеті» боламыз деді. Сонымен бірге менің айтарым, осы шет тіліне, мысалы халықаралық ортақ тіл ағылшын тіліне біздің елдің аты неге қазақ тілінен емес, өзімізді кеше отарлап келген Ресей тілінен аударылады? Неге «Kazakhstan» деп орыстың «Казахстан» сөзінен аударылады? Неге «Қазақстан» деген өзіміздің қазақ тілінен  «Qazaqstan» деп тәржімаланбайды? Міне, құлдық психологияның басы қайда жатыр? Бас атауымызда, БҰҰ-да жатыр…  Сонда оны аударып, жазып беретіндер қазақ емес, Тәуелсіз Қазақстан Азаматы емес, Ресей азаматтары болғаны ма? Баяғыда Балтық елдері әр әріптерінің ұлттық,төл тұрғыға негізделуі үшін күресті. Мысалы, Эстонияның астанасы Таллин қаласының атына тағы бір «н» қосылып, Таллинн болып өзгертілді. Не деген ұлттық мінез, не деген сауатылық пен жауаптылық десеңізші… Ендігі бір мәселе- туысқан түрік, әзірбайжан, өзбек елдерінің латынға өткен соң «қатты қиындықта, өкініште өмір сүріп жатқаны» туралы жалғандық. Кеше ғана Әзірбайжан Республикасы Ұлттық академиясы Тілтану институты директоры орынбасары, филология ғылымының докторы Масуд Махмудов қазақстандықтарға латын әліпбиіне өту үшін көмек көрсететін жариялады.. Онда ол әзірбайжан елінің оңды тәжірибесін алға тартады. Ал Әзірбайжанның Қазақстандағы елшісі Закир Гашимов: «Әзірбайжан ТМД елдері ішіндегі ең бірінші латын әліпбиін қабылдаған ел. Белгілі бір кезеңде қиындықтар болатыны табиғи заңдылық. Ал қазір елдің бүкіл азаматтары латын тілінде еркін сөйлеп,жаза алады. Қазақстанның латын алфавитіне өтуі түркі халықтарын жақындастыра түседі»-деп мәлімдеді. Яғни, латынға өткен әзірбайжан елінде, Бакуде емес... айдаладағы Алматыда отырған біздің 66 зиялы зарлап отырып айтатындай «өкініш пен зар» сезілмейді. 2010 жылы Ирандағы Ислам революциясының 31 жылдығына және Иран көсемі Аятолла Хомейниді ұлықтауға байланысты Қазақстаннан жалғыз мен барып едім.  Сонда Әзірбайжаннан келген «Хаджы» журналының бас редакторы Әли Рзазадемен бірге болдық. Ол маған сапар барысында парсы тілінен аудармашының рөлін атқарды. Бұл сапарым туралы мен кейін «Иілмейтін Иран» атты мақаламда «Жас қазақ үні» газетінде, www.qazaquni.kz сайтында  жазған болатынмын. Сонда орыс тілі пәнінің мұғалімдерінің баласы, журналист Әли Рзазаде Әзірбайжан елінің латынға өтуімен рухани Тәуелсіздік қадамын жасағанын мақтана айтып, әлі орыс кириллицасы отарында жүрген Қазақстан азаматы, өзінен едәуір үлкен маған мүсіркей қараған еді... Мүмкін, латын тіліне өткен соң, кездессек, мен де енді онымен терезем тең сөйлесетін шығармын. Бірақ, оның есесіне еліміздің жемқорлығы мен парақорлығы жөніндегі «жарысқа»  келгенде мен одан үстемдеу болған сияқтымын... Сол кезде ол әке-шешесінің Бакудегі орта мектептің орыс тілі пәнінің мұғалімдері болса да, барлық күн көрісі мектептегі орыс тілінің дамуына тәуелді болса да,  Әзірбайжан руханиятының орыс кириллицасынан тәуелсіздігі үшін  латын әліпбиіне өтуді қолдап шыққанын мақтана мәлімдеді.  Ал менің кеше ғана 81 жасында дүниеден өткен, әдебиет пен тарихтан, қазақ шежіресінен айтысқанда ауылдың шала мамандары мен қарабайыр әкімқаралары түгіл Алматыда жүрген біздің өзімізді тығырыққа тірейтін Жарылқасын  әкем орыс тіліне ешқандай қатысы болмаса да, 7 кластық біліммен  латын әліпбиін беске біліп тұрса да, латын әліпбиіне қарсылығын айтып, дастархан басында екеуміз айтысып отыратынбыз. Бұл әке мен баланың, яғни ескі мен жаңаның айтысы болатын... Енді міне, әкемдей сыйлайтын Мұқтар ағам Шахановпен айтысудамыз... (Мұны мен әртүрлі  әзәзілдер мен жантықтардың «кеше ғана бірге жүрген ардақты ағасына қарсы шықты» деп, қуана санын шапаттап жатқандарына қарата айтып отырмын). Өйткені біз түрік, түркімен, әзірбайжан, өзбек емес, тіпті Ресей отарында отырып, латын тіліне өтеміз деп батыл мәлімдеген татар да емес, өзгеге еліктеуден, өзгенің ығына жығылудан ешкімге жол бермейтін  қазақпыз ғой... Өз туған жеріміз Оңтүстік Қазақстанға, Шымкентке екі барсақ, іргесіндегі Ташкентке бір барамыз. Онда латын әрпінен зәрезап болып, екі көзін жасқа малып, орыс кириллицасын аңсап, Мәскеуге қарап  ұлып отырған өзбекті де, өзбекстандықты да көрген жоқпыз. Бәрі латын қарпінде жазып, өзбек тілінде «гәпіріп» жүріп жатыр. Әрине, оларда да, орыс кириллицасын аңсаған кертартпа күштер біраз мәселе көтеріп баққан. Бірақ, естуімізше, бізге қарағанда ұлтшылдығы да, мемлекетшілдігі де көш ілгері өзбектер (сондықтан да екі ғасырда да жер дауында біз жеңіліп келеміз) Мәскеуге қарап маңырағандардың  «мәселелерінің» мәсісін тігіп жіберген... Ал енді кешегі Ататүріктей көсемі, бүгінгі Ердоғандай ері бар Түркияға келейік. Кейбір мәліметтерді есепке алсақ, Ататүріктің арманы Кеңес одағы құрсауында қалған түркі елдерімен бір әліпбиде болып, туысқандық бірлікте болуды мақсат еткені айқын. Оны жақсы білген Кеңес одағының көсемі Сталин Түркияға әзірбайжандық  Мырза Фатали Ахундов дегенді жіберіп, араб тіліндегі кеңес түркі елдерімен байланысын үзу үшін Түркияны латын тіліне өтуге үгіттейді. Ол кезде төте араб жазуында болған кеңестік түркі елдерімен байланыста болу үшін олар латын әліпбиіне өте қоймайды.  Тек 1926 жылы Бакуде  түркітілдес елдер білімпаздарының    құрылтайында  латынға өту  байламы  жасалған соң, Түркия 1928 жылы латын алфавитіне өтеді. Ал бұл кезде Ресейдің өзінде де латын әліпбиіне өту насихаты қызу жүргізіліп жатқан болатын. Сондықтан Сталин сәл кешігіп барып, 1940 жылы ғана тағы да кеңестік түркі елдерін бір түнде орыс кириллицасына өткізді... Латын әліпбиіне өтуді қолдаған Ресейдің  1919 жылдан басталған бұл қадамы Ресей оқу-ағарту халық комиссары А.Луначарскийдің айтуынша  Кеңес Одағының және дүниежүзілік пролетариат көсемі В.И. Лениннің өзінің бастамасы болған. «Я не сомневаюсь, что придет время для латинизации русского шрифта, но сейчас наспех действовать будет неосмотрительно. Против академической орфографии, предлагаемой комиссией авторитетных ученых, никто не посмеет сказать ни слова, как никто не посмеет возражать против введения календаря. Поэтому вводите ее (новую орфографию) поскорее. А в будущем можно заняться, собрав для этого авторитетные силы, и разработкой вопросов латинизации. В более спокойное время, когда мы окрепнем, все это представит собой»-деген  коммунистердің мәңгілік  көсемі В.И.Ленин Ресейдің бүкіл аймағы болашақта латын әліпбиіне өтуге тиіс екендігін айтады. Ал кері тартқан кейбіреулер латын әліпбиінің грек әліпбиінің бір тармағы екенін айтып, мұқатқандай болады. Иә, бұл рас. Латын түркінің де, қазақтың да әліпбиі емес. Бірақ, біріншіден грек әліпбиінің латын нұсқасы екінші нұсқа - славиандық империяшыл орыс кириллицасынан  таралу аумағы мен жаңа интернеттік технология құралы ретінде айырмашылығы жер мен көктей жоғары. Ал кириллицаның империялық-шовинистік пиғылы  жайлы 1935 жылы Ресейдің латын әліпбиіне өту туралы шешім шығарып, латынның орыс нұсқасын жасаған мемлекеттік комиссия төрағасы, профессор Н.Ф. Яковлев былай дейді: «1. Всякая графика не только техника письма, но и его идеология — алфавит отражает в себе идеологию создавшего его общества и класса (греческий и латинский алфавит эпохи восточной и западной империи, кирилица, петровский гражданский шрифт). 2. Русский гражданский алфавит в его истории является алфавитом самодержавного гнета, миссионерской пропаганды, великорусского национал-шовинизма, что в особенности проявляется в руссификаторской роли этого алфавита по отношению к нац. меньшинствам бывшей Российской Империи (записка генерала Кауфмана и др. документы). В то же время этот алфавит является орудием пропаганды русского империализма за рубежом (славянофильство, борьба за проливы). . Латинский алфавит в настоящее время фактически уже перерос в международную графическую основу, в особенности после того, как на советском и отчасти на зарубежном Востоке он делается одним из лозунгов культурной революции.  Унификация национальных латинских алфавитов на советском Востоке (НТА, НДА, НГА), несмотря на некоторые ее недостатки, является реальным шагом вперед на пути к созданию единого международного алфавита.  6.Современный русский алфавит, как и другие национальные графики (еврейская, грузинская, армянская и пр.), затрудняют языковое и культурное общение национальностей внутри Союза, в частности, мешают пользоваться нарастающей во всех языках международной терминологией. Наоборот, введение международного алфавита на латинской основе, единого для всех национальностей Союза и предназначенного сменить национальные разновидности латинского алфавита во всем мире, явится одной из решающих предпосылок, которая в невиданной до сих пор степени облегчит языковое и культурное взаимообщение национальностей (система двуязычного обучения в нацобластях и во второй ступени, изучение языков). В этом смысле международный алфавит на латинской основе есть шаг на пути к международному языку. Наоборот, русский алфавит, как и другие национальные алфавиты, в настоящее время уже противоречит темпу развития и использования международного запаса слов. 9.Латинская графика в большей степени, чем русский гражданский шрифт, отвечает уровню современной полиграфической техники и физиологии чтения и письма. Это об’ясняется тем, что современная латинская графика, как и физиология глаза и руки современного человека, соответствуют современному уровню развития техники, тогда как графические формы современного русского алфавита (как и других национальных алфавитов Востока) отвечают более низкому уровню развития производительных сил, а следовательно и техники письма и чтения. Поэтому формы латинских букв по сравнению с русскими экономнее в смысле пространства, более четки и удобны для чтения и письма и более красивы и удобны для художественной стилизации. Переход на латинский алфавит с сохранением технических и графических достоинств последнего даст значительную экономию бумаги, металла и рабочей энергии (10-15%), что выразится в десятках миллионов ежегодно и облегчит процессы чтения и письма. Кроме того полиграфическая индустрия получит огромную экономию и рационализацию производства от введения единого стандартного международного алфавита (затраты на оборудование, стандартизация и рационализация производства). 10.Технические и экономические трудности введения латинского алфавита не следует переоценивать, в особенности в отношении полиграфии. Как это показывают прилагаемые тезисы, введение латинского алфавита не потребует коренного переоборудования, если латинизация будет расчитана на несколько лет. С другой стороны полиграфия технически и экономически настолько выиграет от введения единого латинского алфавита, что расходы на латинизацию несомненно будут покрыты в ближайшее же время достигнутой экономией. Что касается переобучения грамотных, то, во-первых, следует помнить, что количество неграмотного русского населения до сих пор почти равно количеству грамотных. Количество грамотного взрослого населения, повидимому, составляет около 55%. Грамотное население сосредоточено в наиболее культурных городских и промышленных центрах и частью уже знакомо с латинским алфавитом, что значительно облегчает переобучение. Все трудности последнего компенсируются тем, что международный латинский алфавит, графически более совершенный и связанный с переходом к рациональной орфографии, несомненно в ближайшем же году обеспечит полную ликвидацию неграмотности (понижение срока обучения на неделю — месяц). Латынға өтуге бекініп,  орыс әліпбиін жасап қойған (үш нұсқасының бірі түрік нұсқасына негізделген) осы мемлекеттік комиссия шешімін Сталин ғана қарсы болып, тоқтатып тастайды. Бұл жерде В.И. Лениннің орыс болуды армандаған өзге  ұлт өкілінің өз ұлтына зияны орыстан да бетер қатты тиетіні жайлы сөзі еске түседі....Осы Ресейдің тіл мен әліпби жөніндегі басты идеологы, әйгілі профессор Н.Ф.Яковлев басқарған  небір марғасқа ғалымдардан құралған мемлекеттік комиссияның қорытындыларына қарап-ақ, біздің 66 зиялымыз табынып жүрген орыс кириллицасының орасан кемшіліктері мен империяшыл-шовинистік пиғылдарын  біле  беруге болады.

Ассамблея ел мен елбасы шешімі - латынға өтуді  неге насихаттамайды?

Тағы бір латынға өтуге қарсылардың сылтауы – «Елбасы неге аяқ астынан латынға өтуді жақтай қалды» деген сұрақ. Бұл сұрақтың енді ешқандай негізі жоқ. Себебі, туғанымызға жақпасақ та, турасын айтуымыз керек, латын әліпбиіне өту оншақты жылдан бері қозғалып келеді. Біз білетін нақты ресми мәлімдеме – Елбасының 2006 жылғы 24 қазандағы Қазақстан халқы Асамблеясының мәжілісіндегі «Латын алвафитіне өту туралы ғалымдардың ұсынысын күтетіндігін» мәлімдеуі болатын. Одан кейін де бұл мәселе талай айтылып жүрді. Қазақстан халқы Ассамблеясы демекші, осы бір кіші «БҰҰ»-ның мемлекетті құрап отырған негізгі ұлт – қазақтардың мүддесі үшін бір де бір рет мәселе көтергенін көрмеппіз. Неге енді Елбасының осы стратегиялық бағдарламасының басты талаптарының бірі-латын әліпбиіне өтуді насихаттамасқа. Неге олар: «22 жыл бойы біздің көңілімізге қараған қазақ елі мен елбасына рахмет, бізді енді мемлекеттік тілді білуге мәжбүрлейтін заң шығару керек» деп бастама көтеріп, мәлімдеме жасамайды?!. Мұқтар Шаханов ағамыз бастап, 138-дің хатын жариялап, мемлекеттік тіл мәселесін көтеріп жүрген кезде Алматыда 2011 жылы  Ұлттық баспасөз клубында бір орыс қаламгерінің ( аты-жөнін www.qazaquni.kz сайтынан тауып алуға болады) «Қазақ билігі әдейі бізді «қазақ тілін білмесін, Ресейге кетсін» деп, мемлекеттік тілді білуге мәжбүрлейтін заң шығармай отыр, біз, өзге ұлт өкілдері, бұған қарсымыз» деп мәлімдеген болатын... Біздің билікке бұдан артық енді не керек дейсіз ғой күйініп. Мемлекеттік тілдің дамымай, Атазаңдағы заңды төріне шыға алмай отырған себебі өзге ұлт өкілдеріне байланысты емес, өзіміздің «миын ауыстырмаса, қазақша қақпайтын» ( Сыртқы істер министрі Е.Ыдырысовтың парламенттегі мәлімдемесі) аты ғана қазақ шенеуніктер армиясының тегеурінді қарсылығында.. .Ассамблея туралы біздің білетініміз – қазақ туралы бір ауыз сөзі жоқ, ел бірлігін бұзатын «Ел бірлігі» дүбара доктринасы ғана. Осы дүбара доктрина кезінде осы жолдардың авторы Мұқтар Шахановпен бірге өзі бастап, редакцияның 4 журналисі аштық жариялауға бекінді. Ешқандай редакциядан да мұнша адам шыққан жоқ. Ал Конституциядан орыс тілі туралы бапты алып тастау жайлы Мұқтар Шаханов бастаған 138-дің хаты 10 мыңға жуық қол жинап,  оған Ресей саясаткерлері мен БАҚ-тары, Елбасыға шейін араласуы , "Сарыарқа" кинотеатрының артына митингілер тарихында 5 мың адам жиналуы ол шараның ең жоғары деңгейде өткенін көрсетсе керек. Орыс басылымдары мен интернет сайттары мені  сол үшін "Серый кардинал" атандырып, жаппай жамандағанын, оған өзіміздің орысшыл оппозиция мен орыстілді қоғам қосылғанын  ел жақсы біледі. Ұлт мүддесі жолында осындай істер атқарып келе жатқан ұлтшылдардың енді бүгін латын әліпбиін қолдап, Ресейдің кириллица отарынан шығуын жаппай жақтап шығатын кезінде екіге бөлінуі -жаныңа бататын жағдай... Ассамблея мүшелерінің мемлекетшілдігін айтқанда аузымызға тек қазақтарға қазақ тілін насихаттаушы болып жүрген қос тұлға - әзірбайжан әпкеміз Асылы Осман мен Мәжіліс депутаты, өзағам Розақұл Халмурадов қана оралады. Ал 1987 жылы М.Әуезовтың 90 жылдығында Әбіш Кекілбаевтан бастап барлық қаламгерлер, тіпті ұлы  Мұқтардың атын алған қос Мұқтар да (Шаханов пен Мағауин) орысша сөйлеп жатқанда, «қазақ тілінде «Абай жолын» жазып әлемге танылған Мұқтар Әуезовтың 90 жылдығында бір ауыз қазақша сөйлейтін қазақ қаламгері қалмапты» деп, қазақша келістіріп тұрып, баяндама жасаған неміс көкем  Герольд Бельгердің Ассамблея мүшелігінде бары-жоғын білмеймін... Бір білетінім, кейінгі кезде бірде былай, бірде олай сөйлеп кетіп, 138-дің хатына қарсы шыққаны ғана...

Қазақ елін  қорасынан шығарғысы келмей, латынға қарсы   болып отырған  Ресейді қолдайтындар кімдер?

Мысалы, мен өз басым, тоқетерін айтқанда, орыс кириллицасы қорасынан, отарлықтан шығу үшін кез-келген алфавитке өтуді қолдар едім. Ал латын алфавиті кез-келген алфавит емес, маңдайалды, осы заманның, интернет дәуірінің прогрессивті, №1 алфавиті. Интернетті қарап отырсаңыз, сауалнамалар мен пікірлердің 80 пайызы латынды қолдайды. Ал қарсы шығып жатқан азын-аулақтың көбісі жасы үлкен жасамыстар. Кері тартқан ғалымдар. Қазақтың толыққанды тілі де, тарихы да жоқ деп, ұлы Абайды тұқыртып жүрген, ұлттық мүддеге қарсы шығуымен  атышулы Қанағат Жүкешов дейтіндер. Белгілі саясаткердің жиі айтатын «Көзі ашықтың –көкірегі ояу емес, көкірегі ояудың көзі ашық емес» деген осы шығар... Осы біздің шалдар бір сәт өздерінің қамынан да басқаны, болашақты, ұрпағының жайын ойласа болады ғой. Әрқайсысы өзінің жасап алған өзімпаздық өрісі тар "теорияларының" тұтқыны болмай, алға да бір қарау керек қой. Осы орыстың кириллица қорасынан шығуға қорқатындар неге негізсіз қалтырай беретініне түсінбеймін. Мұқаңның өзі айтып жүргендей, ТЖ деп, орыстың кириллицасының қорасынан шығудан қорқатындарды айтады. Ресейдің анау-мынау бұлталақтап, былқылдағандарды езіп-жаншып кететін империалық керзі етігін жалау болып шығады бұл!.. Қазақтың ұлт ретінде жойылып кету қаупі латынға көшуде емес, көшпеуде, яғни кириллица отарында қала беруде күшейе береді. Қазақстан Ресей ықпалынан - кириллица аймағынан шығуға ұмтылып жатқаны үшін Ресей қарсы болуда. Сонда біз кімді қолдауымыз керек? Қазақстанды ма, Ресейді ме? Кез-келген намысы бар, сауаты бар қазақ әрине, өз елі Қазақстанды қолдайды. Мысалы, тағы да қайталаймыз, кириллица аймағынан шығу- рубль аймағынан шығумен бірдей саясат екенін кез-келген сауатты адам  білуі керек қой. Биліктің латынға өтеміз дегенін барлық ұлтшылдар қуана қолдауда. Тіпті нағыз билікке - Назарбаевқа радикалдардың өзі бұл қадамды құптап отыр. Сонда  66 азаматтың неге шатасқанын ел түсінбеуде. Мемлекеттік тіл үшін күресіп жүрген ұлтшылдар  ең алдымен орыс кириллицасынан құтылуды қолдауы керек емес пе? Жай адам адасса - өзі ғана адасады. Ал  елдің алдында беделі жоғары тұлғалары адасса, елді де адастырады. Әсіресе, латынның саяси жетістігі мен пайдасын түсіне бермейтін, өз пікірі жоқ қарапайым халық еріп кетеді. Ал енді латын әліпбиіне қай кезде өту керек деген маңызды сұрақ кес-кестейді. «Қазақстан – 2050» стратегиясында 2025 жыл деп көрсетілгенімен, елдің ықыласын көрген Елбасы одан бұрын да өтіп қалу мүмкіндігін жоққа шығармады. Әшейінде ұлтшыл болып, латын тіліне өтуді армандап жүргендердің біразы енді бұл қарқынды  «науқаншылдық» дей қалыпты. Енді бірі тіпті 2025 жылдан да әрі, өздері көрмейтін кезеңді меңзейді... «Кейінгі ұрпақ не болса, о болсын, қиындықты өзім көрмесем болды» дейтін шығар... Оу , өмір бойы науқаншылдықтың ұлтқа зиянын тартып келе жатыр екенбіз,  ендеше енді бұл науқаншылдық латын әліпбиіне өтуде - ұлт мүддесі жолында өз жемісін беруі де керек емес пе?.. Иә, «Өлімнен басқаның барлығының ертесі жақсы» деген жағымды сөз бар. Демек, қоғам дайын болса, ертерек өте берудің зияны жоқ. Өйткені, суға неғұрлым ерте түссең, соғұрлым жүзуді ерте үйренесің. Меніңше, 2015 жылы бастап, 2025 жылға дейін орыс  кирилицасы қатар жүріп, латын әліпбиінде мектеп бітіретін кезең - 2025 жылдан бастап, латын әліпбиі Қазақ мемлекеті үшін  жекедара мемлекеттік әліпби болуы тиіс. Қысқасы, Мемлекеттік тіл – қазақ тілі, мемлекеттік әліпби- латын әліпбиі болуы керек. Ал орыс әліпбиі қосымша рөл ғана атқаруы тиіс. Онда да 2025 жылға дейін. Одан кейін биліктің «бір мемлекет, бір тіл (қазақ тілі), бір ұлт (тек қазақстандық емес -  қазақ. Қ.И.) деп айтып жүргеніндей,тек латын әліпбиі - бір әліпби - мемлекеттік әліпби болуға тиіс. Бұл жерде араб тіліндегі барлық мемлекттердің, Қытай мен Жапония секілді әлем  алпауыттарының қосымша әліпбиі – латын әліпбиі болған сияқты орыс кириллицасын да қосымша әліпби ретінде қалдыруды да ойластыруға болар. Бірақ бұл бүгінгі Конституциямен бекітілсе де, мемлекеттік тілді лақтырып тастаған ресми тіл - орыс тілінің басқыншылығын қайталамауы тиіс. Баспасөз бен интернетті қарап отырсақ, латынға өтуді  жастардың 80 пайызы қолдап отыр.  «Жас алаш» газеті  сайты мен  «Қазақ үні» газетінің сайтындағы, Dat жобасы басылымындағы,  Abai.kz бастаған түрлі интернет порталдардың сауалнамалары мен пікірлеріне қарасаң да, елдің басым бөлігі латынға өтуді қолдауда. Бүгінгі технология - латын алфавитінде. Яғни, заманның да талабы. Мұқаң СОКП ОК Саяси бюросында қаралған, ондағы кілең шалдар: "бізді сынап отыр"-деп ашуланған  әйгілі  шығармасы "12-3=?" поэмасында жастарға қарсы болған қоғамның болашағы жоқ екенін көрсетеді. Ал  бір өлеңінде алжыған кемпірдің бүркітке жақсылық жасаймын деп, тұяғын кескенін келтіреді. Дәл қазір осы маңызы терең, маржан жырлардың құндылығы мен көрегендігі көрінуде. 66 зиялымыз  ұлтқа жақсылық жасаймын деп, ұлт тұяғын кесіп отыр дейді ел... Латынға қарсы шығушыларға бір ғана формула айтайын. Билік айтты екен деп жасанды қарсы шығуға болмайды. Ал жүдә, қарсы шыққың келіп бара жатса, Ресей біздің латынға өтуімізге, яғни қораларынан шығамыз дегенге жанталаса қарсыласуда. Ендеше, сен де Ресейге қарсы шық! Латынға өтуді қолда. Ұлт мүддесі үшін күресіп келе жатқан тұлғалардың Қазақ мүддесін ойлаудың орнына орыс кириллицасының құрсауынан шықпайық дегені парадокс емес пе? Ресейге жаман болған нәрсе - Қазаққа жақсы болатынына кез-келген сауатты адам білмей ме?  Отарлауда өткен  70-жылда осыны түсінбейтіндерге таңым бар... Қорыта айтқанда, орыстың рухани отаршылдығынан құтылудың, рухани тәуелсіздіктің басты жолдарының бірі - әліппе ауыстыру. Латынға өту- Тәуелсіздікті ойлайтындар үшін баламасыз байлам болуы керек!

Қазыбек ИСА,

www.qazaquni.kz