МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛГЕ МИЫ ЖЕТПЕГЕНДЕР ҚАЛАЙ МИНИСТР БОЛАДЫ?..

БІЗДЕ МИСЫЗ МИНИСТР, МИСЫЗ ӘКІМ, МИСЫЗ ДЕПУТАТ, МИСЫЗ ШЕНЕУНІКТЕР БОЛУЫ ЗАҢДЫЛЫҚ болса, онда БІЗ ҚАНДАЙ ЕЛМІЗ?

Осы уақытқа дейін аю да қазақша үйреніп алар еді...

Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ.

«Әлеуметтік лингвистика» ғылымының заңы бойынша

тілді үйренсем деген кез келген, тіпті нағыз топас адам,

өзі сол ортада өмір сүрмесе де,

3 жылдың ішінде үйреніп алуға шамасы жетеді.

Бұл ғылыми дәлелденген заңдылық.»

Дос КӨШІМ.

«Если вы мне не поменяйте мои мозги,

мне казахский язык не выучить!»

Ерлан ЫДЫРЫСОВ,

Сыртқы істер министрі.  2002 жыл.

 

МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІ

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ БІЛМЕУГЕ ҚҰҚЫ БАР

МЕМЛЕКЕТ БОЛА МА?".

ӨЗ ТІЛІН БІЛУІ ҮШІН МИЫН АУЫСТЫРАТЫНДАР САНЫ ҚАНША?!

Елбасымыз бұл әйгілі сөзін бір жиында мемлекеттік тілді үйренуді қиынсынған өзге ұлт өкілдеріне қарата айтқан болатын… Белгілі саясаттанушы, «Ұлт тағдыры» қорының төрағасы, әлеуметтік лингвистика ғылымының маманы, ғылым кандидаты Дос Көшім де  бұл сөзін Қазақстан Халқы Ассамблеясының  Алматы қалалық бөлімшесі мүшелерінің, яғни өзге ұлт өкілдерінің алдында айтқан еді. Ол былтыр «Жас қазақ үні» газетінде жарияланды. Ал өзіміздің өз ана тілі мен мемлекеттік тілін білмейтін және білгісі келмей :«Если вы мне не поменяйте мои мозги, мне казахский язык не выучить!» деп анау-мынау емес, парламенттің алдында мәлімдейтін министр Ерлан Ыдырысовтарды (қазір Қазақстанның АҚШ-тағы Төтенше және Өкілетті елшісі)  қайтеміз? Онда олар екі есе „топас” болғаны ма? Осындай „топас” министрлерге, „жат” десе, жататын, „тұр” деп айтуды ұмытып кетсе, жата беретін біздің байғұс парламент: „қазақ тіліне миың жетпесе, қалай қазақ министрі боласың, орныңды босат!?” деп айта алған жоқ. Өйткені, парламентте де өз ана тілі мен мемлекеттік тілін білмейтін  топастар мен қазақ тілі қабылданып кетуіне қарсы Тасбайлар аз емес…Мысал керек пе, жетеді...  2004 жылыПарламент депутаттары Мемлекеттік тілге қарсы шыққанда «Жас қазақ үні» газетінің депутаттардың дауыс беру стенограммасын жариялап, сең қозғаған сенсациялық  мақаласы елімізді дүр сілкіндіріп, Жазушылар Одағына жиналған зиялы қауымның Сенат пен Мәжіліске Ашық хат жолдауына себепші болды. Оны орыстілділерден басқа көптеген баспасөз құралдары қатты қолдап кеткені белгілі. Еліміздің бас газеті «Егемен Қазақтанда»  біртуар қайраткер Шерхан Мұртаза: «Кімнің кім екенін білгің келсе, тек «Жас қазақ үні» газетін ғана оқып, біле аласыздар» десе, «Қазақ әдебиеті»  газеті: «Жас қазақ  үні» бір мақаласымен-ақ ұйқыдағы жұртты оятты» деп жазды сол кезде. Бұл біреулерге ұнаса да, ұнамаса да, ақиқаты осы. Тарихта қалған тізімдегі ана тілі мен мемлекеттік тіліне қарсы шыққан депутаттардың сүйегіндегі қара таңба ұрпақтарына кетеді. Біз оқырмандар сұрауымен бұл стенограмманы – қара тізімді газетке қайта жариялап, әлем қазақтары оқитын       www.qazaquni.kz сайтына салып қоюды жоспарлаудамыз.Иә, ешнәрсе де, ешкім де ұмытылмайды... әсіресе, ұлттық мүддеге жасаған қастандығың!.. Ақысыз-ақ айтып берейін, нұротандық депутаттарға бұл қара таңбадан құтылудың жалғыз жолы бар. Ол-мемлекеттік тілдің басымдығы, яғни үстемдігі туралы заң қабылдау! Мемлекеттік тілдің өзге тілдерден артық болуы бізден басқа өзін сыйлайтын әрбір мемлекет үшін әліппедей білуге һәм орындалуға тиіс заңдылық.! Қазақстан Үкіметі былтыр 2020 жылы ғана, яғни Тіл туралы заң қабылданғанына 31 жыл, Тәуелсіздігімізге 30 жылдай толған соң ғана қазақ тілінде сөйлейміз деп мәлімдеді!.. Ал ең топас адамның өзіне тіл үйренуге 3 жыл жетеді екен… Сонда біз он есе топаспыз ба?.. Сондықтан да мен былтыр: „Қожанасыр есегін де 30 жылдан соң сөйлетемін деп еді, біз сол Қожекеңнің кейіпкерінен де кейін болыппыз ғой… Бұл ЕҚЫҰ-ға төраға, 50 елге еніп келе жатқан, Елбасымыз бар елдің азаматтарын қорлау емес пе?”- деп жаздым… Ал жалпы әлемде мемлекеттік қызметкерлері мемлекеттік тілді білмеуге құқы бар мемлекет бола ма?!. Біз байғұстардан басқа...

ЕНДЕШЕ ҰЛТЫН СҮЙГЕНДЕРДІҢ ДЕ РЕСЕЙ ТІЛІН  БІЛМЕУГЕ ҚҰҚЫ БАР!

БАСШЫЛЫҚҚА ОРЫС ТІЛІН БІЛМЕЙТІНДЕР МЕН СӨЙЛЕМЕЙТІНДЕР АЛЫНУЫ КЕРЕК!

Орыс тілділердің үстемдігі бет қаратпайды. Ашып айтарымыз, қазақ тіліне қарсы шығушылар, өзге ұлт өкілдері емес, өз өгейлеріміз. Мысалы,  әкімдіктегі, министрліктегі, парламенттегі, ұлттық компаниядағы, т.б. мемлекеттік мекемедегі өзге ұлт өкілдерін  айтпағанда, өз ана тілі мен мемлекеттік тілді білмейтін мемлекеттік қызметкерлер (парадокс емес пе), өзіміздің екі есе топастар тіл басқармасы қызметкерлері қазақ тілінде қағаз апарса, түсінбейді де, „орыс тіліне аударып әкел” дейді. Оған „бұл мемлекеттік тіл” ғой десең, „бізде бәрі екі тілде ғой” деп, заңымыздың  бейшаралығын алдыңа тартады. „Онда өзің аударып ал!”-десең, „мен мемлекеттік тілді білмеймін?”- деп, топастығына ұялмай, қайта мақтанғандай түр көрсетеді… Оған табанының бүрі бар санаулы қызметкер ғана: „ Сенің өз ана тіліңді, қазақ тілін білмеуге, өкінішке орай, құқың болса, менің де айдаладағы шетел тілін, Ресейдің тілін білмеуге құқым бар. Ал менің мемлекеттік тілді білгенім  үшін ғана маған неге артық азап, артық жұмыс – тегін аудармашылық жұмыс жүктелуі керек? Керек болса, ақша төлеп, өзің аудартып ал” деп айта алады… Ал 99 пайызы бір күрсініп алып, негізгі жұмысын жиып қойып, жыл бойы „аудармашылықпен” айналысады.   Ұлттық теңгеге де орыс халқын сан білмейтін сауатсыздардай қорлап, орыс тілінде – шет тілінде жазып, қазақ тілін қате жазатын Әңуар (теңгеде “банкіні” ” баңкі” деп жазғаннан бері атын осылай жазамыз) Сәйденовтардай банкирлері бар Қазақстанды тіл зарын тартудан ГИННЕСС-тің рекордтар кітабына кіргізуге болады. Айтпақшы, әлемге әйгілі ақиық ақынымыз Мұқтар Шаханов басқаратын „Мемлекеттік тіл” қоры тағайындаған „Шіріген жұмыртқа” сыйлығының тұңғыш „лауреаттары”  қатарын осы ыдырысовтар мен сәйденовтар бастап тұрған еді… Ұлттық қаны бар санаулы ғана саңлақ қайраткерлеріміздің бірі Иманғали Тасмағамбетов Алматыны басқарып тұрғанда мемлекеттік тілді дамытуға біраз қадам жасады. Сол кезде ғой Олжас Сүлейменовтың: „«Если мы сегодня переведем делопроизводство в Алматы на казахский язык, социального взрыва в городе не избежать!»-деп гүр ете қалатыны. Сол кезде ғой, біздің де:«Орыстар Олжасты неге Алжас дейтінін енді түсіндім»деп «Жас қазақ үні» газетінде (2005 жыл) жазатынымыз… (Бұл сөзіміз кейін мәтелге айналып кетті...)  Тасмағамбетовтың журналистермен бір кездесуінде мен: „Алматы қазақшаланбай, Қазақстан қазақшаланбайды” деген тарихи сөз айттыңыз. Бұл бағытта не істеліп жатыр?” деп сұрақ қойдым.Сонда Имекең: „Біз бұл бағытта біраз шаруалар атқарудамыз. Жақында ғана Алматы қалалық білім басқармасының бастығы етіп қазақ тілі пәнінің маманын қойдық. Ол басында „мен орыс тілін білмеймін” деп бас тартып еді, „Бізге сол орыс тілін білмейтін басшы керек” деп көндірдік”-деген болатын.Бұндай тапқырлыққа қатты риза болған менің ойымша, бұл кешегі-бүгінгі кезеңіміз бар, 90 жылдық тарихта тұңғыш рет „орыс тілін білмегені үшін” басшылыққа тағайындау болған шығар… Яғни, енді осы тәжірибені еліміз бойынша қолдану керек.Үкіметке, парламентке, әкімдіктерге, ұлттық компанияларға, мемлекеттік қызметкерлерге Орысша білмейтіндерді немесе орысша сөйлемейтіндерді алу керек!..Ең басты талап-мемлекеттік тілді білуі керек. Содан соң ғана ағылшын тілін білсе, өзіне жақсы. Ал айдаладағы бір кезде бізді отар қылып, қожайын болған Ресейдің тілінде сөйлеуге құмарлық және оны талап ету – құлдық психология. Құлдардың ғана құтыла алмайтын, құлдарда ғана болатын  тәуелділік синдромы.  Аты-жөндерінен «-ов, -ова, -ев, -ева» сияқты Ресей таңған құлдық таңба, құлдық жалғаудан 1997 жылы заңымыз шықса да, 15 жылдан бері арыла алмай жүргендер де құлдар. Әрине, жоғарыда айтқандай, мемлекеттік тілдің артықшылығын танытатын  заң қабылдамай,  барлық әрекеттер адымын еркін аша алмайды… Тағы да қайталаймыз, Мемлекеттік тіл деген сөз – ол тілдің өзге тілдерден артықшылығы, яғни қазақшаласақ, үстемдігі деген сөз. Бұл барлық дамыған мемлекеттер үшін әркім әліппедей білуге тиісті артықшылық! Бізден басқа барлық ТМД мемлекеттері, титтей қырғыз да,  шағын тәжіктер де, шын мәнінде Тәуелсіздік алған елдер Ресей тілін пайдаланбайды. Бұны біз күніге жүз рет, мың рет қайталай беруге тиіспіз!  

АНА ТІЛІН БІЛМЕУ ДЕ, АНА ТІЛІНДЕ СӨЙЛЕМЕУ ДЕ - ҰЛТҚА САТҚЫНДЫҚ!

СІЗДІҢ  МЕКЕМЕҢІЗДЕГІ АНА ТІЛІН - МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ БІЛМЕЙТІН

ТОПАС БАСШЫЛАР МЕН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР КІМДЕР?!.

      Былтыр әлемнің 56 еліне төраға болған ел Қазақстан болса да, ЕҚЫҰ-ның бүкіл жұмысында да, өз Астанамыздағы Саммитте де айдаладағы Ресей тілі үстемдік құрды. Енді мұндай төрағалық келе ме, келмей ме, бір құдай біледі. Қазақтың Астанасында Қазақстан  Президенті Ресей тілінде сөйлегеніне күйіп кеткен болу керек, (бізден басқа ешбір ел Ресейді пір санамайды) өз тілінде сөйлеуге мүлде құқы жоқ Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысы  Пан Ги Мун  кәріс тілінде бастады сөзін...  Шамасы, қазақтардың егер есінде қалса, өз тілдері де бар екенін естеріне түсірейін дегені шығар... Расын айту керек, Президентіміз былтыр Германияға барғанда қазақша сөйлегенін көріп... көзімізден жас шығып кете жаздады... Иә, одан соң Астанадағы Азиаданың  ғажайып ашылу салтанаты таза қазақ тілінде өтті. Тек ағылшын тілінде жүгіртпе жолдар жүріп отырды. Кеше ғана өткен Ислам конференциясында Президент Н.Назарбаев тек қазақ тілінде сөйледі. Қаншама қазаққа жұмыс табылды.  Ұлттың еңсесі көтеріліп қалды. Бұл енді мемлекеттік тілді білмейтін, білетін барлық басшыларға үлгі болуы тиіс еді... Президенттен бастап, Үкімет,  Парламент төрағаларынан бастап, министрлер, әкімдерден, барлық басшылардан бастап, тек мемлекеттік тілде сөйлесе, біріншіден, миллиардтар жұмсалса да, маңдымай жатқан (себебі қажеттілік жоқ) мемлекеттік тіл дамиды. Екіншіден, мемлекеттік тілді білетін қаншама қазақ пен қазақстандыққа жұмыс табылады. „Орысшаға аударып әкел” деп, омалып отыратын топастар орын босатады…Сонда орыс тілінде сөйлеу, яғни Қазақ тілінде сөйлемеу деген сөз – қазақ тіліне, сол арқылы өз елінде қазаққа жұмыс бермеу деген сөз! Яғни, бұл ұлтқа жаулық емес пе? Сонда ұлтқа, яғни мемлекетке ең алдымен мемлекеттік тілді білмейтін шенеуніктер, министрлер, әкімдер, депутаттар, ұлттық компания жетекшілері, барлық басшылар жау деген сөз ғой! Ал ондай топас жауларды құрту керек емес пе? Көрнекті орыс жазушысы К.Паустовский : «Ана тілін білмеу-ұлтқа жасалған опасыздық» деп жазды сол кездің өзінде... Біздің орысшыл, орыс болып кеткен мәңгүрттеріміз неге осы орыс данышпанының сөзін ескермейді... Біз бұл ана тілін білмейтін және ана тілінде сөйлемейтін опасыз, сатқындарды, яғни жауларды жазалап, жауапқа тартпай-ақ қояйық, алғашқыда… Олар өз еріктерімен орындарын босатсын!  Сонда өзге ұлт өкілдері лезде мемлекеттік тілді үйреніп алады.  Қазақтың ақшасына шығып жатқан өзге тілді, пиғылы нашар, басбұзар басылымдар негізгі ұлтты негізсіз келемеждеп,“киіз үй- бомждардың баспанасы” дегендей…намысқа тиер сөздер жарияламайды… Тәуелсіздігіне 20 жыл толып отырған Қазақстанда өз ана тілін, яғни мемлекеттік тілді білмейтін топастар мен жауларға орын жоқ! Ал олар кімдер? Аттарын атап, түстерін түстеп, тізімін жариялайық? Масанов марқұм болып кетті…   Ерлан Ыдырысов пен Әңуар Сәйденовтерден  басқа кім бар? Тәуелсіздіктің мерекелі 20 жылдығында „Шіріген жұмыртқа” сыйлығының жаңа лауреаттығына кімдер таласа алады?.. „Қазақ тілі дамымай жатыр”-деп аттан салып, комиссиялар құрамына кіріп, өздері балаларын орыс тіліндегі мектепке беретіндер кімдер? Сіздің мекемеңіздегі ана тілін – мемлекеттік тілді білмейтін, топас  басшылар мен қызметкерлер кімдер?

Үн қосыңыздар, оқырман қауым! Ең ұтымды ұсыныс жасағандар мен өткір ой иелеріне сыйлығымыз да бар…

Қазыбек ИСА

сурет: azattyq.org