Затоболда көшесі бар Лениннің...
Тәуелсіз болғанымызға 20 жыл деп бөркімізді аспаға қанша атқанымызбен, бодандық бұғауынан босай қоймағанымызды әлі біраз нәрседен аңғаруымызға болады. Солардың бірін көше атауларынан көруге болады. Көше атауын өзгерту – қосымша қаражатты қажет етеді: көше тұрғындарының үй құжаттарын өзгертуге, көше атауларын қайта ілуге кететін қаражат. Бірақ, қаражат кетеді екен деп, тарих сахнасынан кеткен кездің атауларын сары майдай сақтап, ел тарихына, жер тарихына қатысы жоқ атауларды қашанғы дәріптей береміз?
Негізі 1880 жылдардың басында баспаналап келген орыс мұжықтарымен қалана бастаған Қостанай облысы Қостанай ауданының орталығы Затобол кенті мен облыс орталығы Қостанай қаласының ортасын қақ жарып Тобыл өзені ағып жатыр. Затобол атауының өзі мағынасыз, қазақшаға аударғандаТобыл-
дың арғы жағындағы мекен деген сілтемені білдіреді. Ал осы зады белгісіз деген Затобол атауының алғашқы нұсқасы, тіпті масқара, Самодуровка болыпты... Қарға адым жердің өзіне лайықты атау бере білген қазекемнің жер-су аттарының дені келімсектердің еркімен соңғы жүз жылдан астам уақыттың ішінде біртіндеп өзгеріске ұшырады, ал тың және тыңайған жерлерді игеру тұсында жер атаулары жаппай тыңды игеруге келгендердің мекендерінің атын иеленді. Биылғы жылғы статистикалық дерек бойынша 24 мыңға тарта халық тұратын Затобол кентінде 40 шақты үлкенді-кішілі көше бар. Ресейдің өзінде 90-шы жылдардың басында-ақ Ленин атына байланысты қала, көше атауларын өзгертіп тастаған, Қызыл алаңдағы мавзолейден шығарып тастап, адамша жер қойнына береміз деп әлі күнге дейін әңгіме-кеп көтеріліп жүрген қазан көтерілісінің көсемінің атындағы көше біздің Затоболда әлі бар. Орыс көсемдерінің есімі орысқа керек болмаса да қазақ үшін қымбат болып тұр. Сондай-ақ, келмеске кеткен Кеңес Одағы кезіндегі Калинин атындағы орталық көше (аудан, ауыл әкімдіктері, сот, прокуратура, халыққа қызмет көрсету орталығы, мешіт орналасқан), басқа да 40 лет Октября (көшелердегі жазулар нұсқасымен), Почтовая, Восточная, Механизаторов, 25 летие Целины, Дорожная көшелері Одақ кезінен-ақ мұрты бұзылмастан тапжылмай тұр. Аудан орталығының ең басты көшесі саналатын Калинин көшесінде тұтас тұлғалы Ленин ескерткіші бар. Орыс көсемдерінің аттарын, Герцен, Чехов сияқты атаулар жалғастырады және бір қызығы, іргедегі облыс орталығы Қостанай қаласында да осы аттас көшелер қосарласа кездеседі. Юрий Гагариннен басталған бүкіл кеңес космонавтикасының мүшелері: Титов, Терешкова, Попович, Савицкая-
лардың есімдері Затоболдың толымды көшелеріне қожа. Көз сүріндірер осы атаулардың ішінде жалғыз ғана көше – жергілікті ақын, шежіреші Өтеміс Қалабаевтың атына қалай ғана бұйырғанына таң қаласың. Шолтиған шолақ көше болса да, әйтеуір, біреуі бар. Осы келеңсіздіктерді біртіндеп қалыпқа келтіру мәселесі бар ма, жоқ па деген сауалмен ауыл әкімдігіне үш күн бойы хабарласып, қызметкерлері қызғыштай қорыған ауыл әкімі Хасен Саянұлы Қуатқановқа кездесу мүмкіндігі болмады. Мемлекет-
тік қызметкерлер өзіміз хабарласамыз дегелі үш аптадан асты. Айтар уәжі жоқ, ынтасыз, қорғалақ әкімдер тұрғанда әлі 20 жыл қозғалыс болмайтын шығар. «Қалауын тапса қар жанар» дегендей, қалың орыстың арасында отырсақ та төр өзіміздікі екенін сезініп, батыл қимылдауға болмас па? Тым құрығанда екі-үш жылда бір көшенің атын өзгертуді ономастикалық комиссияның қарауына жіберуді ұйымдастырып, елді-мекеннің пішінін жаңа дәуір талабына лайықтауға әбден болады ғой.
Рәзия Бикен,
Қостанай