«БИЛІКТЕН ОППОЗИЦИЯҒА КЕТУ үрдісінің» тоқтап қалуы АЛТЫНБЕКТІҢ АТЫЛУЫМЕН байланысты...

Алтынбек Сәрсенбайұлының соңғы түскен суреті. Алматы, 8 ақпан, 2006 жыл.

Саясаткер Алтынбек Сәрсенбайұлы 2006 жылы ақпанның 11-інде қаза тапқан соң оның  пікірлестері, жанында жүрген серіктері әрқилы саяси трансформациялардан өтті. Кейбірі билікке оралды, «оңшыл» мен «солшылға» айналды.   Алтынбек Сәрсенбайұлының өлімінен кейін оның саяси қызметіне әрқилы баға берілді. Көптеген сарапшылардың пікірі «Алтынбек Сәрсенбайұлы бір-біріне қарама-қайшы екі түрлі саяси кезеңнен өтті – яғни әуелі Назарбаев режимін орнықтыруға елеулі еңбек сіңірді, кейін сол режимге қарсы қызмет еткен негізгі саяси фигураға айналды» деген ойға саяды. Сонымен қатар «Алтынбек Сәрсенбаевтың өлімі – оппозицияға сес көрсетудің бір жолы болды, бұл қастандық Қазақстан оппозициясының жүрегін шайлықтырып тастады» деген де пікірлер шықты. Кейбір саясаткерлер «бұл өлім билікте жүрсе де оппозицияға іш тарта қарайтындарды да қатты үрейлендіргенін» айтады. Олар Қазақстанның жаңа саяси тарихында оқтын-оқтын байқалатын «биліктен оппозицияға кету үрдісінің» соңғы жылдары тоқтап қалуын Алтынбек өлімімен байланыстырады. АЛТЫНБЕК СӘРСЕНБАЙҰЛЫНЫҢ СЕРІКТЕРІ 1993 жылы билікке араласқан Алтынбек Сәрсенбайұлы он жыл ішінде президент Нұрсұлтан Назарбаевтың маңындағы ықпалды тұлғалардың біріне айналды. Ол серіктері мен пікірлестерін қалыптастырып, бірнеше адамның жоғары лауазымды қызметке жетуіне себеп болды. Алтынбек Сәрсенбайұлы Азаттық радиосына 2003 жылы берген сұхбатында 2001 жылғы саяси дүрбелеңнен кейін «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қозғалысын құрып, кейін одан конструктивті оппозициялық ұстанымына қарай бөлініп шыққан «Ақ жол» партиясын құрушылардың ішінен Ораз Жандосов, Әлихан Бәйменов, Жанат Ертілесова, Қайрат Келімбетов, Сауат Мыңбаевтарды «өз серіктерім» деп атаған еді. Алтынбек Сәрсенбайұлының көзі тірісінде құрылған «Нағыз Ақ жол» партиясы ЖСДП-мен бірігіп, 1990 жылдардағы «Азат» қозғалысының атауын иеленуі партияның бұрынғы кейбір мүшелерінің наразылығын туғызып, партия қатарынан шығуына әсер етті. Соның бірі Жасарал Қуанышәлин: – Алтынбексіз Болат Әбілов, Төлеген Жүкеев, Ораз Жандосовтар бірден қаусап қалды ғой. Алтынбек тірі болғанда Болат Әбіловтер қазіргідей Ақордамен байланыста жұмыс істемес еді. Партияның атын өзгертіп, өзара быт-шыт болып, қайдағы жоқ әрекеттерге бармай, халықпен жұмыс істеуші еді, – деді Азаттық радиосына 2011 жылы берген сұхбатында. Алтынбек Сәрсенбайұлы «серіктерім» деп атаған азаматтардың біразы көп ұзамай-ақ билікке оралды. Алтынбектің қазасынан кейін де оппозицияда қалған Ораз Жандосов соңғы жылдары саяси белсенділігін бәсеңдетіп, экономикалық мәселелермен шұғылдануға ойысты. АЛТЫНБЕК СӘРСЕНБАЙҰЛЫНЫҢ ДОСТАРЫ Кейбір сарапшылар қазіргі қауіпсіздік кеңесінің хатшысы әрі президент көмекшісі Марат Тәжинді, бірнеше жыл президент әкімшілігі жетекшісінің орынбасары болып, таяуда «Нұр Отан» тізімімен мәжіліс депутаттығына өткен Мәулен Әшімбаевты да Алтынбек Сәрсенбайұлымен пікірлес адамдардың қатарына қосады. «Ақ жол» партиясы екіге жарылғаннан кейін Алтынбек Сәрсенбайұлы Әлихан Марат Тәжин Қазақстанның сыртқы істер министрі кезінде. 4 желтоқсан 2008 жыл. Бәйменовке жазған хатында: «...басыма төніп тұрған қауіп болса, мен оны (көмекті – ред.) досым – ұлттық қауіпсіздік комитетінің басшысы Марат Тәжиннен неге сұрамаймын. Ол маған, тіпті, қажет болса бір рота солдатын бермес пе еді» деген еді. 2006 жылы ақпанда Алтынбек Сәрсенбайұлы қайтыс болғанда Марат Тәжин президент әкімшілігі жетекшісінің бірінші орынбасары қызметінде отырды. Көбіне көлеңкеде жүрсе де Қазақстандағы басты идеологтардың бірінен саналатын Марат Тәжин «өзінде жоқ бір рота солдатты» бере алмайтын еді, бірақ досының қазасы туралы да пікір айтпады. Алтынбек Сәрсенбайұлының ағасы, «Жас Алаш» газетінің бас редакторы Рысбек Сәрсенбайұлы «Алтекеңнің билік төңірегіндегі пікірлестеріне ренжісек, осы тұрғыдан ренжиміз» дейді. – Алтекең қайтқанда Марат Тәжин әулетімізге келіп, көңіл айтты. Естелік кітапқа да өз ойын жазып берді. Бұл жағынан алып қарағанда, Тәжинді достықты, кешегі сыйластықты сатқан деп айтуға болмайды. Оны да, мүмкін, айтызбасы айтқызбай, тежегіші тежеп тұрған шығар. Бірақ меніңше, оның ішкі ойы, адами көзқарасы тура болса керек, – деді «Жас Алаш» газетінің бас редакторы Азаттық радиосының тілшісіне айтқан әңгімесінде. АЛТЫНБЕК СӘРСЕНБАЙҰЛЫНЫҢ ШӘКІРТТЕРІ Рысбек Сәрсенбайұлы «Алтынбек билікте жүргенде тағы да басқа көптеген адамдардың оның ықпалында болғанын, соның ішінде Ерлан Қарин (қазір «Нұр Нұр Отан» партиясының хатшысы Ерлан Қарин. Астана, 13 қыркүйек 2011 жыл. Отан» партиясының хатшысы –ред.) тәрізді бірқатар кейінгі буын саясаттанушылар Алтынбек бағыт берген саясаттану, мемлекеттану мектебінен өткенін» сөз етті. Ол «Алтынбектің шәкірті әрі пікірлес-кеңесшісі Айдос Сарымның құрылтайшылығындағы кейбір веб-сайттар соңғы кездері «Ақ жол» партиясына қолдау танытатын материалдарға біршама орын бергенін» айтады. Ал саясаттанушы Айдос Сарым өзі жетекшілік ететін сайттар «Ақжол» партиясының ғана емес, коммунистердің де, «Руханияттың» да жарнамалық материалдарын жариялағанын, «онда тұрған ештеңе жоқ екенін» айтады. Оның пікірінше, «Жұмыс істеу керек. Ақша жасау керек. Бұл – күнкөріс». – Менің түсінігімде, дәл бүгінгідей жағдайдың өзінде билікпен жұмыс істеу керек. Билікті мүмкіндігінше халық ырқына қарай бұру – әрбір ойлы азаматтың міндеті. Саясаттанушы Айдос Сарым «Ұлы Дала» республикалық қоғамдық бірлестігінің құрылтайы кезінде. Алматы, 15 қазан 2011 жыл. «Бұл билік өзгермей, ештеңе өзгермейді» деп ат құйрығын шарт кесу – ең оңай жол. Шындап келгенде, биліктің ұлттық мәселеге қарай трансформациялануы әлі де мүмкін нәрсе, – дейді Айдос Сарым. Бірақ ол биліктің бірқатар ақпарат құралдарына айтқан сөздері бұрмаланғанын, «қазан айында берген сұқбаты Жаңаөзен оқиғасынан кейін, яғни желтоқсанда жарияланып, оған өзі айтпаған сөздер қосылып кеткенін», Жаңаөзен оқиғасына байланысты өзі айтқан сөзін газеттен оқып, телеарнадан көргенде «жағасын ұстағанын, бірақ ақпарат құралдарымен соттасатын ойы да, уақыты да жоқ екенін» айтты. Айдос Сарымнан «Нағыз Ақ жол» «Азат» қозғалысының атауын иеленген соң ол партиядан шығу себебін сұраған едік. Саясаттанушы «идеологиялық түйткіл себеп болғанын» айтты. – Өз басым социал-демократиялық идеяларды қабылдай алмаймын. Алтынбек, Болат, Ораздар басқарған «Нағыз Ақ жол» шын мәнінде оңшыл күш болатын. Ұлттық бағыттағы мемлекетшіл оңшыл күш деп есептеймін. Сол бағыттан социалистік бағыттағы солшыл бағытқа өткеннен кейін басқаша жол іздедік, – дейді Айдос Сарым.

 Асылхан МАМАШҰЛЫ

Azattyq.org

*Мақала ықшамдалып, тақырып өзгертілді.